Morgunblaðið - 13.02.2002, Blaðsíða 37

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. FEBRÚAR 2002 37
tímann sagt frá því að ættfaðir minn
hefði ,,passað Ísland fyrir Danakon-
ung þegar hann var upptekinn“ og
var þá átt við Landshöfðingja fyrir
löngu. Þar sem ég var bara sex ára
eða svo var ég fullviss um að þarna
væri átt við afa minn og sagði ég öll-
um ensku skólasystkinum mínum
stoltur frá því að afi minn passaði Ís-
land fyrir Danakonung. Auðvitað
fannst mér þetta sjálfsagður sann-
leikur því afi var í mínum augum ein-
mitt sá sem væri best til þess fallinn
að sjá um svona mikilvægt hlutverk.
Það má líka segja að afi hafi verið
hálfgerður þjóðhöfðingi í augum
vina okkar í götunni. Hann stofnaði
t.d. félag þar sem allir fengu orður
til að hengja um hálsinn. Ég var
gjaldkeri og var afar stoltur. Alltaf
var mikill spenningur þegar fréttist
að afi var að koma í heimsókn frá Ís-
landi. Alltaf kom hann með eitthvað
skemmtilegt meðferðis og sló hann
okkur systkinunum algjörlega við í
prakkaraskap.
Eftir að fjölskyldan fluttist aftur
til Íslands bjuggum við eitt misseri
heima hjá afa. Þegar ég, bróðir minn
og frændi komum einu sinni kaldir
og hraktir í Skólastrætið af einum
mesta óveðursknattspyrnuleik, sem
sögur fara af, ég held það hafi verið
Valur – Aston Villa á Laugardals-
velli, þá gaf afi okkur heitt kakó með
rommdreitli út í. Ég ætti líklega ekki
að segja hversu gamlir við vorum.
En ég man að þetta yljaði manni vel.
Á seinni árum kom stutt tímabil
þar sem ég átti erfitt með að einbeita
mér að náminu og gat hvorki lesið al-
mennilega heima eða á lesstofu. Þá
bauðst afi til þess að lána mér að-
stöðu uppi á lofti hjá sér. Lesturinn
gekk líklega eitthvað betur fyrir sig
en þegar ég lít til baka er mikilvæg-
astur sá tími sem við áttum þarna
saman þegar ég tók mér hlé og afi
smurði flatkökur handa okkur og
lagaði te.
Ég var svo lánsamur að hafa það
hlutverk að keyra afa heim til sín
þegar hann borðaði hjá okkur í
Lækjarásnum. Þá gafst góður tími
til að spjalla og alltaf var gáð á hita-
mælana sem voru á leið okkar enda
gat afi alltaf sagt manni hvaða veður
væri í vændum. Afi fylgdist vel með
afkomendum sínum og vissi hann
hvernig viðraði hjá þeim hvar í heim-
inum sem þau voru. Ef maður þurfti
að vita hvenær væri von á einhverj-
um aftur til Íslands vissi afi það upp
á mínútu.
Þrátt fyrir sorgina sem ég finn
þegar ég hugsa til þess að ég sjái
hann afa minn ekki aftur er ég jafn-
framt glaður, því ég var svo heppinn
að komast tvívegis aftur til Íslands
að hitta afa á síðustu mánuðum. Ég
sé ennþá fyrir mér afa með son minn
Kjartan í fanginu og nú mun hann
sjá myndir af sér í fanginu á langafa
þegar ég segi honum sögur af því
þegar langafi passaði Ísland fyrir
Danakonung.
Kristján Orri.
Núna hefur hann afi minn lagt af
stað í sitt síðasta og lengsta ferðalag.
