Morgunblaðið - 26.06.2002, Side 22

LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 26. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
LJÓÐIN í bók þessari eru í aðra
röndina byggð upp af súrrealískum
svipleiftrum en einkennast að öðru
leyti af beiskri kaldhæðni, tómleika-
kennd og dulbúinni þjóðfélags-
ádeilu. Tíðast hvarflar myndmálið
einhvers staðar á milli draums og
martraðar. Í fjarlægð hillir undir
veruleikafirrt hversdagslífið eða
„þetta æðisgengna pakk sem allir
eru að tala um“. Lífið er annars
draumur, tómleiki og tilgangsleysi.
Eða »tilgangslaust myrkur« eins og
stendur í ljóðinu Útigangsbörn.
Dauðinn er á hinn bóginn staðreynd.
Einnig blekkingin sem skáldið leit-
ast við að sjá í gegnum. Ennfremur
tíminn sem er í senn óendanlegur og
miskunnarlaus. Lífsþorstinn verður
ekki slökktur og gerir því ekki ann-
að en kvelja. Neongríma í rafmagns-
leysinu heitir ljóð og endar svona:
„Krónískir hvirfilbyljir blása í koll-
inum firrta, / sem þráir heitast að
geta slökkt á meðvitundinni um eig-
in dauða.“ Því má spyrja: „ … hvers
virði það er í raun að tóra“, eins og
segir í ljóðinu Raf(r)óður.
Hugmyndafræðin á bak við ljóð
þessi er engan veginn ný. Í síðasta
ljóðinu, Klukkan er sirka myrkur, er
í aðaldráttum dregin
saman eins konar loka-
niðurstaða. Athygli vek-
ur að þar er skírskotað
til Steins. Önnur skáld
eru hvergi nefnd í bók-
inni – nema hugsanlega
sé miðað til skálds
Sonatorreks og Höfuð-
lausnar með heiti ljóðs-
ins Egill 2000. Egill orti
ljóð sín við aldahvörf
með árþúsundamót á
næsta leiti og var því
staddur á svipuðum
tímamótum og skáld
dagsins í dag. Steinn er
á hinn bóginn læri-
meistari þeirrar skáldkynslóðar
sem er að senda frá sér bækur þessi
árin. En það er aðeins tómhyggjan
og gráglettnin sem þegin er frá
Steini. Tjáningin er önnur, allt önn-
ur, bakgrunnurinn er annar, tíðar-
andinn annar, líkingamálið gerólíkt.
Bók sína endar Haukur Davíð á
þessum línum: „Á endastöðinni er
okkur afhent myndaalbúm ævi-
skeiðs okkar, / sem
við opnum með því að
loka augunum í síð-
asta sinn.“
Eindregin viðleitni
Hauks Davíðs til að
forðast hefð og vana-
bundið orðalag en
vera frumlegur ber í
senn með sér styrk og
veikleika. Auðskilið er
líkingamál eins og:
„… gerviveröld gaml-
árskvölda … bjart-
sýnisryk brúð-
hjóna … bráðnandi
kerti hugsana … möl
gærdagsins, … ring-
ulreið augnablika … frosið bros …“.
Sama máli gegnir raunar um orða-
sambönd eins og „ … linseruðu
flassferðirnar …“ Eitt ljóðið ber yf-
irskriftina: Hræsnistund gefur gull í
mund. Þar er snúið út úr aldagömlu
heilræði svo það megi höfða til líð-
andi stundar. Heiti bókarinnar –
Eldfuglinn í ísskápnum – má líka
vera táknrænt þar sem eldurinn er
forsenda lífsins, fuglinn tákn ástar-
innar en ísinn vísar til helkulda
dauðans. Langsóttari er afbökun
ýmissa slanguryrða sem hljóta að
orka tvímælis. Uppfinningasemi og
hugkvæmni má stilla í hóf eins og
hverju öðru.
