Morgunblaðið - 26.06.2002, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 26. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
F
RAMLÖG til heilbrigð-
ismála hér á landi eru
há í alþjóðlegum sam-
anburði. Opinber út-
gjöld í þessum efnum
hafa hins vegar ekki aukist sem
hlutfall af vergri landsframleiðslu
síðustu árin heldur minnkað aðeins á
sama tíma og beinn kostnaður heim-
ilanna vegna heilbrigðismála hefur
aukist.
Samkvæmt tölum Þjóðhagsstofn-
unar voru útgjöld heimila vegna
lyfja og læknisþjónustu 10,7 millj-
arðar kr. árið 2000 og hafa hækkað
um tæpa tvo milljarða kr. á tveimur
árum frá árinu 1998 og úr tæpum
sex milljörðum kr. árið 1995. Sem
hlutfall af vergri landsframleiðslu
hefur hlutfallið vaxið úr 1,32% árið
1995 í 1,60% árið 2000. Opinber heil-
brigðisútgjöld námu samkvæmt töl-
um Þjóðhagsstofnunar 51 milljarði
kr. árið 2000 samanborið við 31
milljarð króna árið 1995 og 40,5
milljarða kr. árið 1998. Sé miðað við
hlutfall af vergri landsframleiðslu
kemur fram að hlutfallið var 6,92%
árið 1995, lækkar næstu tvö árin, en
hækkar síðan í 7,88% árið 1999 og
lækkar síðan aftur í 7,64% árið 2000.
Rúnar Vilhjálmsson, prófessor í
heilsufélagsfræði við hjúkrunar-
fræðideild Háskóla Íslands, segir að
það sé alls ekki þannig að ríkið sé að
draga sig út úr fjármögnun á heil-
brigðisþjónustu. Hins vegar sé
kostnaðurinn að aukast og sú aukn-
ing sé að lenda á heimilunum fyrst
og fremst.
Eftir sem áður séu útgjöld hins
opinbera vegna heilbrigðismála há
og spyrja megi sig hvernig á því
standi. Það skýrist fyrst og fremst af
því að við séum með mjög umsvifa-
mikla spítalastarfsemi í heilbrigðis-
kerfinu, hvort sem litið sé til fjölda
sjúkrarúma eða fjölda innlagna. Til
að mynda séum við einna hæstir inn-
an OECD-ríkjanna hvað varðar inn-
lagnir á sjúkrahús og þetta sé þjón-
usta sem ríkið borgi að fullu.
Rangar áherslur í uppbygg-
ingu heilbrigðisstofnana
„Það má færa gild rök fyrir því að
við höfum verið með rangar áherslur
í uppbyggingu þjónustustofnana í
heilbrigðiskerfinu að því leyti að við
höfum lagt of mikla áherslu á spít-
alarekstur og of litla á heilsugæsl-
una í hinu opinbera kerfi,“ sagði
Rúnar.
Hann bætti því við að auðvitað
gæti ríkið farið betur með þá fjár-
muni sem fara til heilbrigðismála en
það sé misráðið að reyna að ná því
fram með meiri álögum á sjúklinga í
heilsugæslunni eins og gert hafi ver-
ið hér á landi á und-
anförnum árum með
komugjöldum og
lyfjakortum. Miklu
nær sé fyrir ríkið að
leita leiða til þess að
efla opinbera heilsu-
gæslu, því þau tengsl
séu á milli heilsu-
gæslu og spítala-
reksturs að öflug
heilsugæsla geti
dregið úr tilefnum til
innlagna og verið lið-
ur í því að halda
kostnaði við sjúkra-
húsin niðri. Við séum
þannig með tiltölu-
lega veikt opinbert
heilsugæslukerfi ef
miðað er við fjölda stöðugilda og
fjármagn til málaflokksins, en á móti
tiltölulega öflugt sjúkrahúskerfi út
frá stöðugildum, fjármagni og
sjúkrarúmum. Þar að auki sé at-
hyglisvert að meðallega á íslenskum
sjúkrahúsum sé með lengra móti,
þrátt fyrir að hún hafi styst á und-
anförnum árum.