Á þessari stundu endurvaknar
barnatrúin, og ég trúi því sem ég
sagði Ragnheiði dóttur minni, að
núna sé afi feginn að hvíla gamla
kroppinn sinn og muni halda áfram
að fylgjast með okkur öllum. Alla tíð
hefur mér fundist afi vera einhver
merkilegasti maður sem ég þekki,
og alltaf var spennandi að heim-
sækja afa í Skóló. Sem smástrákur
man ég eftir hlýju viðmóti hans og
skápnum með gottinu. Seinna meir
lærði ég að meta útskýringar hans á
vopnunum í byssuherberginu og öll-
um kortunum hans og þegar ég full-
orðnaðist og fékk áhuga á tækni og
vísindum var alltaf hægt að bera
eitthvað undir afa sem sífellt kunni
svör og sögur af hvers kyns fyrir-
bærum, gjarnan af eigin raun.
Ég er mjög stoltur af honum afa,
og ég man eftir að hafa gortað við
vini mína af frægðarferðum hans,
sem voru margar. Sérstaklega að
hann sigldi yfir Atlantshafið í stríð-
inu, þar sem jafnvel var sökkt undan
honum skipi í árás, að ekki sé minnst
á að veiða hvali, þetta fannst mér og
finnst enn ótrúlegur starfsferill.
Endalaust kom afi mér á óvart, og
svo seint sem í fyrra, þegar ég
spurði hann út í mynd af sprengju-
flugvél á veggnum hjá honum, sagði
hann mér að þarna fremst í glerbúri
vélarinnar hefði hann legið og leitaði
að hvölum til þess að fæla burt frá
síldarnótum.
Ég mun alla tíð geyma í minning-
unni heimsókn afa með mömmu og
pabba til okkar hér í Þrándheimi
sumarið 2000. Að fara með afa á Sjó-
ferðasafnið og Stríðsminjasafnið þar
rifjaði enn upp nýjar frásagnir, og
þannig minnist ég afa míns, hann var
hraustur og sigldur en fyrst og
fremst ljúfur félagi. Ég kveð afa sem
hornstein í mínu lífi, hann gefur mér
styrk og innblástur í starfi og ég
mun sjá til þess að börnin mín kynn-
ist því hvað langafi þeirra var merki-
legur maður. Guð blessi minningu
afa.
Skúli Þórðarson.
Þau eru skrítin örlögin sem binda
okkur mennina saman. Móðuramma
mín, Guðrún Þorleifsdóttir frá
Hornafirði, passaði Agnar Guð-
mundsson þegar hann var lítill
drengur. Þá bjó hann með foreldrum
sínum í gamla landshöfðingjahúsinu,
Næpunni, húsinu hans afa síns.
Amma var nýflutt til borgarinnar til
að starfa sem vinnukona hjá „fína
fólkinu“ í Reykjavík og eitt af henn-
ar fyrstu verkefnum var að sjá um
Agnar. Hann var góður strákur,
sagði hún, en afskaplega óþekkur.
Mín fyrsta minning af Agnari
„hval“ var matarboð í Skólastræti 1 í
Reykjavík þegar ég var átta eða níu
ára (fyrir u.þ.b. 35 árum). Tveim ár-
um áður höfðu pabbi og Guðrún
dóttir Agnars hafið sambúð. Satt
best að segja var ég hálfsmeykur við
kallinn. Ég hafði aldrei áður hitt
mann sem talaði jafn hátt og sagði
svo margar fyndnar sögur. Agnar
keppti við syni sína um athyglina við
matarborðið og allir höfðu þeir sama
frásagnarmátann.
Í bakspeglinum líktist borðhaldið
líklega mest súrrealískri senu úr
Fellini-mynd. Að heiman var Agnar
skipstjóri á hvalbát en við matar-
borðið var hann „bara“ skemmtana-
stjóri því þar sat Birna konan hans í
öndvegi. Það var ekki fyrr en nokkr-
um árum síðar, þegar Birna dó, sem
ég áttaði mig á því að Agnar var
maður úr holdi og blóði en ekki sögu-
persóna úr ævintýrabók.
Þegar ég fór út á vinnumarkaðinn
sem sumartittur varð ég fljótlega
var við að margir vinnufélagar mín-
ir, sem voru eldri, þekktu til Agnars
og af honum gengu margar sögur.
