Morgunblaðið - 13.02.2002, Blaðsíða 22

LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 13. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
S
TAÐA Leikfélags Reykja-
víkur í Borgarleikhúsinu
er svipuð því og ef útgerð-
arfélag ætti skuttogara af
nýjustu gerð en hefði ekki
ráð á olíukaupum nema til að sigla út
í hafnarmynnið og aftur til baka,“
segir Magnús Árni Skúlason, fram-
kvæmdastjóri Leikfélags Reykjavík-
ur, og bætir því við að þessi líking sé
sú sem stjórnmálamenn virðist eiga
auðveldast með að skilja.
Ef teygja ætti þessa líkingu áfram
þá mætti draga þá ályktun að Leik-
félag Reykjavíkur hafi í öll 13 árin í
Borgarleikhúsinu verið að gutla inn-
an hafnarinnar í listrænum skilningi;
fjárhagslegar skorður félagsins hafi
komið í veg fyrir að hægt að væri
leggja á djúpmiðin. Einhver myndi
vafalaust mótmæla því. Guðjón Ped-
ersen leikhússtjóri segir enda ómak-
legt að halda því fram að aldrei sé
sótt á djúpin. „Fjárhagsstaða okkar
er hins vegar þannig að þá sjaldan að
við leyfum okkur það, má ekkert út
af bregða.“
5 leikhússtjórar og 4
framkvæmdastjórar
Vandi Leikfélags Reykjavíkur
endurspeglast ennfremur í þeirri
staðreynd að á þeim 13 árum sem um
ræðir hafa 5 leikhússtjórar haldið
þar um tauma. Hallmar Sigurðsson
(1986–92), Sigurður Hróarsson
(1992–96), Viðar Eggertsson (jan.–
mars 1996) Þórhildur Þorleifsdóttir
(1996–2000) og Guðjón Pedersen frá
2000. Til samanburðar hefur Stefán
Baldursson verið þjóðleikhússtjóri
frá 1. janúar 1991 og er því misjafnt
skipt gæðunum; stöðugleikinn í
stjórn Þjóðleikhússins jaðrar orðið
við kyrrstöðu á meðan varla hefur
gefist tækifæri í Borgarleikhúsinu til
að venjast einum leikhússtjóra þegar
annar er tekinn við. Hið sama er uppi
á teningnum varðandi fjölda fram-
kvæmdastjóra sem haldið hafa um
peningamálin. Í Borgarleikhúsinu
hafa þeir verið 4 en í Þjóðleikhúsinu
1 á sama tímabili.
Margslungin tengsl Leikfélags
Reykjavíkur við Borgarleikhúsið eru
ekki síður tilfinningaleg en fjárhags-
leg. Allt frá því húsbyggingarsjóður
félagsins var stofnaður á 6. áratugn-
um og starfsmenn félagsins lögðu
ómælda vinnu af mörkum undir kjör-
orðinu „Við byggjum leikhús“, sner-
ist draumurinn um þá stund er félag-
ið kæmist í nýtt og glæsilegt leikhús í
fyllingu tímans. Draumurinn rættist
með rausnarlegum stuðningi
Reykjavíkurborgar en þó var eign-
arhlutur Leikfélagsins metinn til
talsverðs fjár og stóð í nær 200 millj-
ónum þegar borgin leysti hann til sín
í ársbyrjun 2001 með skuldajöfnun
við félagið. Fram að þeim tíma var
eiginfjárstaða félagsins ávallt já-
kvæð þrátt fyrir að skuldir af rekstr-
inum söfnuðust upp og lítið gengi að
greiða þær niður. Eignir félagsins í
dag eru aðeins lausafé og sviðs- og
tæknibúnaður til leiksýninga sem
meta má til nokkurs fjár, en er engu
að síður hverfandi í því samhengi
sem hér um ræðir.
Áttatíu stöðugildi þarf til
Jóhann G. Jóhannsson, formaður
Leikfélags Reykjavíkur, hefur þetta
um fjárhagsstöðu LR að segja: „Ef
fjárhagsvandi LR er kannaður kem-
ur í ljós að í upphafi var lagt upp með
að í Borgarleikhúsinu, sem fyrir til-
stilli félagsmanna LR var reist og
LR átti tæpar 200 milljónir í, átti að
vera blómleg og öflug leiklistarstarf-
semi með u.þ.b. 80 stöðugildum.
