Morgunblaðið - 19.03.2002, Blaðsíða 36

ÞAÐ er ávallt erfitt
að meta árangur af for-
varnarstarfi og á það
ekki síst við um for-
varnir sem beinast að
börnum og unglingum.
Á undanförnum árum
hefur undirritaður,
sem sinnir starfi
fræðslufulltrúa Al-
næmissamtakanna á
Íslandi, heimsótt efri
bekki grunnskóla á
höfuðborgarsvæðinu
og víðar í þeim tilgangi
að fræða nemendur um
HIV-veiruna, alnæmi,
smitleiðir og varnir
gegn smiti. Peningarn-
ir eru af skornum skammti og þess
vegna allt unnið í sjálfboðavinnu.
Það er eflaust ástæðan fyrir því að
ekki fæst fólk til að sinna þessu eins
og skyldi. Sú skoðun að það séu fyrst
og fremst hommar sem smitast er al-
veg ótrúlega lífseig og það virðist
ekki skipta máli hversu oft krökk-
unum er sagt að staðreyndin í dag sé
allt önnur. Aftur og aftur heyrir
maður sömu fullyrðinguna. „Það er
allt í lagi með mig, ég er ekkert að
sofa hjá hommum.“ Auðvitað er
reynt að hamra á því að nú séu gagn-
kynhneigðir stærsti áhættuhópurinn
en ég er hræddur um að þrátt fyrir
það lifi unglingar ekki ábyrgu kyn-
lífi. Smokkurinn er samt öruggasta
getnaðarvörnin en greinilegt er að
það eru alls ekki nógu margir að nota
hann. Það sést ekki síst á því hversu
margir smitast árlega af HIV-veir-
unni og öðrum kynsjúkdómum.
Samkvæmt upplýsingum land-
læknisembættisins greinist nú um
það bil eitt nýsmit á
mánuði. Það er einu ný-
smiti of mikið og þess
vegna er ljóst hversu
mikilvægt allt forvarn-
arstarf er.
Í rúmt ár höfum við
hjá Alnæmissamtökun-
um haft uppi áform um
fræðsluherferð sem
taka á til allra grunn-
skóla í landinu. Her-
ferðin mun kosta okkur
rétt rúmlega tvær
milljónir og er þá að-
eins átt við ferða- og
gistikostnað. Vegna
peningaskorts hefur
ekki enn verið hægt að hrinda þess-
ari herferð af stað.
Það var því mikið gleðiefni fyrir
okkur að Hjálparstarf kirkjunnar
skyldi ákveða að láta helming af
páskasöfnun sinni renna til þessa
verkefnis. Mikilvægi forvarnarstarfs
verður seint fullmetið en annað er
fullvíst að heill og hamingja
barnanna okkar er í veði.
Söfnunarsími Hjálparstarfs kirkj-
unnar er 907 2002.
Mikilvægi for-
varnarstarfs
Ingi Rafn
Hauksson
Höfundur er fræðslufulltrúi
Alnæmissamtakanna.
Alnæmi
Miklvægi forvarn-
arstarfs, segir Ingi
Rafn Hauksson,
verður seint fullmetið.
UMRÆÐAN
36 ÞRIÐJUDAGUR 19. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HREPPAPÓLITÍK hefur ekki
verið skilgreind sem skyldi.
Helstu einkenni hennar eru þó
þau að keppst er við að lofa til-
teknum aðgerðum í þágu út-
valdra, hvort sem mögulegt er að
standa við þær eður ei. Enn
fremur eru þeir sem aðhyllast
þessa pólitík sérlega duglegir við
að lýsa á hendur sér afrekum
sem hafa komið útvöldum vel,
hvort sem þeir hafa komið að því
eða ekki. Tilgangurinn helgar
meðalið. Þetta minnir talsvert á
aðferð góða dátans Sveikj er
hann gerðist um skeið sölumaður
rottuhunda. Söluaðferð hans
gekk út á að sýna skepnuna aldr-
ei, ljúga upp á hana kostum sem
hún bjó alls ekki yfir, taka við
peningum um leið og færi gafst
og stinga svo af inná næsta bar.