„Það gæti stafað af því að við inn-
lögn er fólk veikara heldur en það er
kannski annars staðar þar sem heil-
brigðiskerfið er öðru vísi uppbyggt.
Þetta er eitthvað sem er erfitt að
leggja mat á en það gæti vel skýrst
af þessu og ég held að við séum að
færa okkur smám saman inn í kerfi
þar sem að margir sjúklingar fara of
seint með sín vandamál til heilsu-
gæslunnar og að stærri hluti þeirra
vandamála endi með innlögn heldur
en er í kerfi þar sem heilsugæslan er
öflug,“ sagði Rúnar.
Hann bætti við að þar með værum
við að viðhalda kerfi þar sem spít-
alaþjónustan væri stór þáttur sem
væri að vísu ókeypis fyrir sjúk-
lingana. Það þýddi að sjúklingarnir
væru að borga verulega mikið úr
eigin vasa á sama tíma og ríkið væri
líka að því, vegna þess að við værum
með há komugjöld í heilsugæslunni
og einnig umsvifamikinn spítala-
rekstur.
Auka þarf áherslu
á heilsugæslu
Rúnar sagði að við þyrftum að
snúa ofan af þessari þróun og færa
okkur nær því sem gerist meðal ann-
arra þjóða sem við berum okkur
saman við í skiptingu sj
þjónustu og heilsugæslu
verði samhæfingar- og
vanda í heilbrigðisþjónus
auka áherslu
gæsluna. Það s
riði að þjónus
heilsugæslunni
alarnir vinni ve
þannig að þ
verði samfelld
komandi einsta
„Ég held að
um það ekki m
hækka enn fre
ustugjöld í he
unni heldur þve
með því að leit
þess að draga
útgjöldum o
heilsugæsluna
aðgengilegri fy
lingana, ekki b
isþjónustuna
gæslunni heldur einnig for
heilbrigðisþjónustu að öð
Þar held ég að heilsugæslu
ar gegni lykilhlutverki ve
að þær veita bæði þessa he
almennu læknisþjónustu e
ýmsa aðra heilsugæsluþjón
og fræðslu og forvarnir
hjúkrun, þjálfun og fleir
Rúnar.
Hann og samstarfsme
hafa verið að rannsaka að
heilbrigðisþjónustu og kos
sjúklingar hafa af þjónus
hvernig þróunin hefur ver
efnum undanfarin ár. Rún
að það hefði komið veruleg
hversu stór hluti aðspurð
frestað því að fara til læknis
kvæmt niðurstöðum könnu
náði til tæplega tvö þúsun
úrtaks af þjóðinni á aldrinu
ára hafði tæpur fjórðungur
frestað för til læknis á síða
sex mánaðum, þó þeir teld
hefðu haft þörf fyrir að fara
is. Tvær ástæður eru eink
ar. 45% sögðust ekki hafa
læknis vegna tímaskorts
sögðust ekki hafa farið t
vegna kostnaðar.
Rúnar segir að þegar ú
skoðað nánar sé það mjö
isvert og áhyggjuefni að þa
um yngsti hópurinn, 18–24
skeri sig úr í þessum efnum
fólks á þessum aldri hafi fr
til læknis á síðustu sex mán
Rúnar varar einnig vi
framkvæmd á sviði heilbri
ustu til að mynda hvað varð
Rangar
áherslur í
uppbyggingu
stofnana
Rúnar
Vilhjálmsson
Færa má gild rök fyrir
því að við höfum verið
með rangar áherslur í
uppbyggingu þjón-
ustustofnana í heil-
brigðiskerfinu að því er
fram kemur í samtali
Hjálmars Jónssonar
við Rúnar Vilhjálms-
son, prófessor í heilsu-
félagsfræði við hjúkr-
unarfræðideild
Háskóla Íslands.