Spurningamerki má líka setja við
ljóð, þar sem geyst er um víðan völl
með óbeisluðu hugarflugi. Þar til má
nefna ljóðin Juppí, pupp (hvað sem
það á nú að merkja), Óslagður vetur
rétt fyrir ofan miðju og Lundúnar-
saga.
En hver eru þá skilaboðin? Ef rétt
er skilið er skáldið að segja okkur að
við lifum í manngerðum gerviheimi
þar sem frumkvæðið og þar með
endurminningin um skapandi líf
hefur verið hrifsuð af einstaklingn-
um með þeim afleiðingum að hann
stendur eftir sem óvirkur þiggjandi
og kemur ekki lengur auga á nein
markmið með tilveru sinni; finnur
sig smærri og smærri í óravídd
rúms og tíma. Síst að furða þótt
draumfarir verði erfiðar í slíkum
heimi.
Ekki verður hyllst til að gefa ljóð-
um þessum einkunn eins og vel eða
illa, gott eða slæmt. Þvílíkar um-
sagnir eru venjulega reistar á ein-
hvers konar óskilgreindum saman-
burði og geta því allt eins verið
villandi. Bók sem þessa verður að
vega og meta á eigin forsendum.
Duldir og
dauðanánd
BÆKUR
Ljóð
eftir Hauk Davíð. 36 bls. Nykur. Prentun:
Oddi hf. Reykjavík, 2002.
ELDFUGLINN Í ÍSSKÁPNUM
Haukur Davíð
Erlendur Jónsson
Í SUMAR hefur verið unnið að forn-
leifarannsóknum á Þingvöllum á
vegum Fornleifastofnunar Íslands.
Um er að ræða forkönnun, en hún er
liður í umfangsmiklum rannsóknum
á þingsvæðinu á Þingvöllum og á
völdum vorþingstöðum víðs vegar
um landið. Frumrannsóknum lýkur
í júnímánuði, en heildarrannsóknin
mun taka 5–6 ár. Upplýsingar um
þinghaldið og sögu Þingvalla hafa
til þessa verið að mestu leyti byggð-
ar á rituðum heimildum. Skipulagð-
ur uppgröftur hefur ekki farið fram
á þingstöðum til þessa. Markmið
rannsóknanna er að leita svara við
nokkrum grundvallarspurningum
varðandi þinghaldið, til dæmis um
skipulag þingstaða, gerð og lögun
þingbúða og annarra mannvirkja,
aldur þeirra og fleira. Adolf Frið-
riksson, forstöðumaður Fornleifa-
stofnunar, stjórnar verkefninu
ásamt Sigurði Líndal prófessor.
Adolf segir að í forkönnuninni í
sumar hafi fornleifafræðingar verið
að reyna að átta sig á ástandi þeirra
minja sem hafa komið í ljós, hvar
þær liggja og hvort þær kunni að
vera fleiri en áður var talið.
„Skemmtilegur vinkill á rannsókn-
unum í sumar að mínu mati er sá að
við höfum verið að nota svokallaðar
fjarsjármælingar á svæðum þar sem
ekkert er hægt að sjá og okkur var
ekki kunnugt um að væru neinar
fornminjar. Fjarsjármælingarnar
báru betri árangur en ég þorði að
vona.“
Fjarsjármælingarnar sem Adolf
talar um eru tvenns konar. Annars
vegar er gengið um svæðið með
grind sem á er rafstraumur og við-
námið í jarðveginum mælt. Mold
hefur lítið viðnám, en grjót hefur
meira viðnám. Á svæði sem virðist
bara mýri eða mold koma því stein-
veggir og slíkt vel í ljós. Hins vegar
er um að ræða segulmælingar, sem
eru svipaðar, en þær mæla seg-
ulsviðið undir efsta jarðvegslaginu.