Þessar hugrenningar sóttu á mig
þegar ég las grein forseta Al-
þingis, Halldórs Blöndals, s.l.
laugardag í Mbl. Þar sem hann á
fálmkenndan hátt reynir að
draga fjöður yfir afglöp þau sem
hann hafði unnið í máli, sem
kennt er við „skönnun alþing-
istíðinda.“
Fyrir tveimur árum eða svo
lofaði hann á borgarafundi um
atvinnumál að færa opinber störf
til Ólafsfjarðar. Ekkert varð um
efndir. Þegar hann svo óvænt
fékk í hendur hugmynd frá fyr-
irtæki á Stöðvarfirði um að
skanna inn gömul Alþingistíðindi,
sem gæti skapað nokkur störf,
rifjaðist upp gamalt loforð frá
Ólafsfirði. Í stað þess að svara
beiðni Stöðfirðinga ákvað hann
að láta ráðast í verkefnið en ekki
á Stöðvarfirði heldur á Ólafsfirði.
Eftir að hafa átt ánægjuleg sam-
skipti við Ólafsfirðinga á árum
áður gleður það mig sérstaklega
að verið er að fjölga störfum í
Ólafsfirði, en vegna forsögunnar
hefði verið viðkunnnanlegra að
láta Stöðfirðinga vita um afdrif
erindis síns. Í stað þess að leggja
árar í bát óskuðu Stöðfirðingar
eftir frekari skýringum. Þau við-
brögð afhjúpuðu framferði for-
setans. Forsetanum er ekki
skemmt. Í framhaldsgreinum í
Mbl. hefur hann reynt að út-
skýra sitt mál, en ekki haft er-
indi sem erfiði. Af einhverjum
ástæðum, mér ókunnum, lagði
hann lykkju á leið sína og veitist
að undirrituðum. Sakar hann um
að hafa haft afskipti af þessu
máli á (ó)smekkvísan hátt,
hvernig svo sem það er hægt eft-
ir framferði forsetans. Því er að
sjálfsögðu vísað til föðuruhús-
anna. Á hinn bóginn væri forseti
maður að meiri ef hann gerði
bragarbót á hátterni sínu með
því að biðja Stöðfirðinga afsök-
unar, í stað þess að skrifa und-
arlegar greinar einsog þær sem
birst hafa í Mbl. undanfarna
daga um „skönnun alþingistíð-
inda.“
Lúðvík Bergvinsson
Hreppapólitík
FYRIR nokkrum
dögum var kveðinn upp
dómur í Hæstarétti,
þar sem staðfest var
sakfelling héraðsdóms
yfir fyrrverandi stjúp-
föður kærandans
vegna kynferðisglæpa
gegn henni fyrir hálf-
um öðrum áratug.
Ákærði hafði jafnan
neitað sök en konan,
sem orðin var 27 ára
þegar hún kærði mann-
inn, haldið fast við
kæru sína. Þrír emb-
ættisdómarar kváðu
upp héraðsdóminn.
Við lestur héraðs-
dómsins kemur í ljós, að engar sann-
anir voru færðar fram í málinu, sem
geta talist staðfesta framburð kon-
unnar. Engin vitni voru að brotum
mannsins. Vitnisburðir móður kær-
andans og hálfsystur hennar um at-
vik á heimili þeirra höfðu enga sýni-
lega þýðingu fyrir málið. Hið eina
sem gat haft einhver áhrif á sönn-
unarmatið var heimsókn til læknis,
þegar konan hafði verið 14 ára, þar
sem gert var þungunarpróf á henni.
Því fer þó fjarri, að þetta geti talist
vera nóg til að staðfesta ásakanir
konunnar um hina alvarlegu kyn-
ferðisglæpi mannsins. Sakfellingin
virðist einfaldlega vera á því byggð,
að dómararnir hafi trúað konunni en
ekki manninum. Hæstiréttur yfir-
heyrði engan en taldi aðeins, að ekk-
ert væri fram komið í málinu sem
gæfi tilefni til að draga í efa mat hér-
aðsdóms á sönnunargildi munnlegs
framburðar fyrir dómi og öðru því
sem fyrir lægi.
