Morgunblaðið - 16.01.2002, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 16. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
RANNSÓKNASTOFNUNlandbúnaðarins í sam-vinnu við BændasamtökÍslands, Landgræðslu
ríkisins og landbúnaðarráðuneytið
vinnur að verkefninu Nytjaland –
jarðabók Íslands í nánu samstarfi
við Landmælingar Íslands, Nátt-
úrufræðistofnun Íslands og fleiri.
Að staðaldri vinna Sigmar Metú-
salemsson, Einar Grétarsson,
Fanney Gísladóttir og Björn
Traustason að verkefninu en auk
þess hafa komið að því sumarfólk,
nemendur og ýmsir aðrir. Ólafur
Arnalds er framkvæmdastjóri
verkefnisins en Sigurgeir Þorgils-
son, framkvæmdastjóri Bænda-
samtakanna, er formaður stjórnar
þess.
Brýn þörf
Jarðabók Árna Magnússonar og
Páls Vídalíns var gerð á árunum
eftir 1700 en síðan hefur lítið verið
gert í þessa veru fyrr en nú og eru
því um 300 ár síðan safnað hefur
verið saman upplýsingum um jarð-
ir á Íslandi með samræmdum
hætti.
Ólafur Arnalds, náttúrufræðing-
ur hjá Rannsóknastofnun landbún-
aðarins, segir að lengi hafi legið
fyrir að brýn þörf væri á sam-
ræmdum gagnagrunni um jarðir á
Íslandi. Ástandið hafi verið baga-
legt, ekki síst með tilliti til skipu-
lagsskyldu í dreifbýli, auk þess
sem skortur á slíkum gagnagrunni
hafi komið í veg fyrir aðlögun
framleiðslu á búfjárafurðum að
landkostum, sem hafi verið mark-
mið allra ríkisstjórna undanfarna
fjóra eða fimm áratugi. „Þjóðfélag-
ið gerir mjög ríkar kröfur um upp-
lýsingar um land og ekki síst hvað
varðar sjálfbæra nýtingu landsins
auk þess sem landnot í sveitum
verða æ fjölbreyttari sem kallar á
nýja sýn og nýja nálgun varðandi
landupplýsingar og notkun þeirra
miðað við þá fjölbreyttu möguleika
sem dreifbýlið hefur,“ segir hann.
„Ennfremur er landið allt, þar með
talið dreifbýlið, orðið
skipulagsskylt.“ Þörfin
fyrir þennan gagna-
grunn var orðin brýn
en Ólafur Arnalds segir
að jafnframt hafi legið
fyrir að verkið yrði að
vinnast hratt og það
mátti ekki kosta mikið. Hann segir
að á nýliðnum áratug hafi Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins og
Landgræðsla ríkisins unnið að því
að kortleggja jarðvegsrof á öllu
landinu en þá hafi byggst upp
tækni sem hafi gert vinnu við
gagnagrunninn mögulega. Í kjöl-
farið hafi verið ákveðið að ráðast í
umrætt verkefni sem rökrétt fram-
hald og hafi verið stefnt að því að
það tæki 8 til 10 ár. Hafist var
handa um mitt ár 1999 með skipu-
lags- og undirbúningsvinnu og öfl-
un gagna. Árið 2000 hafi verið
gerður samningur milli ríkisvalds-
ins og sauðfjárbænda þar sem gert
hafi verið ráð fyrir að hluti bein-
greiðslna til bænda væri bundinn
svonefndri gæðastýringu. Þá hafi
verið afar mikilvægt að landnýt-
ingin yrði hluti þeirrar gæðastýr-
ingar, þ.e. að framleiðslan fari ekki
fram á þann hátt að ekki yrði
gengið á landsins gæði og að fram-
leiðslan fari ekki fram á landi sem
óæskilegt er talið að nýta til beitar.
Vegna samningsins hefði orðið að
vinna verkið mun hraðar en áætlað
hafði verið í byrjun en á næsta ári
verða allar upplýsingar um sauð-
fjárjarðir landsins að liggja fyrir.
