Morgunblaðið - 26.06.2002, Síða 12

HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ
12 MIÐVIKUDAGUR 26. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ er ekki dónalegt að fá
að bregða sér á bak í skóla-
tímanum eins og krakkarnir í
Tjarnarskóla fengu að gera á
síðustu dögum skólastarfsins
í sumar. Veðurguðirnir voru
í spariskapinu þessa daga og
því var upplagt að bregða út
af vananum og flytja skóla-
starfið út í góða veðrið.
Krakkar og kennarar
nýttu þennan möguleika til
hins ýtrasta því að eftir út-
reiðartúrinn var farið í Heið-
mörk. Sömuleiðis var Árbæj-
arsafnið skoðað, auk gamalla
bygginga í miðborginni, og
þá fóru nemendur á listsýn-
ingar í Hafnarhúsinu og á
Kjarvalsstöðum.
Skóli undir berum himni
Miðborg
Jón Reynir og Sigurbjörn klárir fyrir útreiðartúrinn.
UM LEIÐ og fiðrildin hefja
sig til flugs í Elliðaárdalnum
eru börn með litlar krukkur
komin á stjá og reyna eftir
fremsta megni að fanga þau
og önnur smádýr í lofti og á
landi, einbeitt á svip.
Ef vel ber í veiði hlaupa þau
titrandi af spenningi til Guð-
mundar Halldórssonar, skor-
dýrafræðings og leiðbeinanda
í skordýraferðum sem farnar
eru reglulega um dalinn yfir
sumartímann á vegum Orku-
veitunnar. Hann ber kennsl á
skepnuna og útskýrir á ein-
faldan hátt fyrir ungum skor-
dýraáhugamönnum hvert
dýrið sé og hver séu helstu
einkenni þess.
Að því búnu er dýrinu ann-
aðhvort sleppt eða það fær að
dúsa lengur í krukkunni með-
an börnin halda enn á ný til
veiða. Foreldrarnir hafa ekki
síður gagn og gaman af ferð-
inni sem er hin mesta fjöl-
skylduskemmtun enda áhugi
á skordýrum ekki einskorðað-
ur við ákveðinn aldur.
„Sjáðu pabbi, hér er lirfa
sem breytist seinna í tígulvef-
ara!“ hrópar ungur drengur
til föður síns og heldur áfram
að færa honum glóðvolgar
upplýsingar frá Guðmundi.
Sumir, foreldrar jafnt sem
börn, eru í fyrstu smeykir við
að veiða smádýrin, en æfingin
skapar meistarann og innan
skamms eru tugir dýra fangar
í litlum krukkum með loki
sem er jafnframt stækkunar-
gler.
Guðmundur segir frá kjör-
lendi dýranna, rekur þroska-
feril þeirra og börnin hlusta
agndofa á. Heimur skordýr-
anna er vissulega forvitnileg-
ur, „og þau umbreytast, alveg
eins og Pókemon!“ segir einn
og rekur upp stór augu þegar
hann gerir sér grein fyrir því
að litla lirfan í krukkunni
verður um síðir fallegt fiðrildi.
Elliðaárdalur er sögu-
svið bókarinnar
Höfundar bókarinnar Dulin
veröld sem er nýútkomin út
og fjallar um smádýr á Íslandi
eru Guðmundur Halldórsson,
Oddur Sigurðsson og Erling
Ólafsson. Oddur tók myndirn-
ar sem prýða bókina.
„Við ákváðum að sviðsetja
bókina í Elliðaárdal til að gera
hana meira spennandi og að-
gengilegri,“ segir Guðmundur
sem einnig hefur leiðbeint í
skordýraferðum í Elliðaár-
dalnum. Ferðirnar eru hluti af
fjölbreyttri fræðsludagskrá
sem fram fer í dalnum allt
sumarið.