Svo sem kunnugt er, hvílir sönn-
unarskylda um glæpi á ákæruvald-
inu. Vafi um sekt skal metinn sak-
borningi í hag. Þessi regla telst vera
þýðingarmikil mannréttindaregla í
réttarríkjum. Í lögum um meðferð
opinberra mála er svo ákveðið, að
dómari skuli meta hverju sinni,
hvort nægileg sönnun, sem ekki
verði vefengd með skynsamlegum
rökum, sé fram komin um sekt sak-
bornings. Það er eins og íslenskir
dómarar séu í kynferðisbrotamálum
teknir að beita þessu ákvæði þannig,
að þeir hafi vald til að sakfella menn
ef þeir aðeins telji kærandann lík-
legri heldur en kærða manninn til að
segja satt. Þessi framkvæmd fær
ekki staðist. Í málum, þar sem fram-
burður er gegn framburði, hlýtur að
verða gerð sú krafa, að fram komi
bein eða óbein staðfesting á fram-
burði kæranda um glæpina til að
unnt sé að leggja hann til grundvall-
ar dómi. Slík staðfesting gæti falist í
framburði vitnis að glæp, ummerkj-
um á vettvangi eða atriðum í fram-
burði kæranda, sem hann gæti ekki
hafa haft vitneskju um nema vegna
glæpsins. Ég hygg að
þessi krafa sé gerð til
sönnunarfærslu í öðr-
um málum en kynferð-
isbrotamálum.
Kynferðisbrotamál
eru erfið mál. Þar er oft
þungt um sönnun
vegna þess að ekki er
öðrum til að dreifa
heldur en þeim sem
glæpinn fremur og
fórnarlambi hans.
Glæpirnir eru fyrirlit-
legir. Ekki á það síst
við um glæpi sem
framdir eru innan
veggja heimilanna, oft
af mönnum, sem eiga að annast upp-
eldi varnarlausra barna, sem þeir
níðast á. Við fyllumst óhugnaði við að
hugsa um þetta. Kröfur hljóma um
að slakað verði á sönnunarskyldu í
málum af þessu tagi í því skyni að ná
fram fleiri sakfellingum. Dómarar,
sem sýkna sakborninga vegna skorts
á sönnunum, verða jafnvel fyrir per-
sónulegum árásum fyrir vikið. Nýleg
dæmi um þetta þekkja allir, sem
fylgst hafa með umræðum um þjóð-
félagsmál hér á landi undanfarin ár.
Nú virðist þetta vera farið að vinna á
dómurum. Þeir eru teknir að sakfella
án nokkurrar viðhlítandi sönnunar-
færslu. Þeir fá klapp á bakið frá fólk-
inu, sem áður veittist að þeim.
Niðurstaðan er sú, að miðaldra
karlmenn njóta ekki lengur nokkurs
teljandi réttaröryggis í kynferðis-
brotamálum. Stilla má upp tilbúinni
atvikalýsingu til að sýna hættuna
sem í þessu felst. Hugsum okkur að
ung kona vilji ná sér niðri á miðaldra
karlmanni, sem hún ber haturshug
til. Hún ákveður að bera á hann kyn-
ferðisglæpi og undirbýr sig vand-
lega. M.a. gætir hún þess að vekja
samúð dómaranna og vera trúverð-
ug, eins og það er nefnt í dómunum.
Það styrkir stöðu hennar ef dómend-
um þykir karlmaðurinn, sem hún ber
sakirnar á ógeðfelldur; hann kann
t.d. að vera drykkfelldur og lítt fyrir
augað. Hafi rafturinn verið í sambúð
með móður kærandans, sem aldrei
varð vör við nein brot, er ekki ólík-
legt að móðirinn taki nú að sjá eitt og
annað, sem eftir á að hyggja gæti
bent til sektar. Móðirin trúir dóttur
sinni og er sakbitin fyrir að hafa ekki
getað komið í veg fyrir glæpina. Hún
ætlar svo sannarlega ekki að bregð-
ast henni aftur og tekur því til við að
muna ýmis atvik, sem hún telur að
séu til þess fallin að styrkja ásak-
anirnar á hendur manninum. Hún
verður hins vegar að halda sig við að
hafa aldrei orðið vitni að neinum
glæpum, enda væri þá erfitt fyrir
hana að útskýra hvers vegna hún
gerði ekkert í málinu. Þessi uppsetn-
ing dugar. Maðurinn er talinn sekur.
Það skal áréttað, að með þessu dæmi
er ekki gefið í skyn, að svona hafi
staðið á í málinu, sem er tilefni þess-
arar greinar. Annað tilvik gæti til
dæmis verið þess háttar, að móðir
stúlku noti rangar ásakanir á hendur
fyrrverandi maka sínum, um mis-
notkun á barninu, til að ná sér niðri á
honum.