Flokkar og jarðamörk
Við vinnuna er notuð nútíma
upplýsingatækni, bandarískar
gervihnattamyndir – Landsat 7 –
með upplausninni 1:20.000 þegar
best lætur ásamt upplýsingum frá
Landmælingum Íslands. Landið er
síðan flokkað í 10 flokka og byggj-
ast flokkarnir á því að greining
með þessari tækni sé möguleg auk
þess sem flokkarnir eiga að end-
urspegla framleiðslugetu landsins,
þ.e. hafa tilvísun til beitarinnar.
Flokkunin fer fram í tölvu og er
sjálfvirk sem slík en að baki liggur
mjög mikil upplýsingaöflun, sem
tölvan vinnur úr. Elstu gervi-
hnattamyndirnar eru frá 1999 og
sýnir hver mynd um 36.000 ferkíló-
metra svæði.
Ólafur Arnalds segir að nú séu
myndir tiltækar fyrir nánast allt
landið og vinnunni við flokkunina
miði mjög vel áfram.
Auk flokkunarinnar þarf að ná
inn upplýsingum um jarðamörk á
Íslandi og eru öll tiltæk ráð notuð
til þess, að sögn Ólafs Arnalds.
Sumt hafi legið fyrir, m.a. í gagna-
grunni RALA og Nátt-
úrufræðistofnunar Ís-
lands og annað hafi
verið til hjá sveitar-
félögum, Skipulags-
stofnun og víðar, en auk
þess hafi vinnuhópurinn
farið út í mjög mark-
vissa upplýsingaöflun um landa-
mörkin. Jarðamörkin hafa verið
skráð inn á gervihnattamyndir af
bændum í góðu samstarfi við sveit-
arstjórnir á viðkomandi svæðum.
„Með þessum hætti höfum við náð
inn mörkum á yfir 3.000 bújörðum
af um 5.000 jörðum og hefur þessi
upplýsingaöflun gengið m
en menn þorðu að vona í
Hann segir ennfremur a
hópurinn hafi aðgang að
öðrum upplýsingum. Í þ
bandi nefnir hann landslag
beit, jarðvegsrof og ýms
upplýsingar. „Gagnagr
verður því ansi stór og út
er hægt að prenta kort s
einstakar jarðir eða sve
ásamt gróðurflokkum.“
Mikið notagildi
Allar upplýsingar um hv
eða landsvæði verða ge
gengilegar. Notagildi
grunnsins er margþætt.
Í fyrsta lagi segir Óla
alds að um sé að ræða m
ilvæg gögn fyrir sveitarfé
þegar séu sveitarfélög fari
með gerð skipulags þar s
gögn verði notuð að hluta.
Í öðru lagi bjóði gagna
Rannsóknastofnun landbúnaða
Gagnagrunn
ur vel á veg
kominn
Starfsmenn hjá Rannsóknastofnun land-
búnaðarins hafa unnið að landnytjakorti yf-
ir allar jarðar landsins, rafrænni jarðabók,
og er gagnagrunnurinn vel á veg kominn.
Steinþór Guðbjartsson ræddi við Ólaf Arn-
alds, framkvæmdastjóra verkefnisins, en
reglur um gæðastýringuna í sauðfjárrækt
verða lagðar fyrir Alþingi innan skamms og
styðjast þær við þennan grunn.
Yfirlitsmynd úr gagnag
ein
Vinnuhópurinn á Rann
Bjarki Kjartansson, Óla
arsson, Björn T
Um 300 ár frá
Jarðabók
Árna Magn-
ússonar og
Páls Vídalíns
SÚR VÍNBER FYRIR
NEYTENDUR
Hækkun vísitölu neysluverðs um0,9% á milli desember og janúarer talsvert meiri hækkun en spáð
hafði verið af markaðsaðilum. Er vísital-
an nú 221,5 stig en í samkomulagi sem að-
ilar vinnumarkaðarins gerðu með sér í
síðasta mánuði eru 222,5 stig sett sem
verðbólgumarkmið í maí. Ef hún verður
hærri eru launaliðir kjarasamninga upp-
segjanlegir með þriggja mánaða fyrir-
vara.