„Smádýrin hafa einhverra
hluta vegna orðið útundan
þrátt fyrir að áhugi fólks á ís-
lenskri náttúru sé alltaf að
aukast. Það vantar aðgengi-
leg rit um smádýr og mun
þessi bók bæta úr þeirri þörf.“
Guðmundur segir að sú leið
hafi verið farin að segja les-
endum sögu smádýralífs í ein-
um dal frá landnámi til okkar
daga. „Með því móti getum
við kynnt smádýralífið í
nokkrum af þýðingarmestu
og útbreiddustu vistkerfum
landins og hvernig athafnir
mannsins hafa haft áhrif á
þetta líf og jafnvel ógnað því.“
Hvernig fanga á skordýr
Bókin er ríkulega mynd-
skreytt og textinn líflegur. Í
bókinni er hægt að nálgast
upplýsingar um ævi og „störf“
fjölmargra smádýra sem þríf-
ast á Íslandi og er ýmsum öðr-
um fróðleiksmolum komið að
inn á milli. Til dæmis eru leið-
beiningar um hvernig best er
að safna skordýrum og hvern-
ig má varðveita þau og koma
smám saman á fót spennandi
og fjölbreyttu skordýrasafni.
Guðmundur segir að í
Elliðaárdalnum megi finna
umhverfi sem sé líkt því sem
var þegar landnámsmenn
stigu hér fyrst á land. Áin sé
undirstaða lífsins í dalnum og
hafi verið það frá upphafi. Þá
séu ákveðnar trjátegundir og
annar gróður þar til staðar
sem voru hér við fyrstu heim-
sókn mannanna. „Ákveðnum
gróðri fylgja ákveðin smá-
dýr,“ segir Guðmundur. „Með
nýjum landnemum trjáa og
plantna hér á landi hafa komið
ný skordýr.“
Magnaðri upplifun
af útivist
Með breytingum sem átt
hafa sér stað í dalnum, gróður
hefur komið og farið og sömu-
leiðis mannabústaðir, er hægt
að rekja sögu smádýralífsins
sem hefur sömuleiðis breyst í
tímans rás.
Fyrri tíðar búsetu í dalnum
fylgdu ákveðnar tegundir
smádýra. Það samfélag er nú
horfið en hefur sett spor sín á
sögu smádýralífsins. „Við
spyrjum og leitum svara við
því hvað hafi breyst, hvaða
áhrif breytingarnar hafi haft
á smádýralífið og hvernig
dýralífið er nú í dalnum,“ seg-
ir Guðmundur. „Með nýjum
plöntum hafa komið nýjar líf-
verur, nýtt líf.“ Guðmundur
segir að með auknum áhuga á
náttúrunni sé fólk fróðleiks-
fúsara um jarðfræði og líf-
fræði því gaman sé að krydda
gönguferðina með dýraskoð-
un og fræðslu. „Þetta eykur
þá upplifun sem fólk fær í úti-
vistinni.
Það er skemmtilegt að
ganga um og sjá ákveðnar
plöntutegundir og vita að á
þeim og í nánasta umhverfi
þeirra má vænta þess að finna
vissar tegundir smádýra.“
Guðmundur segir að sú leið
að nota umhverfi Elliðaár-
dalsins til að segja sögu smá-
dýralífs á Íslandi sé ekki síst
komin til vegna sagnahefðar
þjóðarinnar. „Íslendingar
hafa gaman af því að segja
sögur og heyra og lesa sögur.
Bókin fjallar um sérhæft efni
en með því að búa því ákveðið
sögusvið er efnið gert áhuga-
verðara.
Það er mun skemmtilegra
aflestrar en þurr upptalning á
tegundum og lifnaðarháttum
ákveðinna smádýra.“
Litlir fingur sem leituðu
óöruggir á laufblöðum og und-
ir steinum eftir skordýrum í
fyrstu eru orðnir öruggari er
skordýrafræðslu Guðmundar
í Elliðaárdalnum lýkur.
Áhuginn á skordýrum hef-
ur líka margfaldast og veiði-
mennirnir ungu bera saman
bækur sínar um veiði dagsins
og það sem þeir hafa lært.
„Býflugur eru ekkert
hættulegar, mamma, en mað-
ur má ekki stríða þeim, þá
verða þær hræddar og geta
stungið mann í rassinn,“ segir
ein lítil þegar hún leiðir
mömmu sína af heimaslóðum
skordýranna í Elliðaárdal,
sögusviði bókarinnar Dulin
veröld.
Dulin veröld
í dalnum
Morgunblaðið/Jim Smart
Guðmundur Halldórsson skordýrafræðingur ber kennsl á skordýr og sýnir börnunum
stækkaða mynd af því í bókinni Dulin veröld en sögusvið hennar er Elliðaárdalurinn.
