Morgunblaðið - 17.05.2002, Page 22

Reiknum okkur ekki inn í
ESB eða fyrir utan það
ÞESS misskilnings gætir, að sögn
Þórðar Friðjónssonar formanns
hnattvæðingarnefndar, að í
skýrslu nefndarinnar, sem gefin
var út í apríl sl., sé einhvers konar
mat lagt á heildarávinning þjóð-
arbúsins af aðild að Evrópusam-
bandinu og upptöku evrunnar og
15 milljarðar í lægri vaxta-
greiðslur sérstaklega nefndir í því
sambandi. Hann segir þetta af og
frá. Í skýrslunni sé ekki verið að
meta efnahagslega ávinninginn í
heild heldur sé drepið á einstaka
jákvæða og neikvæða þætti og í
sumum tilvikum lagt mat á þá. Þá
sé ekki tekin afstaða í skýrslunni
með eða á móti aðild heldur sé
verið að draga saman hin faglegu
rök og reynt að mæla þau sem
hægt er að mæla.
Þórður nefnir þrjá óumdeilda
þætti sem hafi hagfelld áhrif á
hagkerfið. Í fyrsta lagi lækki raun-
vextir, í öðru lagi minnki við-
skiptakostnaður vegna gjaldeyris-
skipta og í þriðja lagi leiði aukin
sérhæfing í utanríkisviðskiptum til
ábáta. „Þetta þrennt hefur óum-
deilanlega hagstæð áhrif á þjóð-
arbúið en skiptar skoðanir eru um
hversu mikið.“
15 milljarða tilfærsla en
ekki hreinn ávinningur
Hvað fyrsta þáttinn varðar,
lækkun raunvaxta, hefur margt
verið rætt og ritað á liðnum vikum
um þann kafla skýrslu hnattvæð-
ingarnefndar sem tekur til áhrif af
upptöku evru á vaxtastig í landinu.
Í skýrslunni segir: „Gróft áætlað
mundi lækkun innlendra vaxta um
1,5–2 prósentustig valda lækkun
vaxtagreiðslna heimila og atvinnu-
vega til lánakerfisins um 15 millj-
arða króna. Um tveir þriðju hlutar
þessarar fjárhæðar væri lækkun á
vaxtakostnaði heimila. Vert er þó
að hafa í huga að á hverjum tíma
er hér um að ræða tilflutning á
tekjum frá einum aðila hagkerf-
isins til annars, fremur en hreinan
ávinning heildarinnar.“
Að sögn Þórðar hefur gætt þess
misskilnings í umræðunni að um-
ræddir 15 milljarðar séu mat
hnattvæðingarnefndarinnar á hver
ávinningur þjóðarbúsins yrði af
aðild að Evrópusambandinu og
upptöku evrunnar. Þó komi skýrt
fram í skýrslunni að hér sé aðeins
um innbyrðis tilfærslu að ræða í
þjóðarbúinu, á milli lánveitenda og
lántaka. Vaxtastigið hafi þó að
sjálfsögðu áhrif á heildarávinning-
inn.
„Það breytir ekki því að þetta er
mikilvægt atriði, að vextir skuli
vera hærri hér en annars staðar.
Þeir gætu þó lækkað án upptöku
evrunnar. Nettó áhrifin felast í
auknum fjárfestingum, sem auka
framleiðni og þar með hagvöxtinn
og lífskjör í landinu. Lagt er mat á
þetta í skýrslunni og talið að innan
tveggja áratuga séu þessi áhrif
samsvarandi 25 milljörðum króna,
að landsframleiðslan yrði 25 millj-
örðum hærri en ella,“ segir hann.
Viðskiptakostnaður minnkar
og sérhæfing eykst
Annar þátturinn sem Þórður
nefnir um jákvæð áhrif evrunnar
er viðskiptakostnaður sem felst í
að gjaldmiðlaskipti á milli svæða
falla niður. Hann segir að þennan
kostnað megi gróflega áætla ná-
lægt ½% af landsframleiðslu, sem
er um 4 milljarðar króna.
„Þessi minnkun viðskiptakostn-
aðar bætist við, án þess að það sé
metið sérstaklega til talna í skýrsl-
unni.“
Sérhæfingarþátturinn, þ.e. auk-
in sérhæfing og aukin viðskipti
innan myntsvæðis við upptöku
sameiginlegrar myntar, er einnig
afar mikilvægur þáttur, að sögn
Þórðar, og að margra mati sá mik-
ilvægasti. „Með því að gerast að-
ilar að myntbandalagi aukast við-
skiptin milli hlutaðeigandi lands og
annarra aðildarríkja myntsvæðis-
ins. Í því felast áhrif til að auka
framleiðni sem skilar verulegum
ávinningi fyrir hlutaðeigandi þjóð.