Þessi mikla hækkun nú veldur von-
brigðum og skapar hættu á að samkomu-
lagið haldi ekki. Jafnframt dregur þetta
úr væntingum um að Seðlabankinn lækki
vexti á næstunni.
Þegar Hagstofa Íslands greindi frá
hækkuninni á mánudag var fjármála-
markaðurinn fljótur að sýna viðbrögð.
Gengi krónunnar lækkaði talsvert eftir
að hafa hækkað undanfarnar vikur. Mikil
velta var á skuldabréfamarkaði og hækk-
aði verðbólguálag ríkisskuldabréfa.
Aðilar vinnumarkaðarins og stjórn-
völd hafa lýst vonbrigðum sínum með
þessa miklu hækkun vísitölunnar nú en
jafnframt bent á að hún hafi yfirleitt allt-
af hækkað á milli þessara mánaða þó svo
að hækkunin sé að jafnaði ekki jafnmikil
og nú. Því sé ekki hægt að draga neinar
ályktanir af henni um þróunina næstu
mánuði.
Ríkisstjórn Íslands ræddi hækkun
vísitölu neysluverðs á fundi sínum í gær
og hefur verið skipuð nefnd þriggja ráðu-
neytisstjóra sem ætlað er að fara ofan í
hækkunina. Þá sérstaklega það sem snýr
að hinu opinbera en eins og fram kom í
Morgunblaðinu í gær valda hækkanir,
bæði hjá ríki og sveitarfélögunum, tæp-
um 0,3% prósentustigum en verðhækk-
anir á lyfjum og gjöld á heilsugæslu
hækkuðu vísitöluna um 0,21 prósentustig
og fasteignagjöld um 0,08% prósentustig.
Geir H. Haarde fjármálaráðherra seg-
ir ekki tímabært að segja til um hvort til
greina komi að grípa til einhverra sér-
stakra aðgerða vegna hækkunarinnar en
á blaðamannafundi í gær mótmælti fjár-
málaráðherra því að opinberar hækkanir
væru hátt hlutfall af vísitöluhækkuninni
og taldi að ekki væri að vænta mikilla
hækkana á opinberum gjöldum á næst-
unni. Hækkun vísitölunnar nú skýrist að
miklu leyti af hærra matvöruverði og að
innflutt matvara hefur hækkað umfram
lækkun krónunnar.
Fjármálaráðherra segir margt ein-
kennilegt vera í tölum sem liggja að baki
hækkun vísitölunnar. Til að mynda vegi
verðhækkun á vínberjum nánast upp á
móti lækkun bensínverðs. Óhætt er að
taka undir þessi orð fjármálaráðherra.
Að vínber skuli hafa jafnmikil áhrif á
verðtryggðar skuldir landsmanna og
raun ber vitni er saga til næsta bæjar.
Það má því ætla að vínberin séu súr í
munni neytenda nú. Í þessu sambandi má
minna á að í júlímánuði í fyrra hafði
hækkun á verði lottóraðar þau áhrif að
verðtryggðar skuldir landsmanna jukust
um tæplega 900 milljónir króna. Í desem-
ber var stigið skref í þá átt að leiðrétta
vísitöluna með leiðréttingu á verslunar-
vogum og dagvöruliðum hennar. Hafði sú
leiðrétting þau áhrif að vísitalan lækkaði
um 0,27%.
Hækkun vísitölu neysluverðs nú vekur
ugg en vonandi verður þessari þróun snú-
ið við. Til þess að svo verði þurfa aðilar
vinnumarkaðarins ásamt stjórnvöldum
og Seðlabanka að taka saman höndum og
tryggja að samkomulag þessara aðila frá
síðasta ári haldi. Það tekst ekki nema
með samstilltu átaki allra sem hlut eiga
að máli.
