Morgunblaðið - 16.01.2002, Side 10

FRÉTTIR
10 MIÐVIKUDAGUR 16. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HALLDÓR Ásgrímsson, utanríkis-
ráðherra og formaður Framsóknar-
flokksins, var gestur stjórnmála-
fræðiskorar Háskóla Íslands og hélt
erindi í Hátíðarsal Háskólans í hádeg-
inu í gær undir yfirskriftinni „Áhrif
alþjóðasamstarfs á fullveldi þjóð-
anna“. Mikill fjöldi fólks sótti fundinn
og á eftir erindi utanríkisráðherra
gafst fundarmönnum kostur á að
spyrja hann spurninga um Ísland og
alþjóðamálin.
Halldór hóf mál sitt á því að segja
að hugtökin fullveldi, frelsi og sjálf-
stæði væru einhver þau mikilvægustu
og jafnframt viðkvæmustu sem
fjallað er um. Mörgum hafi orðið hált
á því svelli að halda að í þeim felist
það eitt að vera engum háður. Lýsti
hann þeirri skoðun sinni, að skort hafi
á að bæði stjórnmálamenn og fræði-
menn hér á landi ræði fullveldishug-
takið með opnum huga í tengslum við
þá þróun sem átti hefur sér stað und-
anfarna áratugi í samstarfi þjóða
heims.
„Ég hef talið mér skylt að stuðla að
umræðu um stöðu Íslands í Evrópu
en ég tel ekki síður mikilvægt að ræða
þann þátt þess máls sem snýr að full-
veldinu.
Það er nauðsynlegt að víkka þessa
umræðu í því skyni að þjóðin fái skýra
mynd af þeim margvíslegu skuldbind-
ingum sem ríki nútímans eru bundin
af; skuldbindingar sem eiga uppruna
sinn í alþjóðlegum samningum og
skyldum samkvæmt almennum
reglum þjóðaréttar,“ sagði Halldór.
Vísað til fullveldis til þess að
þrengja svigrúm ríkisins
Utanríkisráðherra rýndi nokkuð í
fullveldishugtakið í máli sínu og rakti
gildi þess samkvæmt þjóðarrétti, en
einnig íslenska hlið þess allt frá því Ís-
land varð fullvalda ríki árið 1918.
„Venjulega eru það aðeins fullvalda
ríki sem geta gerst aðilar að alþjóða-
stofnunum. Ríkin gerast þátttakend-
ur og lúta reglum slíkra stofnana í
vissum efnum svo lengi sem þau eru
aðilar að þeim. Þátttaka þeirra er
grundvölluð á reglum þjóðaréttar og
því hefur hún engin áhrif á stöðu
þeirra sem fullvalda ríkja.
Í hinni pólitísku rökræðu virðist oft
og tíðum vera vísað til fullveldisins í
því skyni að þrengja það svigrúm sem
ríkið hefur til þátttöku í alþjóðlegu
samstarfi. Ég neita því ekki að mér
finnst stundum að gripið sé til þessa
þáttar þegar efnisleg rök eru þrotin,“
sagði hann m.a.
Ekki liðið að ætla aðeins að
njóta ávaxtanna af samstarfi
Halldór rakti einnig þróun undan-
farinna ára í alþjóðamálum eða frá
þvíendurtekin stríðsátök urðu til þess
að ríki tóku upp náið samstarf sín í
milli um sameiginlega hagsmuni sem
þau töldu að tryggja myndi öryggi og
jafnvægi í sambúð þjóðanna. Upp úr
þeim jarðvegi hefðu m.a. sprottið al-
þjóðastofnanir á borð við Sameinuðu
þjóðirnar, Evrópuráðið, NATO og
Evrópusambandið.
Sagði hann fyrir löngu viðurkennt
að drifkraftur efnahagskerfis heims-
ins væru viðskipti. Mörg ríki eigi allt
undir milliríkjaviðskiptum og löngu
sé orðið ljóst að í alþjóðaviðskiptum
þurfi að gilda samræmdar leikreglur
svo jöfn staða allra sé tryggð. Þess
vegna hafi ríki stofnað Alþjóðavið-
skiptastofnunina sem byggð sé á
grunni GATT. Í samstarfi þeirrar
stofnunar verði Ísland ekki bundið á
reglur hennar nema hafa fallist á það.