Almennt höfðu menn þá mynd af
honum að hann væri harðjaxl og
snöggur að svara fyrir sig, en aldrei
man ég að nokkur talaði illa um
hann. Fyrsta sagan sem mér var
sögð af Agnari var að hann hefði eitt
sinn, þegar óreyndur maður stímdi
skrykkjótt út Hvalfjörðinn, komið
upp í brú og sagt: „Heyrðu vinur,
það er nú kannski í lagi að skrifa
nafnið sitt með kilinum, en að snúa
við til að setja punktinn yfir i-ið er
nú aðeins of mikið af því góða.“ Rétt
áður en hann dó staðfesti hann við
mig að þetta væri dagsatt. Þetta var
Agnar í hnotskurn, a.m.k. út á við.
En það var önnur hlið á Agnari sem
fáir sáu. Þegar ég var unglingur hitt-
umst við Agnar oft í London hjá
dóttur hans og pabba mínum og flat-
möguðum saman úti í garði og
sleiktum sólina. Þá kynntist ég hinni
hliðinni á Agnari. Þetta var ekki
„Agnar hvalur“. Ekki þessi magnaða
þjóðsagnapersóna sem átti að hafa
skotið breimandi ketti út um
gluggann á Skólastræti 1, þegar
gamla Bernhöftstorfan var ónýtir
hjallar og uppeldisstöðvar fyrir villi-
ketti. Ég kynntist mjúkum og hlý-
legum manni. Þegar ég var heima
um síðustu jól var Agnar fluttur upp
í Lækjarás 16 á heimili föður míns
og fóstru minnar, dóttur sinnar, til
að deyja. Við áttum nokkrar
ánægjulegar stundir saman og þá
kynntist ég enn betur þeirri hlið á
Agnari sem hann sýndi ekki mörg-
um. Þetta var ljúfur drengur sem
elskaði börn og gat rætt um tilfinn-
ingar sínar við þá sem hann treysti.
Nú hefur skipstjórinn leyst land-
festar í hinsta sinn. Skyldi Karon
gamli hafa fengið orð í eyra þegar
þeir stímdu yfir Styx? Ætli Agnar
hafi ekki bara sent kallinn niður í
lúkar og standi sjálfur í brúnni.
Ásgeir R. Helgason,
Stokkhólmi.
Ég hitti Agnar í fyrsta sinn í París
en þangað hafði hann ekið viðtöðu-
laust frá Kaupmannahöfn í mjög
hraðskreiðum bíl. Ég man að ég
hugsaði: Ef það er svona að vera 68
ára, þá get ég ekki beðið. En svo
komst ég fljótt að því að hann var
ekki líkur neinum á hans aldri eða
yfirleitt nokkrum manni. Í fé-
lagsskap hans gat mér fundist ég
vera tuttugu árum eldri en hann eða
sjötíu árum yngri. Hann var vanur
að koma og heimsækja okkur í
London þar til fyrir þremur eða fjór-
um árum og í hvert skipti bað hann
mig að koma með sér í bæinn í ein-
hvern heillandi og djarfan leiðangur
– að kaupa gömul kort, selja dem-
antshring. Þetta prútt og skipti á
stórum upphæðum bætti á mig
mörgum gráum hárum en Agnar var
í essinu sínu. Samt átti hann sér sín-
ar föstu venjur – steikti kjúkling-
urinn hjá Garfunkels og Rauði Leic-
ester osturinn var tvennt af því sem
hann sóttist oftast eftir í London, en
þegar kom að hinum stærri málum
var það yfirleitt viðbúið að hann
gerði hið óvænta. Einmitt þegar við
héldum að hann myndi setjast í helg-
an stein í Skólastræti og spila brids í
tölvunni og fylgjast með veðurfrétt-
unum var hann þotinn til Kýpur og
kom aftur fjórum árum síðar. Með
skegg.
