Morgunblaðið - 16.01.2002, Blaðsíða 23

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. JANÚAR 2002 23
Heimsferðir og Félag húseigenda á Spáni hafa nú undirritað samning um
sæti til Alicante sumarið 2002 fyrir aðila að Félagi húseigenda á Spáni.
Beint flug alla miðvikudaga í sumar tryggja þér þægilega ferð í glæsilegum
nýjum þotum og þægilegasta ferðatíma í sólina í sumar. Sala er nú hafin og
geta aðilar að Félagi húseigenda á Spáni snúið sér til Heimsferða og bókað
sæti nú þegar.
Skógarhlíð 18, sími 595 1000. www.heimsferdir.is
Samningur við Félag húseigenda á Spáni
Flugsæti til
Alicante
frá kr. 27.400
sumarið 2002
Notaðu Atlasávísunina til að lækka ferðakostnaðinn
Verð kr. 27.400
M.v. hjón með 2 börn, 2–11 ára.
Skattar kr. 2.950 fyrir fullorðinn,
kr. 2.260 fyrir barn.
Atlas ávísanir, kr. 10.000.
Verð kr. 33.900
Fargjald fyrir fullorðinn.
Skattar kr. 2.950, ekki innifaldir.
Verð kr. 25.900
Fargjald fyrir barn.
Skattar kr. 2.950, ekki innifaldir.
· Afsláttur færist á bókanir
þegar ávísanir frá FHS er
skilað til Heimsferða.
ELDHÚSDAGURINN eða Ekki
er allt sem sýnist er leikrit eftir
Steingrím Thorsteinsson, æskuverk
sem varðveitt er í eiginhandarriti
skáldsins á handritadeild Lands-
bókasafnsins. Þetta lítt kunna verk
þjóðskáldsins er talið skrifað á
námsárum þess í Kaupmannahöfn
(einhvern tíma á árunum 1850–60)
og hefur aldrei verið fært á svið á
Íslandi svo vitað sé. Það var vel til
fundið hjá Bandamönnum að gefa
íslensku leiklistaráhugafólki tæki-
færi á að kynnast verkinu og eftir
að hafa skemmt mér vel við að
hlýða á það í lifandi leiklestri þeirra
í Leikhúskjallaranum síðastliðið
mánudagskvöld get ég tekið undir
með Sveini Einarssyni, Banda-
manni, að synd sé að Steingrímur
skuli ekki hafa ræktað þetta form
bókmenntanna enn frekar.
Þetta leikrit er nefnilega ágætis
smíð að mörgu leyti. Fléttan er vel
gerð og textinn bráðfjörugur og vel
stílaður; kjarnmikill og skemmti-
lega stuðlaður stíll Steingríms
kemst vel í gegn, þrátt fyrir að
dönskusletturnar séu allsráðandi –
enda verið að gera
grín að Íslendingum
sem mæra og lofa allt
sem danskt er. Aðal-
persóna verksins er
Baldvinsson faktor
(Felix Bergsson) og
leikurinn á sér stað í
krambúð hans sem
stendur niðri við
bryggju þar sem
danskt kaupskip ligg-
ur við lægi og siglir
burt í rás leiksins.
Unnusta Baldvinssons,
Anna (Jakob Þór Ein-
arsson), er ekki alls
kostar sátt við hlut-
skipti sitt og lætur
vinnukonuna Gunnu (Þórunn Magn-
ea Magnúsdóttir) telja sig á að
strjúka með skipinu til Danmerkur í
fylgd hins danska Sörensens
(Sveinn Einarsson). Meðan strokinu
fer fram drekkur Baldvinsson sig
fullan í selskap góðra manna:
Kammerráðsins (Borgar Garðars-
son) og búðarlokunnar Nissen
(Stefán Sturla Sigurjónsson). Dag-
inn eftir áttar faktorinn sig á því, í
miðjum timburmönnunum, að hann
hefur verið svikinn í tryggðum og
er skömm hans „verri en skaðinn,“
eins og hann kemst að orði, honum
finnst sem hann sé „totalt rúiner-
aður“. Hann reynir þó að bæta sér
skaðann með því að trúlofast í hasti
fyrrnefndri vinnukonu, Gunnu, eftir
smávegis inngrip af hennar hálfu.