TEKJUSKIPTING Á ÍSLANDI
Hagfræðistofnun Háskóla Íslandskynnti á mánudag skýrslu um
tekjuskiptingu á Íslandi, þróun og áhrifa-
valda. Þar kemur fram að þrátt fyrir efna-
hagsuppsveiflu hefur ójöfnuður aukist á
Íslandi. Hins vegar er jöfnuður á Íslandi
með því mesta sem gerist og mælist að-
eins meiri í Slóvakíu af þeim ríkjum, sem
borin eru saman í skýrslunni.
Í skýrslunni segir að ef litið sé til lands-
ins í heild ákvarðist breytingar í dreifingu
atvinnutekna að verulegu leyti af þróun
efnahagsmála. Tekjulágir njóti góðs af
uppsveiflum og meðan þær standi yfir
dragi yfirleitt úr ójöfnuði en í samdrætti
aukist ójöfnuður. Ójöfnuður hafi aukist
þegar samdráttur hafi gengið yfir á ár-
unum 1988 til 1994 og reyndar haldið
áfram að aukast lítillega eftir 1995. Þetta
rekja skýrsluhöfundar til þess að þær
miklu kerfisbreytingar sem gerðar voru
árið 1989 hafi aukið ójöfnuð varanlega á
Íslandi.
Íslenskt samfélag er fámennt og með
afgerandi ójöfnuði stefndi í óefni í því ná-
vígi sem hér ríkir.
Munurinn á fátækum og ríkum var
mikill á Íslandi í upphafi 20. aldarinnar,
en smátt og smátt varð breyting á. Senni-
lega hefur aldrei verið jafnlítill efnamun-
ur milli fólks og á viðreisnarárunum
1959–1971. Óðaverðbólgan, sem hófst
með vinstri stjórninni 1971–1974, veitti
ákveðnum hópum og kynslóðum einstakt
tækifæri til að koma ár sinni vel fyrir
borð. Efnamunur jókst á ný í tíð vinstri
stjórnarinnar. Verðtrygging allra fjár-
hagslegra skuldbindinga, bæði innlána og
útlána, styrkti enn stöðu þeirra sem
höfðu hagnast á óðaverðbólgunni. Gífur-
legur hagnaður fámenns hóps í skjóli
kvótakerfisins jók enn á efnamun. Jafn-
framt er ljóst að margir högnuðust vel á
fyrstu árum virks hlutabréfamarkaðar.
Það er vissulega fagnaðarefni að jöfn-
uður hér á landi sé meiri en víðast hvar
annars staðar, ekki síst vegna þess að hér
er ekki um að ræða jöfnuð í fátækt heldur
velmegun.
Í skýrslunni segir að ójöfnuður hafi
minnkað úti á landi frá miðjum tíunda
áratugnum en aukist á höfuðborgarsvæð-
inu og meðallaun þar hafi vaxið mun hrað-
ar en annars staðar á landinu. Athygli
vekur að í Vík í Mýrdal, þar sem ríkir
mestur jöfnuður, fara saman lágar með-
altekjur, mikill brottflutningur fólks á
síðasta áratug og mikill jöfnuður tekna.
Fram kemur í skýrslunni að mun meiri
líkur eru á að karlar hreyfist upp tekju-
stigann en konur og sömuleiðis eru karlar
líklegri til að halda sig í efsta tekjuþrep-
inu en konur. Konur eru hins vegar lík-
legri til að sitja fastar í lægsta tekjuþrep-
inu.
Alvarlegasta segja skýrsluhöfundar
vera hina svokölluðu fátæktargildru, sem
ákveðnir hópar hafi lent í vegna hárrar
jaðarskattlagningar sem hafi útilokað
efnahagslegan hreyfanleika og dregið úr
sjálfsbjargarviðleitni fólks. Þjóðfélagið
hlýtur að byggjast á því að hver einstak-
lingur leggi sitt af mörkum fremur en að
draga úr honum. Því er ljóst að það þarf
að skoða betur það kerfi sem letur
ákveðna hópa fremur en að hvetja þá til
dáða. Um leið þarf að hafa hugfast að hið
fámenna íslenska þjóðfélag hvorki þolir
né sættir sig við að misskipting keyri úr
hófi fram.