Of lítil áhersla hefur verið lögð á uppbyggingu heils
að mati Rúnars Vilhjálmssonar, prófessors við



















 '  #()%
#
%  * +,
'  #
 #
%  * +,



 
  
  
   





'
 YFIRSTJÓRN LANDSSÍMANS
ÁTÖK UM
FJÁRMÁLAFYRIRTÆKI
Tilraun Búnaðarbankans til þessað ná ítökum í SPRON, meðmilligöngu nokkurra einstak-
linga, þarf ekki að koma á óvart.
Tækifærið er notað, þegar þessi gam-
algróna fjármálastofnun er að taka
ákvarðanir um grundvallarbreyting-
ar á rekstrarformi.
Ekki eru nema rúmlega þrír mán-
uðir liðnir frá aðalfundi Íslandsbanka
en síðustu vikurnar fyrir hann
stefndi í mikil átök um yfirráð yfir
bankanum. Til þeirra kom þó ekki
vegna óvæntra afskipta Fjármálaeft-
irlitsins.
Frá því að umræður hófust að ráði
um einkavæðingu bankakerfisins
sumarið 1998 og 1999 hefur Morgun-
blaðið hvatt alþingismenn til þess að
setja löggjöf, sem tryggi í einu eða
öðru formi dreifða eignaraðild að
fjármálafyrirtækjum. Þeim hug-
myndum hefur víða verið illa tekið og
annars staðar misjafnlega, þótt flest-
ir stjórnmálamenn viðurkenni, að
dreifð eignaraðild að þessum fyrir-
tækjum sé æskilegt markmið.
Í tengslum við umræður um breyt-
ingu sparisjóða í hlutafélög hefur
komið fram, að samkvæmt lögum er
sparisjóðum heimilt að takmarka at-
kvæðisrétt einstakra hluthafa við 5%,
þótt eignarhlutur þeirra í sparisjóð-
unum geti verið meiri. Markmiðið
með því að setja slík ákvæði er ein-
faldlega að koma í veg fyrir að ein-
stakir aðilar eða fámennir hópar
leggi sparisjóðina undir sig.
Sú aðferð að takmarka atkvæðis-
rétt við ákveðið hlutfall, hvað sem líð-
ur eignarhlutnum sjálfum var ein
þeirra hugmynda, sem Morgunblaðið
setti fram haustið 1999 og vísaði þar
til reynslu í öðrum löndum.
Í samtali við Morgunblaðið í gær
taldi Valgerður Sverrisdóttir, við-
skiptaráðherra, þá annmarka á þess-
ari aðferð, að gerðar yrðu athuga-
semdir við hana annaðhvort af hálfu
ESB eða EFTA og vísaði til umræðna
í Noregi í því sambandi.
Hins vegar taldi hún að slíkar at-
hugasemdir yrðu ekki gerðar vegna
sparisjóðanna og sagði: „Í ESB-lönd-
um eru sparisjóðir hlutafélög og þar
eru þessi ákvæði án þess að gerðar
séu athugasemdir við það. Það kemur
til af því að sparisjóðir eru annars
eðlis en viðskiptabankar almennt.“
Þessi röksemdafærsla gengur ekki
upp hér. Það er engin grundvallar-
munur á rekstri banka og sparisjóða
á Íslandi. Stærri sparisjóðir, eins og
t.d. SPRON, Sparisjóður vélstjóra,
Sparisjóður Hafnarfjarðar og Spari-
sjóður Keflavíkur gegna nákvæmlega
sama hlutverki gagnvart einstakling-
um og atvinnufyrirtækjum og við-
skiptabankarnir og raunar gera
minni sparisjóðir í einstökum byggð-
arlögum það einnig. Má í því sam-
bandi t.d. vísa til Sparisjóðs Bolung-
arvíkur, sem gegnt hefur mikilvægu
hlutverki í vestfirzku atvinnulífi.