Í grasinu kennir ýmissa forvitnilegra grasa – og skordýra.
„Sjáðu fiðrildið sem ég veiddi,“ gæti þessi litla snót verið
að segja og má vera stolt af litríkum feng sínum.
Feðgar skoða rannsakandi veiðina hjá hvor öðrum.
Elliðaárdalur
Hulunni hefur verið
svipt af dulinni ver-
öld smádýra á Ís-
landi með nýútkom-
inni bók. Sunna
Ósk Logadóttir fór
í skordýraleiðangur
um Elliðaárdal
ásamt sérfræðingi
og nokkrum ungum
veiðimönnum.
HVERFANDI eftirspurn er
eftir þjónustu gæsluleikvalla í
borginni og hefur heimsókn-
um þangað fækkað um helm-
ing, úr 200 þúsund í 100 þús-
und á síðustu átta árum.
Yfirmaður fagsviðs hjá Leik-
skólum Reykjavíkur segir þó
ekki hafa verið tekna ákvörð-
un um að leggja af fleiri
gæsluleikvelli í borginni eftir
að þeim var fækkað úr 20 í 14
um síðustu áramót.
Gæsluvellirnir sex sem
ekki eru lengur starfandi
voru við Barðavog, Freyju-
götu, Kambsveg, Rofabæ,
Tunguveg og Vesturgötu.
Margrét Vallý Jóhannsdóttir,
yfirmaður fagsviðs Leikskóla
Reykjavíkur, segir þetta hafa
verið gert vegna minnkandi
aðsóknar undanfarin ár. „Að-
sóknin hefur dregist saman
um 20 þúsund heimsóknir á
ári síðustu ár þannig að stað-
an er mjög breytt. Núna eru
yfir 90 prósent barna, þriggja
ára og eldri, í leikskóla og
markmiðið er að tveggja ára
börnin komist öll inn á þessu
ári,“ segir hún.
Aðspurð segir Margrét
Vallý að vellirnir hafi vissu-
lega verið mest nýttir á sumr-
in. „Það er vegna veðurfars
okkar og aðstæðna en auk
þess taka börnin alltaf fjög-
urra vikna frí frá leikskólan-
um. Starfsfólk gæsluleikvalla
er fastráðið allt árið og þess
vegna hefur það ekki komið
til tals að hafa sumaropnun.“
Hún segir mikinn mun á
aðsóknartölum nú og fyrir
nokkrum árum. „Það voru
100 þúsund heimsóknir í
fyrra, 120 þúsund heimsóknir
árið þar áður og nú áætlum
við að fá um 70 til 80 þúsund
heimsóknir í ár. Fyrir átta ár-
um voru heimsóknirnar 200
þúsund þannig að þetta er
gríðarleg breyting.“
Völlum með góðri aðsókn
verði haldið opnum
Misjafnt er hvað verður um
aðstöðu þeirra gæsluleikvalla
sem lagðir eru af. Að sögn
Margrétar Vallýjar hafa sum
húsin verið flutt til annarrar
notkunar innan borgarinnar,
sum hafa verið seld og enn
önnur fjarlægð enda í mörg-
um tilfellum um gömul hús að
ræða. Leiktækin eru áfram á
sama stað og geta foreldrar
þannig nýtt sér leiksvæðið.
En er starfsemi gæsluleik-
valla þá á undanhaldi? „Þar
sem svona stór hluti
barnanna nýtur þjónustu
leikskólanna er hverfandi eft-
irspurn eftir þessari þjón-
ustu. Engin ákvörðun hefur
hins vegar verið tekin um að
leggja af rekstur gæsluleik-
valla. Ég held að borgaryf-
irvöld muni halda þeim völl-
um opnum þar sem er
þokkaleg aðsókn,“ segir Mar-
grét Vallý. „Þegar borgaryf-
irvöld ná því að öll tveggja
ára börn fái leikskólapláss þá
sé ég ekki betur en að við-
skiptavinum gæsluleikvall-
anna fækki svo mikið að sjálf-
krafa dragi úr þessari
þjónustu. Það er í sjálfu sér
ekki verið að skerða þjónustu
með þessu heldur breyta
henni í samræmi við óskir
foreldra og auka hana.“
Gæsluleikvellir lítið sóttir
Reykjavík