Eins og kemur skýrt fram í
skýrslunni eru ekki skiptar skoð-
anir um að áhrifin eru jákvæð.
Hins vegar eru mjög skiptar skoð-
anir um hversu mikil áhrifin eru.
Ég giska á að áhrifin gætu svarað
til 2–3% af landsframleiðslu eða
um 20 milljarða króna. Aðrir vildu
sjálfsagt nefna mun hærri tölu, allt
að 100 milljarða (Andrew K.
Rose), og enn aðrir lægri tölu, en
við erum að tala um stærðargráðu
sem hleypur á nokkrum tugum
milljarða,“ segir Þórður.
Hann segir að miðað við þessar
forsendur megi í heildina áætla að
efnahagslegur ávinningur af aðild
og upptöku evru á einhverju ára-
bili verði af stærðargráðunni 40–
50 milljarðar króna. Hann minnir
þó á að niðurstöðurnar endur-
spegli þær forsendur sem gefnar
eru en í skýrslu hnattvæðingar-
nefndar sé miðað við að aðildarrík-
in verði allt að 27 talsins og flest
ef ekki öll verði komin með evru á
innan við 10 árum.
„Þetta eru umdeildar tölur en
það er enginn vafi á því talan, þ.e.
áhrifin af vaxtalækkun, minni við-
skiptakostnaði og aukinni sérhæf-
ingu, hleypur á háum tölum, lík-
lega nokkrum tugum milljarða.“
Ýmsir þættir illmælanlegir
Á móti þeim þáttum sem taldir
eru til hagfelldra áhrifa nefnir
Þórður einnig þrjá þætti sem telja
má óhagstæða komi til aðildar og
upptöku evru.
Í fyrsta lagi sé spurningin um
hvort við viljum vera hluti af þessu
samfélagi þjóða frá bæði pólítísk-
um og lýðræðislegum sjónarmið-
um. „Það er auðvitað allt annarra
aðila en okkar að gera upp slík
mál, það þarf að gerast á pólitísk-
um vettvangi,“ segir Þórður.
Annar illmælanlegur þáttur er
staða sjávarútvegsins í slíku sam-
félagi og það segir Þórður erfitt að
átta sig á enda sé ágreiningur um
það að hvað leyti er hægt að láta
þá ákvörðun hvíla á innlendum
forsendum og að hvaða marki
einhverjum öðrum forsendum.
Þriðja þáttinn, sem Þórður kall-
ar hagsveiflusjónarmiðið, segir
hann hins vegar hægt að skoða á
marga vegu. „Þarna er spurningin
hvort við ráðum við að stýra hag-
kerfinu en hér eru meiri hagsveifl-
ur en að jafnaði í nálægum lönd-
um. Það er talsvert kafað ofan í
það í þessari skýrslu á hvaða for-
sendum menn þyrftu að breyta
hagstjórninni hér til að auðvelda
upptöku evru, ef tekin verður
ákvörðun um að fara þá leið.“ Það
segir hann vera sérstaklega með
breytingum á ríkisfjármálasviðinu,
þ.e. með breytingum á stjórnun
ríkisfjármála, meiri afgangi af rík-
issjóði yfir hagsveiflur og með til-
teknum aðgerðum til að bregðast
við óvæntum aðstæðum.
Dæmið verður aldrei fullreiknað
„Þetta eru þessi þrjú sjónarmið,
sem að mínu viti þarf einkum að
hafa að leiðarljósi við mat á því
hvort að það sé þess virði að ná
fram þessum efnahagslega ávinn-
ingi sem er einhver, töluverður,“
segir Þórður og leggur áherslu á
menn leggi mat á þetta með öfga-
lausum hætti.
„Þetta dæmi er aldrei hægt að
fullreikna. Þarna er um kosti og
galla að ræða, að hluta efnahags-
lega sem að nokkru eru mælanleg-
ir, að hluta tilfinningalega og loks
pólítíska. Menn verða að skoða
þetta frá mörgum hliðum og
mynda sér skoðun á slíkum
grunni. Við getum ekki reiknað
okkur inn í Evrópusambandið eða
fyrir utan það,“ segir Þórður Frið-
jónsson.