Hins vegar sé það svo innan þeirrar
stofnunar, eins og margra annarra, að
ekki yrði liðið ef Ísland ætlaði ein-
vörðungu að njóta ávaxtanna af sam-
starfinu en ekki axla skyldurnar með
sama hætti og önnur aðildarríki. Af
þeim sökum hafi Íslendingar innan
þessa samstarfs þrengt heimildir sín-
ar til að hækka tolla eða styrkja land-
búnað, auk þess sem við höfum heim-
ilað innflutning landbúnaðarafurða í
nokkrum mæli.
Vísaði ráðherrann til fleiri dæma af
sama toga, t.d. Kyoto-bókunarinnar í
umhverfismálum sem varði íslenska
hagsmuni mjög miklu og alþjóðlegrar
baráttu gegn hryðjuverkum. Ísland
sé í dag aðili að 50 alþjóðastofnunum
og alþjóðasamtökum, en á vettvangi
þeirra séu gerðir samningar og tekn-
ar ákvarðanir sem hafi með beinum
hætti áhrif á daglegt líf okkar og um-
hverfi. Allt þetta sé til merkis um hið
viðamikla alþjóðasamstarf sem Ísland
er hluti af; alþjóðasamstarf sem í sí-
fellt meira mæli hafi mótandi áhrif á
líf okkar og stefnumörkun íslenskra
stjórnvalda.
Aðild að ESB ekki á dagskrá
núverandi ríkisstjórnar
„Ekki verður fjallað um fullveldið
án þess að fjalla um ESB því umræð-
an um fullveldið virðist einkum
spretta upp í tengslum við spurn-
inguna um hugsanlega aðild Íslands
að ESB.
Ég hygg að ekkert eitt alþjóðlegt
samstarf hafi haft meiri áhrif á líf
okkar en samstarfið við ESB á grunni
EES-samningsins.
Stefna ríkisstjórnarinnar í Evrópu-
málum er skýr. Aðild að ESB er ekki
á dagskrá núverandi ríkisstjórnar. Á
hinn bóginn er umræða um Evrópu-
mál á dagskrá. Ég hef beitt mér fyrir
þessari umræðu því ég tel mér skylt
að stuðla að því að opin umræða fari
fram um stöðu okkar í alþjóðlegu
samstarfi. Í mínum flokki, Framsókn-
arflokknum, hefur verið mikil um-
ræða um Evrópumál þar sem línur
hafa verið skýrðar og stefna mótuð.
Hvort sem mönnum líkar það betur
eða verr þá eigum við of mikið undir
samstarfi við Evrópuríki til þess að
geta komist hjá þessari umræðu. Ég
hef reyndar enga trú á því að um-
ræðunni um Evrópumál verði nokkru
sinni ráðið til lykta hvort heldur Ís-
land gerist aðili að ESB eður ei. Þetta
má sjá glöggt í Danmörku þar sem
umræðan er viðvarandi.
Að mínu mati er afar mikilvægt að
taki Ísland þá ákvörðun að standa ut-
an ESB eða ganga þangað inn þá sé
slík ákvörðun tekin á grundvelli upp-
lýstrar umræðu þar sem skilgreining
fari fram á kostum og göllum málsins
á fordómalausan hátt. Að slíkri um-
ræðu hef ég stuðlað innan míns flokks
og á meðal þjóðarinnar og þarf sú um-
ræða að halda áfram.
Þó svo að Ísland gengi í ESB með
þeim breytingum sem það hefði í för
með sér fyrir okkar stjórnskipan er
það óumdeilt að Ísland yrði eftir sem
áður í hópi fullvalda ríkja. Jafnljóst er
að með því að deila fullveldi okkar
með sameiginlegum stofnunum ESB í
svo miklum mæli sem raun bæri vitni
þá yrði það ekki gert án breytinga á
stjórnarskránni. Jafnramt er augljóst
að slíkt yrði ekki gert án þess að það
væri borið undir þjóðina.