Adolf segir að niðurstöður úr
þessum tveim tegundum fjar-
sjármælinga séu oft svipaðar. „Það
er mjög mismunandi hversu vel
gengur að nota þessar aðferðir, en
við erum í samstarfi við Háskólann í
Bradford sem er mjög framarlega í
tækni af þessu tagi, og það er maður
frá þeim sem hefur verið að prófa
þessar mælingar á Þingvöllum.“
Tilefni til frekari rannsókna
En hvað er það sem komið hefur í
ljós? „Á svæðinu milli Njálsbúðar og
Valhallar er ekki neitt að sjá, en
með þessum mælingum fundum við
einn stað sem virtist geta verið búð.
Við létum grafa skurð í svæðið, og
þá fengum við það staðfest að þarna
hefur verið búð. Þetta þýðir það, að
heildarmyndin á þingstaðnum á lík-
lega eftir að breytast. Við höfum
þessa aðferð sem er nothæf til að
leita minja utan gömlu búðaþyrp-
inganna án þess að raska miklu og
getum þannig kannað hvort þar séu
fleiri búðir sem ekki sjást á yf-
irborði, hvort þær séu fáar eða
margar, og það er töluvert.“
Ekki er víst að búðin sem kennd
er við Njál Þorgeirsson hafi í raun
tilheyrt honum, og telur Adolf frek-
ar ólíklegt að svo sé, þar sem Njáll
hafi ekki verið goðorðsmaður. Ekki
eru heldur neinar hugmyndir um
hver gæti hafa átt búðina sem nú
fannst. „Það gerir þetta enn
skemmtilegra. En það eru þarna
fleiri búðir sem ég trúi að muni
koma fram við frekari rannsóknir.
Vandamálið á svæðinu er hins vegar
það hvað það er blautt og landið að
síga, og búðirnar gætu farið að
ganga til og skemmast. Mér sýnist
þó á öllu að það sé þess virði að fara
af stað þar með stóra rannsókn. Það
er það jákvæða sem kemur út úr
frumrannsóknum í sumar.“
Á næstu árum verða allir vor-
þingstaðir mældir upp og kortlagð-
ir. Þegar niðurstöður yfirborðs-
athugana liggja fyrir verða nokkrir
vorþingstaðir valdir til frekari
rannsókna með uppgreftri. Verkið
er unnið í samstarfi við Þingvalla-
nefnd, Þjóðminjasafn, Háskóla Ís-
lands, Bradford-háskóla og Hið ís-
lenska bókmenntafélag. Verkefnið
er styrkt af Kristnihátíðarsjóði.
Fornleifarannsóknir á Þingvöllum skila árangri
Hafa
fundið
þingbúð
Tim Horsley frá Háskólanum í Bradford og Adolf Friðriksson við rann-
sóknir á Þingvöllum.
Til vinstri er mynd tekin með fjarsjármælingu. Svokölluð Njálsbúð er
neðst á myndinni, en fyrir ofan hana sést í tvær vegghleðslur. Hægra
megin er sýnileg búð, en vinstra megin er sú sem áður var óþekkt. Á
myndinni hægra megin eru teikningar til nánari skýringar.
KÓRAMÓT Norðurlanda og
Eystrasaltsríkja verður haldið í
Litháen dagana 27. til 30. júní.
Fyrir Íslands hönd mun syngja á
mótinu Kammerkór Austurlands,
undir stjórn Keiths Reed.
Auk einna sjálfstæðra tónleika á
mótinu mun kórinn taka þátt í ýms-
um tónleikum með fleiri kórum.
Á efnisskrá verða meðal annars
verkin Alleluia eftir Randall Thomp-
son, Kvöldbænir og Heyr himna
smiður eftir Þorkel Sigurbjörnsson,
Sanctus úr Messe eftir Gunnar
Reyni Sveinsson, Le Chant des Ois-
eaux eftir Clement Janequin, Mary
Hynes, Anthony O’Daly og The
Coolin eftir Samuel Barber, Salve
Regina, Exultate Deo og O Magnum
Mysterium eftir Francis Poulenc,
Ubi Caritas eftir Maurice Duruflé,
Peace I leave with you eftir Knut
Nystedt ásamt ýmsum íslenskum
ættjarðarlögum.