Eftir því sem hann eltist hafði
hann mest dálæti á kostakaupum og
börnum. Ekki reyndust öll kosta-
kaupin jafnvel – maður vildi aldrei
benda honum á skellurnar sem
flögnuðu af „gegnheilu silfurstyttun-
um“, en öll börnin endurguldu ást
hans. Það eru ekki margir sem hitta
langafa sína og enn færri kynnast
þeim. Hann sem hafði lifað lífi sem
var viðburðaríkara en flestra ann-
arra átti ævintýrasjóð sem nægði
öllum þremur kynslóðunum sem á
eftir honum komu. Jafnvel þegar
hann heyrði ekki lengur hvað þau
sögðu eða sá hvað þau voru að gera
vildu þau samt koma til hans og
hjúfra sig að honum.
Síðasta æviár hans getur ekki
hafa verið auðvelt fyrir mann sem
hafði verið svo sterkur og var enn
svo stoltur. En bestu gamansögur
hans voru alltaf sagðar svipbrigða-
laust. Fjölskylda mín dvaldi með
honum í tvær vikur um síðustu jól og
á hverjum morgni spurði ég Agnar:
Hvernig ertu; og á hverjum morgni
leit hann á mig með örlitlu brosi í
votum, bláum augunum og svaraði,
„Jæja Tim – ég er.“ Og nú er hann
ekki lengur og fjöldi ósagðra sagna
hefur glatast.
Tim Moore.
Það var fyrir átta eða níu árum að
ég kynntist Agnari þegar ég fór að
vera með Kristjáni Orra, dóttursyni
hans. Ég sé hann fyrir mér dökk-
brúnan og sællegan, með hálsskraut
úr hvaltönn um hálsinn og þykkt
armband og gerði mér strax ljóst að
hann var enginn venjulegur gamall
maður. Okkur varð strax mjög vel til
vina og hann var alltaf jafn hlýlegur
við mig. Þó að raddsvið mitt og
heyrnarsvið hans sköruðust ekki
alltaf gengu samtölin furðu greitt.
Við Kristján vorum svo heppin að fá
oft að keyra hann heim þegar við
höfðum verið í mat í Lækjarásnum
og þá gafst gott næði til að spjalla.
Hann fylgdist alltaf vel með því sem
við vorum að fást við, hvort sem var í
leik eða starfi, og var yfirleitt
ánægður með fyrirkomulagið. Hon-
um var líka umhugað um að Kristján
sýndi riddaramennsku í garð kær-
ustunnar og fannst jafnréttið stund-
um full mikið.
Þegar Kristján lauk læknanámi
ákvað Agnar að hætta að kalla hann
Dílla, sem er gælunafn hans, hann
gæti lent í því að leggjast inn á
Landspítalann og kalla á hann með
því nafni og það var einfaldlega ekki
nógu virðulegt fyrir lækni. Eftir það
leiðrétti hann sig eins og um hvert
annað mismæli væri að ræða ef hann
missti Dílla-nafnið út úr sér.
Agnar var víðförull og þegar við
vorum að skipuleggja einhver ferða-
lög hafði hann iðulega komið marg-
oft á viðkomandi stað og gat gefið
okkur góðar ábendingar. Það eru
ekki nema um tvö ár síðan að hann
dreif sig til Hamborgar því hann
langaði til að fá sér Eisbein og ála-
súpu. Fjölskyldan hafði miklar
áhyggjur af því hvernig ferðalagið
myndi ganga þar sem hann var orð-
inn sjón- og heyrnarlítill og fremur
óstöðugur. En auðvitað gekk ferða-
lagið vel. Á hótelinu sem hann hafði
gist á öll þau ótal skipti sem hann
hafði komið til Hamborgar á und-
anförnum áratugum mundi starfs-
fólkið eftir kafteininum og honum
var tekið fagnandi. Þegar hann svo
fór á veitingastaðinn til að borða ála-
súpuna kom núverandi eigandi að-
vífandi, hugguleg kona um fertugt,
og spurði hvort þetta væri virkilega
hann. Hún faðmaði hann og kyssti
og sagði að hann hefði verið fyrsta
ástin í lífi sínu þegar hún var ung-
lingsstúlka að hjálpa til á veitinga-
stað foreldra sinna. Svo bauð hún
honum heim til þess að hún gæti
kynnt fjölskyldu sína fyrir þessum
merka manni. Svona var hann, fræg-
ur hvar sem hann kom.