Aðild Íslands að ESB leiddi því
ekki til þess að Ísland væri ekki leng-
ur fullvalda ríki. Ef svo væri þá stefn-
ir nú í það að einungis örfá ríki í Evr-
ópu teljist í raun fullvalda. Eða telur
einhver að Danmörk, Svíþjóð og
Finnland séu ekki lengur fullvalda
ríki?“ sagði Halldór.
Ísland deilir nú þegar fullveldi
sínu með öðrum ríkjum
Utanríkisráðherra gat þess enn-
fremur að Ísland væri virkur þátttak-
andi í margvíslegu alþjóðlegu sam-
starfi og ljóst væri að Ísland deildi nú
þegar fullveldi sínu með ríkjum sem
ættu aðild að slíku samstarfi. Flestir
fræðimenn teldu að með því hafi ekki
verið gengið á svig við stjórnar-
skrána.
Á hinn bóginn setti stjórnarskráin
óskilgreind takmörk fyrir því hve
langt væri unnt að ganga í þessu efni
án þess að henni sé breytt. Í öllu mati
á fullveldinu og stöðu þess gagnvart
alþjóðlegu samstarfi hlytu menn að
horfa til þess hvort Ísland sé hverju
sinni þátttakandi í mótun sinna eigin
örlaga.
„Við stöndum hins vegar frammi
fyrir þeirri staðreynd að örlög okkar
eru nú á vissum sviðum ráðin þar sem
við höfum ekki kost á að taka þátt í
mótun ákvarðana. Er þar einkum um
að ræða EES-samninginn. Vekur það
vissulega nokkrar áhyggjur með tilliti
til stjórnarskrárinnar, að við séum á
mörkum þess sem stjórnarskráin
leyfir í þessu efni. Má halda því fram
með gildum rökum að fullveldi aðild-
arríkja ESB sé betur varið en okkar
þar sem þau eru fullir þátttakendur í
að móta þær reglur sem þeim er ætl-
að að fylgja. Munu t.d. margir hafa
verið þeirrar skoðunar í Svíþjóð og
Finnlandi á sínum tíma að EES-
samningurinn gengi nær fullveldinu
en aðild að ESB,“ sagði Halldór í er-
indi sínu.
Á dagskrá í öllum flokkum
Nokkur umræða spannst í kjölfar
framsögu utanríkisráðherra og veltu
fyrirspyrjendur því m.a. fyrir sér
hvort aðild að Evrópusambandinu
komi til með að verða kosningamál í
næstu alþingiskosningum. Halldór
taldi ekki líklegt að svo verði, en Evr-
ópumálin séu þó og verði áfram á dag-
skrá, enda sé mjög brýnt að þjóðin sé
vel upplýst um þessi mál og aðeins
þannig sé unnt að komast að skyn-
samlegri og yfirvegaðri niðurstöðu.
„Ég hygg að þetta mál sé á dagskrá
í öllum flokkum og það er svo sann-
arlega á dagskrá í hinni pólitísku um-
ræðu,“ sagði Halldór og lagði á það
áherslu að nú væri rétti tíminn til að
ræða þessi mál fram og aftur, því þeg-
ar að ákvörðun komi þurfi að liggja
fyrir ýtarleg umræða. Hann vilji ekki
að það endurtaki sig sem gerðist t.d. í
aðdraganda inngöngu Íslands í
NATO sem borið hafi mjög bratt að
og nánast án umræðu. Hann gagn-
rýni alls ekki þá leið sem hafi verið
valin þá, aðeins að í svo mikilsverðum
málum sé nauðsynlegt að fleiri en
nokkrir stjórnmálamenn ráði þar för.
Aðspurður hvort jafnvel sé nauð-
synlegt nú að gera breytingar á
stjórnarskránni vegna alþjóða skuld-
bindinga okkar, sagði Halldór að
hann teldi svo vera. Í slíkri endur-
skoðun þyrfti jafnvel að felast meiri
og auknari heimildir en innganga í
ESB gæfi tilefni til.