Þessi fyrirheit hafa aldrei verið efnd
að fullu og sést það best a taprekstri
félagsins síðan það flutti í Borgar-
leikhúsið, en taprekstur hófst þegar
stuðningur ríkissjóðs var afnuminn.
Reykjavíkurborg hefur aftur á móti
tekið eignarhlut LR upp í skuldir
sem hafa safnast á þessum árum,
peningum sem voru gefnir Leik-
félaginu og voru aldrei ætlaðir í
rekstur.“
Mörgum eldri félögum í leikfélag-
inu þótti súrt í broti að sjá eign fé-
lagsins í leikhúsbyggingunni hverfa
með einu pennastriki á þennan hátt
og lítið væri þar með gert úr öllu
fórnarstarfinu á árum áður. Þótti
þeim sem þáverandi stjórn félagsins
bæri ekki nægilega virðingu fyrir
sögu þess og tengslin við fortíð fé-
lagsins væru þar með rofin. Leik-
félag Reykjavíkur væri orðið leigj-
andi í því húsi sem reist hefði verið til
að tryggja framtíð þess og væri
framtíðin nú ekki tryggari en svo að
vel gæti hugsast að annar leigjandi
yrði fyrir valinu þegar núgildandi
leigusamningur rennur út árið 2012.
„Það vill oft gleymast í umræðunni
um Borgarleikhúsbygginguna að
það var stjórn borgarinnar sem á sín-
um tíma tók ákvörðun um að byggja
þetta stóra og glæsilega leikhús með
80 stöðugildum. Mér reiknast til að
það jafngildi um 240 milljónum í dag
og það er nákvæmlega sú upphæð
sem við þurfum til að reka leikhúsið
með fullri áhöfn,“ segir Guðjón Ped-
ersen.
Dragbítur eða hvatning
Á undanförnum árum hafa þær
raddir orðið sterkari sem dregið hafa
í efa sögulegan rétt Leikfélags
Reykjavíkur til ævarandi setu í
Borgarleikhúsinu. Þær raddir halda
því fram að Borgarleikhúsið hefði í
raun ávallt verið eign Reykjavíkur-
borgar að mestu – og nú að fullu og
öllu – og það sé tímaskekkja að fela
rekstur nútímaleikhúss í hendur fé-
lagi sem oftar en ekki væri – vegna
innbyrðis deilna og valdabaráttu –
einn helsti dragbíturinn á hnitmiðað
starf í leikhúsinu. Skörp skil verði að
draga á milli reksturs leikhússins og
starfsemi Leikfélags Reykjavíkur og
það sé óeðlilegt að stjórn Leikfélags-
ins fari einnig sjálfkrafa með stjórn
leikhússins. Þessi háttur hefði m.a.
orðið til þess að leikhússtjórinn væri
í rauninni undirmaður undirmanna
sinna; félagið gæti ráðið leikhús-
stjórann og rekið að vild ef því þætti
gengið of nærri hagsmunum sínum
við rekstur leikhússins. Er bent á
stutta viðdvöl Viðars Eggertssonar í
stól leikhússtjóra sem dæmi um
þetta.
„Stjórnarfyrirkomulag LR býður
upp á mun meira lýðræði en tíðkast í
öðrum leikhúsum. Listamenn húss-
ins geta haft mikið að segja um verk-
efnaval, listræna stefnu og útlit sýn-
inga. Þetta lýðræði gerir það að
verkum að hópurinn er samheldinn,
fólkinu líður eins og hluta af fjöl-
skyldu og ekkert innan leikhússins
er því óviðkomandi. Þetta getur aftur
á móti valdið því að deilur koma upp
og þá er það undir stjórnendum
hússins komið að leysa það á farsæl-
an hátt. Ef það tekst ekki tekur lýð-
ræðið við. En þegar best lætur gerir
þetta fyrirkomulag leikhúsið eins og
það verður best, því leiklist er ekki
einstaklingslist heldur hóplist. Þótt
ýmislegt hafi gengið á síðustu 5 ár
má ekki gleyma því að Leikfélag
Reykjavíkur á 105 ára farsæla sögu
að baki og á vonandi aðra jafnlanga
framundan,“ segir Jóhann formaður.