Sveinn Einarsson lýsir þessu
verki sem klassískri kómedíu og má
með réttu segja að í
leikritinu koma fyrir
ýmis klassísk minni úr
kómedíum fyrri tíma,
svo sem „the go-be-
tween“ eða „hjóna-
bandsmiðlarinn“ í líki
Gunnu vinnukonu, sem
kemur þeim Önnu og
Sörensen saman með
klækjum og í lævísum
tilgangi eins og sann-
ast í leikslok. Þá er
karlaþrenningin
skemmtilega kunnug-
leg í fylleríinu;
drykkjurausið og
raupið allt á sínum
stað.
Leiklestur þeirra Bandamanna
var á léttu nótunum og hin besta
skemmtun og tónlist Guðna Franz-
sonar jók á fjörið. Guðni sýni einnig
góða takta í leiklestrinum. Leik-
lestrar sem þessir eru vel til þess
fallnir að kynna fyrir leikhúsgestum
ýmis verk sem kannski er ekki
ástæða til þess að færa fullbúin á
svið en gaman er að kynnast engu
að síður. Ég hvet leikhúsfólk til að
gera meira af slíku og bendi til
dæmis á leikritið Víg Kjartans eftir
Júlíönu Jónsdóttur sem gefið var út
á bókarkorni fyrir jól. Gaman væri
að heyra vandaðan leiklestur á því
sem og öðrum eldri verkum sem
ólíklegt er að eigi eftir að rata aftur
á svið í formi fullbúinnar leiksýn-
ingar.
„Jeg er totalt
rúineraður“
LEIKLIST
Bandamenn
Eftir Steingrím Thorsteinsson. Þátttak-
endur í leiklestri: Borgar Garðarsson, Fel-
ix Bergsson, Guðni Franzson, Jakob Þór
Einarsson, Stefán Sturla Sigurjónsson,
Sveinn Einarsson og Þórunn Magnea
Magnúsdóttir. Leikstjóri: Sveinn Ein-
arsson. Tónlist: Guðni Franzson. Leik-
húskjallarinn 14. janúar.
ELDHÚSDAGURINN EÐA EKKI ER ALLT
SEM SÝNIST
Soffía Auður Birgisdóttir
Steingrímur
Thorsteinsson
skráning inn í Sarp, gagnabanka
Þjóðminjasafnsins á netinu, og stefnt
að því að m.a. fyrstu verkefna á því
sviði verði safn úr fórum Árna Ei-
ríkssonar, sem var einn af stofnend-
um Leikfélags Reykjavíkur og
skráning sögulegra leikmuna hjá
Leikfélaginu. Með skráningu leik-
minja er ætlunin að til verði smám
saman rafræn rannsóknamiðstöð í ís-
lenskri leiklistarsögu. Framundan er
sýningin Laxness og leiklistin sem
stefnt er að að opna á afmæli skálds-
ins 23 apríl í Þjóðmenningarhúsinu.