Ef við komumst upp með þetta
lagaákvæði vegna sparisjóðanna
gagnvart ESB og EFTA eigum við að
láta á það reyna einnig í sambandi við
viðskiptabankana.
Reynslan frá Íslandsbanka og nú í
sambandi við SPRON sýnir að öflugir
aðilar í viðskiptalífinu hafa mikinn
áhuga á að ná undirtökum í fjármála-
fyrirtækjum. Þjóðin mun ekki sætta
sig við þá þróun. Ríkisstjórnin á ekki
að halda áfram með einkavæðingu
ríkisbankanna fyrr en skýr stefna
hefur verið mótuð í þessum efnum.
Það á við um Landsbankann ekkert
síður en Búnaðarbankann. Á þessum
forsendum lagðist Morgunblaðið
gegn sölu á þeim hlut í Landsbank-
anum, sem seldur var á dögunum á 15
mínútum.
Sú framvinda mála, sem nú stendur
yfir, er uggvænleg. Þetta mál getur
farið úr böndum. Stjórnmálamenn-
irnir eiga ekki að láta það gerast.
Það hafa verið miklar sviptingar íkringum Landssímann á undan-
förnum mánuðum og misserum. Stund-
um verður tæpast hjá einhverju umróti
komizt og á það ekki sízt við, þegar um
er að ræða áform um einkavæðingu
grundvallarfyrirtækja á borð við
Landssímann.
Það fer hins vegar ekki á milli mála,
að það er skaðlegt fyrir fyrirtæki, þeg-
ar stormar geisa um þau af hvaða
ástæðu svo sem það er. Vonandi er
Landssíminn kominn í gegnum þann
kapítula.
Ákvörðun stjórnar Landssímans um
að ráða Brynjólf Bjarnason, forstjóra
Granda hf., til þess að veita fyrirtækinu
forstöðu er skynsamleg og líkleg til
þess að verða fyrirtækinu til farsældar.
Brynjólfur Bjarnason var að mörgu
leyti boðberi nýrra tíma í sjávarútvegi,
þegar hann var ráðinn forstjóri Bæj-
arútgerðar Reykjavíkur á sínum tíma.
Tími frumkvöðlanna í íslenzkum sjáv-
arútvegi var að mestu liðinn en þótt
ótrúlegt sé var ekki mikið um það á
þeim tíma, fyrir tæpum tveimur ára-
tugum, að ungt fólk með menntun í
stjórnun atvinnufyrirtækja væri ráðið
til starfa í sjávarútvegsfyrirtækjum.
Brynjólfur Bjarnason tók þar upp ný
vinnubrögð, sem síðan hafa rutt sér til
rúms í rekstri sjávarútvegsfyrirtækja.
Að því leyti til markaði ráðning hans til
Bæjarútgerðarinnar á sínum tíma í
borgarstjóratíð Davíðs Oddssonar
ákveðin þáttaskil. Og eins og alltaf þeg-
ar menn koma með nýja starfshætti og
ný vinnubrögð var þeim misjafnlega
tekið af þeim, sem fyrir voru.
Nokkru síðar voru Bæjarútgerðin og
Ísbjörninn hf. sameinuð í Granda hf. og
nokkrum árum seinna gekk Hraðfrysti-
stöðin í Reykjavík inn í þá sameiningu.
Stofnun, uppbygging og þróun Granda
hf. markaðí líka ákveðin tímamót í sjáv-
arútvegi og vísaði veginn til nýrra tíma.
Hinn nýi forstjóri Landssíma Íslands
hefur því áður komið við sögu við að
leiða breytingar í mikilvægri atvinnu-
grein. Hann hefur reynslu af því að
reka stórt fyrirtæki og reynzt farsæll í
því starfi, þótt um hann hafi á stundum
staðið deilur eins og um aðra menn.
Væntanlega er nú búið að skipa mál-
um Landssímans til nokkurrar framtíð-
ar og verður ekki annað sagt en að vel
hafi tekizt að greiða úr þeim vanda-
málum, sem upp hafa komið í málefnum
fyrirtækisins.