Breytt rekstrarform
ekki á dagskrá
Breytingar á rekstrarformi Borg-
arleikhússins í þá veru að Reykja-
víkjurborg tæki alfarið að sér rekst-
ur hússins og skipaði leikhúsráð og
réði leikhússtjóra hafa komið til tals
og er þá vísað til þess að þannig eru
flest borgarleikhús rekin í nágranna-
löndunum. Leikfélag Reykjavíkur
myndi þá missa sérstöðu sína innan
hússins og í raun yrði það ekki rétt-
hærra þar en hver annar atvinnu-
leikhópur sem gæti hugsanlega feng-
ið inni með sýningar sínar þegar svo
bæri undir. Þykir mörgu leikfélags-
fólki sú tilhugsun allt að því óbæri-
leg.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir borg-
arstjóri segir að sögulegar hefðir
ráði mestu um að Leikfélaginu hafi
verið falinn rekstur Borgarleikhúss-
ins. „Nú er í gildi ákveðinn þjónustu-
samningur milli þessara aðila um
rekstur Borgarleikhússins og Leik-
félagið verður að sníða sér stakk eftir
vexti. Ég vil einnig benda á að raun-
virði fjárveitingar til LR hefur
hækkað á undanförnum árum. Á nú-
gildandi verðlagi reiknast fjárveiting
ársins 1992 sem 150 milljónir en í ár
veitir borgin 190 milljónir til LR.
Þarna hefur því orðið umtalsverð
hækkun.“ Aðspurð hvort opnun
Nýja sviðsins hafi verið tímabær í
ljósi fjárhagserfiðleika LR segir
Ingibjörg að stjórn leikfélagsins hafi
reiknað út á sínum tíma að rekstur-
inn yrði mun hagkvæmari með til-
komu Nýja sviðsins. „Litla sviðið
tekur of fáa áhorfendur til að sýn-
ingar borgi sig þar nema í örfáum til-
fellum og Stóra sviðið er að sama
skapi of stórt. Nýja sviðið er talið
vera sú millistærð sem leikhúsið
vantaði.“ Aðspurð hvort til greina
komi að borgin taki alfarið yfir rekst-
ur Borgarleikhússins á svipaðan hátt
og tíðkast í nágrannalöndunum segir
Ingibjörg Sólrún það ekki vera tíma-
bæra umræðu þar sem samningur-
inn við LR sé til næstu 10 ára. „Þetta
er auðvitað hugmynd sem oft hefur
borið á góma í umræðum um Borg-
arleikhúsið.“
Guðjón Pedersen leikhússtjóri
kveðst vita til þess að hugmyndir um
breytt rekstrarform hússins hafi
verið reifaðar óformlega við stjórn
borgarinnar. „Stjórn borgarinnar
sér í hendi sér að með því yrði rekst-
ur leikhússins miklum mun dýrari en
nú er og ábyrgð á rekstrinum alfarið
á herðum borgarinnar. Það fyrir-
komulag sem borgin hefur samið um
við Leikfélag Reykjavíkur hentar
borginni ágætlega þar sem leikfélag-
ið hefur í rauninni tekið að sér óvinn-
andi verkefni fyrir þá fjármuni sem
samið hefur verið um. Fyrir 190
milljóna króna framlag borgarinnar
skuldbindur leikfélagið sig til að reka
leikhúsið á nánast sömu forsendum
og Þjóðleihúsið þar sem í báðum leik-
húsunum eru þrjú leiksvið með fast-
ráðnum hópi leikara og tilheyrandi
baksviðsdeildum en samanburðurinn
nær tæpast lengra.“
Í Borgarleikhúsinu eru 22 fast-
ráðnir listamenn en í Þjóðleikhúsinu
eru þeir 41. Stöðugildi baksviðs-
deilda Borgarleikhússins eru 23 en í
Þjóðleikhúsinu 60. Sömu hlutföll eru
uppi þegar um lausráðna starfsmenn
ræðir. Fjárveiting ríkisins til Þjóð-
leikhússins er 460 milljónir en
Reykjavíkurborg leggur LR til 190
milljónir.