Breytt afstaða til
sjávarútvegsstefnu ESB
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
prófessor spurði utanríkisráðherra
hvort yfirráðin yfir fiskveiðilögsögu
okkar séu ekki enn ein meginástæða
þess að aðild að Evrópusambandinu
komi ekki til greina fyrir Ísland.
Halldór svaraði því til að ef hann
hefði verið spurður þessarar spurn-
ingar fyrir tíu árum hefði svarið verið
á allt annan veg en nú. Þá hefði hann
talið algjörlega vonlaust fyrir Ísland
að gerast aðili að Evrópusambandinu
vegna sjávarútvegsstefnunnar, en nú
telji hann forsendur að ýmsu leyti
breyttar og hann líti fjárfestingu er-
lendra aðila í sjávarútvegi t.d. öðrum
augum en þá. „Aðalatriðið er að ég
met málin öðruvísi nú og hvort það
merkir að fyrri skoðun mín hafi verið
röng eða að aðstæður hafi breyst, það
er svo annað mál,“ svaraði hann.
Hafliði Sævarsson velti fyrir sér
evrumálum og stöðu okkar gagnvart
sameiginlegri mynt Evrópusam-
bandsins og Halldór tók undir þá
skoðun hans að umræða um þau mál
væri afar brýn. Hann varaði hins veg-
ar mjög afdráttarlaust við hugmynd-
um um að tengja íslenskan gjaldmiðil
við annað viðskiptakerfi án þess að
gangast um leið undir það. Þannig
væri fráleitt að tengja krónu við doll-
ar eða evru án frekari aðgerða um
leið. „Það er alls ekki raunsætt að líta
svo á að við getum átt aðild að Evr-
unni án þess að gerast um leið aðilar
að Evrópusambandinu. Umræðan um
kosti og galla þess að taka upp hina
sameiginlegu mynt á þess vegna að
vera hluti af ESB-umræðunni og
hvort hagkvæmt sé fyrir okkur að
halda í sjálfstæðan gjaldmiðil,“ sagði
Halldór og nefndi ýmsar jákvæðar
hliðar slíks samstarfs, t.d. lægri fjár-
magnskostnað.
„Það er vandi að dæma um framtíð-
ina,“ sagði utanríkisráðherra og benti
á að í raun brynni ekki á Íslendingum
nú að ræða aðildina að ESB. „Hins
vegar mun það breytast ef Bretland,
Svíþjóð og Danmörk taka upp evruna
og það munu þessi lönd gera. Og það
mun líka margt breytast þegar Norð-
menn ganga í Evrópusambandið, því
það munu þeir gera, fyrr eða síðar.
Það myndi hafa í för með sér gífurleg-
ar breytingar á EES-samningnum,
jafnvel ógna grundvelli hans,“ sagði
Halldór Ásgrímsson utanríkisráð-
herra ennfremur.
Utanríkisráðherra um áhrif alþjóðasamstarfs á fullveldi á fundi stjórnmálafræðiskorar HÍ
Fullveldið hugsanlega
betur tryggt innan ESB
Halldór Ásgrímsson ut-
anríkisráðherra segir að
því mætti halda fram
með góðum rökum að
aðild að Evrópusam-
bandinu tryggði full-
veldi Íslands með betri
hætti en samningurinn
um Evrópska efnahags-
svæðið geri nú, þar sem
Íslendingar myndu inn-
an ESB taka þátt í mót-
un eigin örlaga og í mót-
un þeirra reglna sem
þegnum og fyrirtækjum
landsins sé skylt að fara
eftir. Á þetta skorti í
EES-samstarfinu.
Morgunblaðið/Ásdís
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra hélt framsögu á fundi stjórnmálafræðiskorar í gær.
bingi@mbl.is
’ Aðild Íslands að ESB leiddi því ekkitil þess að Ísland væri ekki lengur full-
valda ríki. Ef svo væri þá stefnir nú í
það að einungis örfá ríki í Evrópu telj-
ist í raun fullvalda. Eða telur einhver að
Danmörk, Svíþjóð og Finnland séu ekki
lengur fullvalda ríki? ‘