Sýningin er öðrum þræði hugsuð
sem kynning á samtökunum og
markmiðum þeirra og hvatning til að
hér verði komið upp leikminjasafni.“
Hátt hafinn yfir
að stela senunni
Þá flutti dr. Jón Viðar Jónsson er-
indi um feril Vals Gíslasonar. Um
leikarann Val Gíslason segir dr. Jón
Viðar m.a. „„Það eru ekki til lítil hlut-
verk, aðeins litlir leikarar,“ skrifar
Stanislavskí á einum stað, svo að aft-
ur sé vitnað til hans. Þetta er ströng
mælistika, en fáir íslenskir leikarar
hafa staðist hana betur en Valur
Gíslason. Hann setti ekki fyrir sig þó
að hlutverkin væru framan af lítt
áberandi eða „þakklát“, eins og það
er stundum kallað; það var einmitt í
slíkum hlutverkum sem hann óx og
efldist. Þau vinnubrögð breyttust
ekki þó að hann hefði unnið fræga
sigra, t.d. uppskorið Silfurlampann,
verðlaun Félags íslenskra leikdóm-
ara, tvisvar sinnum: í fyrra skiptið
árið 1955 fyrir hrappinn Harry
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ og Samtök um
leikminjasafn minntust þess í gær að
hundrað ár voru liðin frá fæðingu
Vals Gíslasonar leikara með sér-
stakri athöfn í Kristalssal Þjóðleik-
hússins. Við það tækifæri opnaði
Björn Bjarnason menntamálaráð-
herra formlega nýjan vef samtak-
anna, www.leikminjasafn.is.
Stefán Baldursson þjóðleikhús-
stjóri bauð gesti velkomna til athafn-
arinnar og minntist Vals Gíslasonar
og hins stóra þáttar hans í íslensku
leikhúslífi á síðustu öld. Stefán sagði
m.a. að Valur hefði verið í hópi fyrstu
fastráðinna leikara við Þjóðleikhúsið
en hann hafði áður leikið með Leik-
félagi Reykjavíkur frá því 1926. „Val-
ur átti langan og glæstan feril við
Þjóðleikhúsið, hann starfaði hér í
tæpa fjóra áratugi, og lék vel á annað
hundrað hlutverk og skipaði sér í hóp
fremstu og ástsælustu leikara þjóð-
arinnar. Ég get ekki látið hjá líða að
minnast þess hversu stóran þátt Val-
ur Gíslason átti í leikhúsuppeldi mínu
og minnar kynslóðar, allt frá fyrstu
heimsóknum okkar í Þjóðleikhúsið
og fram á fullorðinsár. Valur var þess
konar leikari að þótt hann væri að
leika verstu illmenni og þrjóta stafaði
frá honum slíkri hlýju að ekki var
hægt annað en láta sér þykja vænt
um þá. Það er okkur heiður að hýsa
þessa athöfn í minningu hans í dag,“
sagði Stefán Baldursson.
Ólafur J. Engilbertsson, formaður
stjórnar Samtaka um leikminjasafn,
rakti tilurð samtakanna og helstu
markmið þeirra og sagði m.a. „Nú er
að hefjast á vegum samtakanna
Brock í gamanleiknum Fædd í gær,
hið síðara þremur árum síðar fyrir
riddaraliðsforingjann í Föður Strind-
bergs. Hin smærri hlutverk hans
voru oft og tíðum engu síðri en þau
stóru; sjálfum er mér hann t.d. minn-
isstæður í Gjaldinu eftir Arthur Mill-
er þar sem hann lék gamlan gyðinga-
skransala. Hann var eins laus við alla
stjörnu-komplexa og nokkur leikari
getur frekast orðið, hátt hafinn yfir
að stela senunni, vaða yfir aðra leik-
endur með ómerkilegum en áhrifa-
ríkum stælum sem sumir af starfs-
bræðrum hans urðu mjög leiknir í,
ekki síst á sviðinu í Iðnó. Þvert á móti
hafa sumir, sem léku á móti honum
ungir að árum, vitnað um það hversu
örlátur og gjöfull hann var við þá.
Það fékk Kristbjörg Kjeld t.d. að
reyna, þegar hún vann fyrsta leiksig-
urinn, Önnu Frank, kornung og nán-
ast óreynd leikkona árið 1958. Hefur
Kristbjörg lýst því á mjög fallegan
hátt hversu mikill stuðningur hin
hljóðláta en sterka nærvera Vals,
sem lék föður Önnu, Otto Frank, var
henni í þessari miklu eldraun.“
Merkisdagar og leiklistarsaga
Á hinum nýja vef, leikminjasafn.is,
er að finna ítarlega ritgerð dr. Jóns
Viðars um listamanninn Val Gíslason
og samtíð hans, hlutverkaskrá hans
og úrval úr umsögnum gagnrýnenda
um helstu hlutverk hans. Einnig eru
þar myndir af leikaranum í helstu
hlutverkum sínum, ásamt skop-
myndum eftir Halldór Pétursson
teiknara sem lagði um áratugi sér-
staka rækt við teikningu slíkra leik-
húsmynda.