Þegar ljóst var að við myndum
flytjast til Edinborgar síðastliðið
sumar í framhaldsnám hafði hann
auðvitað margoft siglt þangað. Hann
gat því fylgt okkur í huganum því
hann þekkti staðhætti vel. Ég sé
honum líka oft bregða fyrir í svipn-
um á Kjartani syni okkar þegar
hann situr í vagninum og horfir at-
hugull í kringum sig, eins og til að
sjá hvort ekki sé allt með felldu í
borginni. Það köllum við skipstjór-
asvipinn.
Það tók okkur sárt að frétta af
veikindum hans síðasta haust og erf-
itt að vera fjarri heimahögum. Þegar
við komum heim í nóvember og um
jólin var hann þó mun brattari en við
áttum von á. Í Agnari fór saman
snarpur hugur og sterkur líkami
sem lét ekki auðveldlega undan. Við
eigum eftir að sakna svo margs. Ég
kveð þó ekki í síðasta sinn því minn-
ingarnar um einstakan mann mun-
um við oft kalla fram og ylja okkur
við.
Ingibjörg J. Guðmundsdóttir.
Ástkæri langafi minn dó 31. jan-
úar. Hann var yndislegur maður og
var alltaf svo góður við mig og litlu
systkini mín. Síðast þegar ég hitti
hann, nokkrum dögum áður en hann
dó, sagði hann okkur frá því þegar
hann sigldi á stríðsárunum á skipi
sem gerð var árás á. Hann var mjög
hugrakkur og duglegur. Ég sakna
hans mjög mikið en núna veit ég að
honum líður vel. Hann er hjá
mömmu sinni, pabba, konunni sinni
og fleiri ástvinum.
Guð blessi þig, elsku Agnar
langafi.
Þitt elsta langafabarn,
Dóra Júlía.
Að leiðarlokum viljum við frænd-
systkinin minnast Agnars Guð-
mundssonar skipstjóra sem kvæntur
var Birnu frænku okkar. Um miðja
síðustu öld bjó í Skólastræti 1 og 3 í
hjarta Reykjavíkur margföld stór-
fjölskylda. Amma var umkringd
dætrum sínum Birnu, Lilju og Mar-
gréti, með menn og börn og fjórða
dóttirinn Una bjó uppá Þórsgötu
með mann og börn. Synir ömmu,
Hans og Búi, höfðu flutt í úthverfi
þ.e. upp í Hlíðar með sínar fjölskyld-
ur. Báðir bræðurnir unnu í Banka-
stræti á þessum árum og voru dag-
lega í 10-kaffi í Skólastræti. Birna
var elst systranna og af henni og
Agnari manni hennar stafaði
ákveðnum ævintýraljóma yfir stræt-
ið.
Á þeim árum sem við flest vorum
að skríða úr eggi var Agnar skip-
stjóri á hvalskipi. Hann hafði þá
stundum lepp á öðru auga vegna
augnsjúkdóms sem með köflum
hrjáði hann, en við héldum að allir
skipstjórar gengu þá af og til með
lepp. Það passaði einhvernveginn al-
veg. Fleiri furðuhlutir fylgdu þessu
starfi hans eins og ógnarstór hundur
sem hét Rex. Alveg smellpassaði
þetta inní ævintýraljómaða mynd
okkar af Agnari. Rex var stór og
sagt var að hann væri blanda af St
Bernarðshundi og úlfhundi, sem var
það stærsta sem við gátum hugsað
okkur. Stundum reyndum við að
nota Rex sem hest og þótt hund-
urinn væri ógnvænlegur var hann
góður við okkur alveg eins og eig-
andinn.
Heimili Agnars og Birnu var glað-
vært og ljúft og var það örugglega
ekki síst hennar verk. Þar kynnt-
umst við almennilegum gleðskap
eins og á gamlárskvöld, þá var opið
hús fyrir alla fjölskylduna og virki-
lega flottar rakettur, skiparakettur
voru auðvitað eðlilegar heima hjá
skipstjórum.