Ég er auðvitað ekki að halda því
fram, að það sé algengt, að bornar
séu fram rangar sakir um kynferð-
isbrot á karlmenn. Það er líklega og
vonandi afar sjaldgæft. Samt þekkj-
ast dæmi um slíkt. Starfsemi rétt-
arkerfisins verður að miðast við, að
slíkar kærur geti ekki leitt til sakfell-
ingar. Dómar sem slaka á sönnunar-
kröfunum eru líka í sjálfum sér til
þess fallnir að auka hættuna á röng-
um ásökunum.
Öllum finnst okkur illt ef sekir
menn sleppa við refsingar. Það er
hins vegar óhjákvæmilegt að slíkt
gerist í ríkjum sem virða regluna um
sakleysi þar til sekt er sönnuð. Sú
regla verður að gilda í málum, sem
snúast um kynferðisglæpi rétt eins
og öðrum málum. Það er gjaldið sem
við greiðum fyrir að teljast búa í
réttarríki. Íslenskir dómarar verða
að standa af sér ágjafir sem þeir
kunna að fá fyrir að beita reglunni.
Í málinu, sem nefnt var í upphafi
þessarar greinar, var sakborningur
dæmdur í fangelsi í 5 ár og 6 mánuði.
Í eftirmælum um dóminn hefur verið
nefnt, að þetta sé þyngri refsing en
áður hafi verið dæmd í sambæri-
legum málum. Vissulega þarf að
gæta samræmis í dómum, þannig að
einn hljóti ekki þyngri refsingu en
annar fyrir sambærilegt brot. Mín
skoðun er sú, að refsingin, sem hér
var ákveðin, sé hreint ekki of þung
yfir manni, sem hefur gerst sekur
um þau skelfilegu afbrot, sem um
var fjallað í málinu, enda hafi þá
brotin verið sönnuð með lögfullri
sönnun. Verður ekki betur séð en ís-
lenskir dómstólar beiti mun harðari
refsingum en þetta fyrir brot, sem
eru fjarri því að geta talist jafn alvar-
leg og þau sem hér var dæmt fyrir.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Sönnunarbyrði
Reglan um sakleysi
þar til sekt er sönnuð,
segir Jón Steinar
Gunnlaugsson, verður
að gilda í málum sem
snúast um kynferð-
isglæpi rétt eins og
öðrum málum.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Um réttaröryggi
miðaldra karlmanna
EF von okkar næði
aðeins til þessarar allt
of stuttu ljúfsáru ævi
værum við sannarlega
aumkunarverð.
Minnumst þess að
Guð sendi okkur son
sinn til að taka á sig
misgjörðir okkar. Alla
þá hegningu sem við
höfðum til unnið.
Hann kom til að
kenna okkur að fyr-
irgefa og bera virð-
ingu fyrir náunganum.
Hann kom til að veita
von, gefa frið. Þrátt
fyrir tímabundna
þjáningu og vanlíðan.
Hann vill fyrirgefa okkur allt það
ranga sem við aðhöfumst meðvitað
og ómeðvitað í hugsunum, orðum
og gjörðum, dag
hvern. Hann kom til
að taka á sig dauða
okkar. Hann kom til
að veita okkur líf um
eilífð með sér. Líf í
fullri gnægð. Þetta er
afstaða Guðs til okkar.
Hann elskar okkur
meiri og dýpri elsku
en við höfum hug-
myndaflug til að
skynja eða meðtaka.
Líf okkar er því dýru
verði keypt.
Og hvað getum við
svo gert í málinu? Svo
sem ekki neitt. Nema
þá helst það að lifa í
meðvituðu þakklæti til höfundar
lífsins og sonarins sem kom til að
viðhalda lífinu. Honum sem kom til
að frelsa okkur frá myrkri og glöt-
un, eilífum dauða. Honum sem kom
til að gefa okkur von og frið. Ásetj-
um okkur því að lifa í meðvitaðri
þökk til hans. Jafnvel þótt þakk-
lætið sé veikburða og fullt af mann-
legum efasemdum.
Við eigum bara eitt líf. Og jafn-
vel þótt við vöndum okkur við að
fara í gegnum ævina þá líður hún.
Hulstrið hrörnar og eyðist. En lífið
heldur samt áfram vegna Jesú. Lif-
um lífinu því í meðvitaðri virðingu
Dýru verði keypt
Sigurbjörn
Þorkelsson
Trúmál
Við, segir Sigurbjörn
Þorkelsson, eigum
bara eitt líf.