Kammerkór Austurlands.
Kammer-
kór Austur-
lands í
Litháen
ÞAU Monika Abendroth hörpuleik-
ari og Páll Óskar Hjálmtýsson
söngvari munu halda tónleika í Bláu
kirkjunni á Seyðisfirði í kvöld, mið-
vikudagskvöld, kl 20.30.
Á efnisskrá verður rómantísk tón-
list í þeim anda sem þau tvö eru orð-
in kunn fyrir.
Páll og Monika
á Seyðisfirði
KOMIN er út hjá
Lafleur-útgáfunni
þriðja bók Bene-
dikts S. Lafleur, Í
hugsunarleysi
tímanna.
Í fréttatilkynn-
ingu er bókinni
lýst sem mynd-
skreyttum ljóða-
bullstilraunum í anda súrrealistanna.
Benedikt Lafleur er fæddur 1965.
Hann á að baki fjölbreyttan og langan
feril í myndlist og ritlist og við
kennslu.
Benedikt hefur starfað að mestu
leyti í Parísarborg þar sem hann hefur
haldið fjöldamargar sýningar.
Fjórða bók höfundar, Í blóðsporum
skálds, er væntanleg innan skamms.
Í hugsunarleysi tímanna er 120
blaðsíður og prentuð hjá Há-
skólafjölritun.
JPV-útgáfa hefur sent frá sér bókina
Aurora – Lights of the Northern Sky
eftir Sigurð H. Stefnisson og Jóhann
Ísberg.
Bókina prýða 120 ljósmyndir af
norðurljósum,
sem eru talin eitt
af sérstæðustu
náttúruundrum
veraldar.
Í bókinni er að
finna hagnýt ráð
um hvernig best sé að skoða norður-
ljósin og taka af þeim ljósmyndir, auk
staðreynda og goðsagna um þau.
Í fréttatilkynningu segir meðal ann-
ars að á síðasta ári hafi Sigurður H.
Stefnisson hlotið viðurkenningu Nat-
ional Geographic tímaritsins fyrir eina
af myndum sínum af norðurljós-
ununum en hún var valin ein af hundr-
að bestu ljósmyndum sem nokkru
sinni hafa birst í tímaritinu í 112 ára
útgáfusögu þess.
Bókin er á þremur tungumálum:
ensku, þýsku og japönsku.
Jóhann Ísberg er höfundur textans.
Þýska þýðingu annaðist Helmut Hin-
richsen og Takako Inaba Jónsson
þýddi á japönsku.
Hönnun bókarinnar annaðist Jó-
hann Ísberg og bókin er 72 blaðsíður.
Einnig hefur
JPV-útgáfa gefið
út bókina Wond-
ers of Iceland
sem einkum er
ætluð ferðamönn-
um sem leggja
leið sína til Íslands. Bókin er gefin út í
þýskri útgáfu annars vegar og enskri
hins vegar.
Bókin er, samkvæmt fréttatilkynn-
ingu, prýdd miklum fjölda ljósmynda
eftir þjóðþekkta ljósmyndara. Sér-
stakt Íslandskort er að finna í bókinni
þar sem sýnt er hvaðan myndirnar
eru.
Texta bókarinnar tók Helgi Guð-
mundsson, leiðsögumaður og kenn-
ari, saman. Þar er að finna ágrip af
sögu landsins, kafla um jarðfræði,
gróður og dýralíf, íslenska menningu
og íslenska þjóð, auk ýmissa hag-
nýtra upplýsinga sem gagnlegar eru
fyrir ferðamenn.
Robert Cook þýddi textann á ensku
og Helmut Lugmayr á þýsku.
Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi
forseti Íslands, ritar formála.
Jón Ásgeir í Aðaldal hannaði bók og
kápu. Bókin er 64 blaðsíður að stærð.
Bækur
♦ ♦ ♦