Á vefnum verða margvíslegar upp-
lýsingar um starf samtakanna, auk
ýmissa skrifa um íslenska leiklistar-
sögu. Þar er t.d. nú þegar að finna
grein eftir Björn G. Björnsson um
sögu leikmyndagerðar í Sjónvarpinu,
greinar um íslenska leikmyndlist eft-
ir Ólaf J. Engilbertsson, og eru þær
byggðar á BA-ritgerð hans við Há-
skóla Íslands, og grein um leiklist-
arsögu Sjálfstæðishússins við Aust-
urvöll eftir Jón Viðar. Hún birtist
upphaflega í Lesbók Morgunblaðsins
sl. haust.
Sérstök ástæða er til að vekja at-
hygli á tveimur efnisflokkum, Merk-
isdögum og Sögu. Inn í flokkinn
Merkisdagar verða settar upplýsing-
ar um ýmis merk tímamót í íslenskri
leiklistarsögu jafnóðum og þau eiga
sér stað. Varð fæðingardagur Vals
Gíslasonar einmitt fyrir valinu vegna
þess.
Jón Viðar bendir á að í næsta mán-
uði séu t.d. liðin 140 ár frá frumsýn-
ingu Útilegumannanna (Skugga-
Sveins eftir Matthías Jochumsson)
og í maí verða liðin 90 ár frá frumsýn-
ingu Fjalla-Eyvindar eftir Jóhann
Sigurjónsson í Kaupmannahöfn.
„Við hyggjumst grípa tækifæri
sem þessi til að minnast viðburðanna
og setja efni um þá inn á vefinn í þátt-
inn Merkisdagar. Þegar nýr merk-
isdagur rennur upp færist eldra efnið
undir þáttinn Leiklistarsaga og
þannig mun leiklistarsöguvefurinn
smám saman byggjast upp. Auk þess
verður ýmsu efni sem til er bætt inn
á vefinn eftir því sem tök eru á.“
Jón Viðar segir að samtökin hafi á
fyrsta starfsári sínu lagt áherslu á
kynningarstarf og jafnframt hafið
skráningu og söfnun upplýsinga um
leiklistarsögulegar minjar. Þau hafi
komið sér upp ágætri skrifstofuað-
stöðu og geymslu í húsi Reykjavík-
urakademíunnar og geti veitt viðtöku
gögnum sem fólk vill forða frá glöt-
un.
„Okkur hafa þegar borist ýmsar
góðar gjafir af margvíslegu tagi og
eigum von á miklu fleiru,“ segir Jón
Viðar og hvetur alla sem telja sig
hafa eitthvað áhugavert undir hönd-
um til að hafa samband við samtökin.
„Þá má nefna að samtökin gengu í
samtök norrænna leikminjasafna,
NCTD (Nordisk center for teater-
dokumentation) sl. haust, og verður
aðalfundur þeirra haldinn hér á landi
næsta haust. Umfjöllunarefnið þar
verður stafræn miðlun og spurningar
um höfundarrétt sem brenna mjög á
mönnum um þessar mundir.“
100 ára fæðingarafmælis Vals Gíslasonar minnst með viðhöfn
Vefur um leik-
listarsögu form-
lega opnaður
Morgunblaðið/Golli
Leikararnir Bessi Bjarnason og Gunnar Eyjólfsson ásamt Þóru Krist-
jánsdóttur listfræðingi. Í baksýn má sjá veggspjald sem Samtök um leik-
minjasafn hafa gert til að minnast Merkisdaga íslenskrar leiklistarsögu.