Birna frænka dó ung, rétt fimm-
tug, og við krakkarnir fullorðnuð-
umst. Smám saman fluttu allir úr
Skólastrætinu nema Agnar og Júlíus
yngsti sonur hans. Agnar stóð í
brúnni til síðasta hausts. Hann
kvaddi heiminn umkringdur sínum
nánustu með virðingu og viljum við
þakka honum hlutdeild hans í að
gera bernsku okkar áhyggjulausa og
ljómaða blæ ævintýra. Með kærri
kveðju frá tengdafólki.
Frændsystkin.
Mínar fyrstu bernskuminningum
eru tengdar því hversu mikið var af
líflegu og skemmtilegu fullorðnu
fólki í kringum mig. Meðal þeirra
var Agnar, sem var kvæntur Birnu
föðursystur minni, en með þeim og
foreldrum mínum var djúp og inni-
leg vinátta. Agnar var einstakur per-
sónuleiki, hann var mikill húmoristi,
hafði sérstaka frásagnarhæfileika og
var hetja og ævintýramaður. Síðast
en ekki síst og það sem ég horfði
hugfangin á frá fyrstu tíð var hversu
innilegan áhuga hann hafði á mat og
matargerð.
Hans faðir minn og Agnar höfðu
þann sið að hittast á sunnudags-
morgnum og borða saman morgun-
mat á Hótel Borg. Ég slóst í för með
þeim frá unga aldri, en morguninn
hófst á því að við pabbi gengum frá
Barmahlíðinni niður á Hótel Borg.
Mér fannst það þá alveg óraleið, að
ég tali ekki um þau stóru skref sem
faðir minn tók sem varð til þess að
ég þurfti að hlaupa á eftir honum.
En öll þessi þjáning var þess virði;
það var svo gaman að borða með
þeim morgunmat og hlusta með at-
hygli á ævintýralegar frásagnir
Agnars. Eftir langan og góðan
morgunmat var gengið upp í Skóla-
stræti þar sem Birna beið með kaffi
og samræðurnar héldu áfram og enn
var jafn spennandi að fá að fylgjast
með.
Vegna starfa sinna þurftu bæði
faðir minn og Agnar að ferðast tölu-
vert á þeirra tíma mælikvarða og var
ég svo heppin að fá stundum að slást
í för með fjölskyldu minni. Oft hitt-
ust við í slíkum ferðum og nutu fjöl-
skyldurnar þá þess að borða góðan
og framandi mat á íslenskan mæli-
kvarða í London og Kaupmanna-
höfn. Líklega hafa þessar ferðir orð-
ið kveikjan að þeim áhuga sem fylgt
hefur mér í gegnum lífið á öllu sem
tilheyrir matargerð. Það var yndis-
legt að hlusta á innsæi Agnars í er-
lenda matarmenningu og enn man
ég hvað honum fannst gott að
bragða á dönsku Lurpak-smjöri að
ekki sé talað um nautnina af því að
borða Petit Four eftir matinn.
Agnar gegndi ætíð mjög áhuga-
verðum störfum sem gjarnan kröfð-
ust mikillar fjarveru. En fyrst og
fremst var Agnar fjölskyldumaður
og var það því honum afar þungbært
þegar Birna kona hans lést aðeins
rúmlega fimmtug. Þá var það Agnari
styrkur í sorginni að eiga fjögur
börn sem hafa verið honum mikil
stoð og stytta á síðastliðnum áratug-
um. Samskipti hans við börnin sín
fjögur og öll barnabörnin hafa veitt
honum ómælda ánægju í gegnum ár-
in. Umhyggja barnanna kom sterkt í
ljós á síðustu mánuðum þegar hann
bjó hjá Guðrúnu dóttur sinni og
Helga tengdasyni sínum. Þar var
hann umvafinn alúð barna sinna,
barnabarna og fjölskyldna þeirra,
sem kepptust við að hlúa að honum
og veita honum hlýju.
Börnum Agnars og fjölskyldum
þeirra sendum við Halldór hugheilar
samúðarkveðjur.
Hildur Petersen.