„Þetta segir í rauninni allt sem
segja þarf. Í Borgarleikhúsinu verð-
ur ekki rekið sams konar leikhús og í
Þjóðleikhúsinu. Við erum vissulega
þakklát fyrir stuðning Reykjavíkur-
borgar við leiklistina en við verðum
að fara aðrar leiðir, með færra fólki
og minni umsvifum. Það er deginum
ljósara,“ segir Guðjón Pedersen.
9 fullbúin leiksvið í borginni
Þetta sjónarmið leikhússtjórans í
Borgarleikhúsinu kallar kannski á
umræðu um menningarstefnu borg-
arinnar í stærra samhengi og spyrja
má hvort borgin hafi mótað sér
menningarlega sýn á hvað gera eigi
við Borgarleikhúsið. Hvers konar
leikhús eigi að reka í húsinu? Því hef-
ur borgarstjóri reyndar svarað með
því að vísa til þess samnings sem er í
gildi við Leikfélagið. Félagið geti í
raun mótað sér stefnu að vild innan
þess ramma sem samningurinn setur
því. Það sé því Leikfélagsins að svara
spurningunni um listræna stefnu
hússins en ekki borgaryfirvalda.
„Það er einmitt það sem við erum að
gera,“ segir Guðjón Pedersen.
Í Reykjavík eru tvö stærstu leik-
hús landsins með þrjú leiksvið hvort
auk Gamlabíós þar sem óperan er til
húsa. Þá eru ónefnd tvö leikhús til
viðbótar í eigu borgarinnar, Iðnó og
Tjarnarbíó. Ef rekstur þessara 7 at-
vinnuleiksviða væri skoðaður í sam-
hengi mætti hugsanlega komast að
hagkvæmari niðurstöðu en nú er og
nýta fjármunina betur, ef hag-
kvæmni væri það leiðarljós sem unn-
ið væri eftir. Því fer reyndar fjarri að
hagkvæmni og listrænir áfangar
haldist ófrávíkjanlega í hendur.
Borgarstjóri segir að vel komi til
greina að sínu áliti að Íslenska óper-
an fái aðstöðu og aðgang að Stóra-
sviði Borgarleikhússins. Íslenska
óperan nýtur alfarið styrkja frá rík-
inu samkvæmt samningi við mennta-
málaráðuneytið. „Ég sé í sjálfu sér
ekkert því til fyrirstöðu að Íslenska
óperan fái aðstöðu í Borgarleikhús-
inu þrátt fyrir það, ekki fremur en
Íslenski dansflokkurinn, sem hefur
aðstöðu í Borgarleikhúsinu, þó
rekstur hans sé alfarið á vegum rík-
isins.“Samtals fá þessar þrjár stofn-
anir – Borgarleikhús, Þjóðleikhús og
Íslenska óperan – nær 800 milljónir
af opinberu fé til ráðstöfunar. Það
eru kannski ekki stórir peningar í
öðrum greinum atvinnulífsins en
þykja hins vegar gríðarlegir fjár-
munir þegar umræðan snýst um op-
inberan stuðning við menningu og
listir. Og hvernig sem á allt er litið er
það staðreynd að þessir peningar –
miklir eða litlir eftir atvikum – eru
undirstaðan sem atvinnuleiklist á Ís-
landi hvílir á. Það er því ekki und-
arlegt að tekist skuli á um hvernig
þeim er dreift og ráðstafað.
Hinn 1. febrúar var 6 fastráðnum starfsmönnum Leikfélags Reykjavíkur sagt upp störfum og tveimur til
viðbótar boðinn hlutastarfssamningur. Í grein Hávars Sigurjónssonar kemur fram að stjórnendur LR telja
samdrátt óhjákvæmilegan ef reka á leikhúsið samkvæmt samningi félagsins við Reykjavíkurborg.
Aðrar leiðir, færra
fólk, minni umsvif
Morgunblaðið/Jim Smart
Starfsmenn Borgarleikhússins á liðnu hausti.
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir borg-
arstjóri.
Jóhann G. Jóhanns-
son formaður LR.
Guðjón Pedersen
leikhússtjóri.
havar@mbl.is