Morgunblaðið/Golli
Þórður Friðjónsson segir heildar efnahagslegan ávinning af aðild að ESB
og upptöku evra líklega hlaupa á nokkrum tugum milljarða.
Þórður Friðjónsson, formaður hnattvæðingarnefndar, segir misskilnings
hafa gætt í umræðum um nýlega skýrslu nefndarinnar
VIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
22 FÖSTUDAGUR 17. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SEÐLABANKINN lækkaði stýri-
vexti sína um 0,5% í gær og eru þeir
nú komnir niður í 8,8%. Síðast lækk-
aði bankinn vexti um síðustu mánaða-
mót, þá um 0,3%. Í tilkynningu frá
bankanum kemur fram að með þessu
hafi bankinn lækkað vexti sína um
1,3% frá fyrsta apríl síðastliðnum og
um 2,1% frá því í nóvember á síðasta
ári.
Birgir Ísleifur Gunnarsson, seðla-
bankastjóri, segir í samtali við Morg-
unblaðið að meginrökstuðningur
bankans fyrir vaxtalækkuninni nú sé
að rauða strikið hélt í maímælingu
Hagstofunnar sem birt var 14. maí.
„Óvissu um að launalið kjarasamn-
inga yrði sagt upp hefur verið eytt.
Við gáfum það sterklega í skyn þegar
við birtum okkar síðustu greiningu að
ef þetta myndi gerast, myndum við
fljótlega lækka vexti í kjölfarið og tók-
um þess vegna ákvörðun um það núna
að lækka vexti um 0,5%,“ segir Birgir
Ísleifur.
Aðspurður um framhaldið segir
hann að ef mælingar verði innan þess
sem verðbólguspá Seðlabankans seg-
ir fyrir um, megi búast við áframhald-
andi vaxtalækkunum á næstu mánuð-
um. „Niðurstöður verðmælinga munu
ráða töluvert miklu um framhaldið,“
segir Birgir Ísleifur Gunnarsson
seðlabankastjóri.
Verðbólguspá Seðlabankans gerir
ráð fyrir að á milli annars ársfjórð-
ungs í ár og í fyrra verði verðbólga
5,5%, en samkvæmt mælingunni í maí
var 12 mánaða verðbólga 5,9% og hef-
ur hún farið lækkandi frá áramótum.
Íslandsbanki hefur ákveðið að
lækka vexti um 0,5% á óverðtryggð-
um útlánum í kjölfar vaxtalækkunar
Seðlabankans. Vextir á innlánum
munu lækka minna. Landsbanki Ís-
lands hefur ákveðið að lækka vexti af
óverðtryggðum inn- og útlánum um
0,5% í kjölfar vaxtalækkunar Seðla-
bankans.
Seðla-
bankinn
lækkar
vexti
OVALLA Trading hefur keypt
hlutabréf í Íslandsbanka fyrir
130 milljónir að nafnvirði en að
söluvirði 643,5 milljónir króna,
en viðskiptin fóru fram í gær á
genginu 4,95, að því er fram
kemur í tilkynningu til Verð-
bréfaþings Íslands. Kaupþing
hafði milligöngu um viðskiptin.
Ovalla Trading er fjárfestinga-
félag í eigu Gaums Holding SA
og Austursels ehf. Eigandi
Gaums Holding er fjárfestinga-
félagið Gaumur sem er í eigu Jó-
hannesar Jónssonar og barna
hans Jóns Ásgeirs og Kristínar.
Austursel ehf. er í eigu Hreins
Loftssonar hrl.
Jón Ásgeir Jóhannesson segir
í samtali við Morgunblaðið að
Ovalla Trading telji hlutabréf í
Íslandsbanka góðan fjárfesting-
arkost.
Ovalla Trading átti ekki hluta-
bréf í Íslandsbanka fyrir við-
skiptin en hluturinn jafngildir
um 1,3% hlutafjár í Íslandsbanka
sem er alls 10 milljarðar. Jón Ás-
geir Jóhannesson situr í banka-
ráði Íslandsbanka en hann er
hluthafi í FBA-Holding sem á
15,5% í Íslandsbanka, en félagið
er enn án atkvæðisréttar í bank-
anum, skv. ákvörðun Fjármála-
eftirlitsins frá febrúar sl.
Ovalla Trading seldi nýverið
hluta hlutabréfa sinna í Trygg-
ingamiðstöðinni hf. fyrir um 800
milljónir króna.
Ovalla Trading kaupir
hlutabréf í Íslandsbanka