Morgunblaðið - 26.06.2002, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. JÚNÍ 2002 27
SAMSKIPTI Íslands ogEvrópu eru meðal brýn-ustu hagsmunamála okk-ar Íslendinga. Þau munu í
framtíðinni skera úr um sam-
keppnisfærni Íslands á alþjóða-
vettvangi, og þarmeð um velsæld
Íslendinga í samanburði við aðrar
þjóðir. Það er kunnara en frá þurfi
að segja að Samfylkingin setti
Evrópumálið í ákveðið ferli á
landsfundi sínum í nóvember síð-
astliðnum. Morgunblaðið kynnti
það vel í fréttum af fundinum, og
ekki síður þá staðreynd, að for-
maður Samfylkingarinnar teldi
kosti aðildar fleiri en gallana. Í
kjölfarið fór umræðan um ESB á
fljúgandi ferð um allt samfélagið. Í
því efni skal síst dregið úr jákvæð-
um þætti utanríkisráðherra.
Upplýst umræða
Þó umræðan um mögulega aðild
Íslands að ESB sé nánast á hvers
manns vörum í dag skortir ber-
sýnilega á að ýmis lykilatriði hafi
komist til skila. Jafnvel þingmenn,
sem eru andstæðir aðild, tala eins-
og hún fæli í sér að lögsaga okkar
yrði opnuð fyrir óvígum ryksugu-
flota þjóða á borð við Spánverja.
Það örlar jafnvel á skyldum mis-
skilningi í ritstjórnargreinum
marktækra dagblaða.
Er það til dæmis líklegt að aðild
að ESB myndi leiða til þess að
spánskur sóðaskapur í umgengni
við auðlindir hafsins yrði að reglu
en ekki undantekningu, einsog
mátti álykta af ritstjórnargrein
Morgunblaðsins fyrir skömmu? Er
líklegt að fólk í sjávarplássum,
fiskvinnslufólk, trillukarlar, sjó-
menn og útgerðarmenn muni sæta
verri lífskjörum ef Ísland væri inn-
an ESB, heldur en ef við stæðum
utan sambandsins? Það er eðlilegt
að spurninga af þessu tagi sé
spurt. Þokkalega grunduð svör við
þeim eru forsenda þess að hægt sé
að mæla með umsókn, og síðan að-
ild, að ESB.
Það er hæpið að nokkur stjórn-
málamaður treysti sér, að afloknu
samningaferli, til að mæla með að-
ild að ESB, ef niðurstaðan yrði t.d.
að spænskur floti gæti komið til
veiða í efnahagslögsögu Íslend-
inga. Slík niðurstaða yrði kolfelld í
þjóðaratkvæðagreiðslu. Það er
hins vegar ekkert sem skýtur stoð-
um undir að slíkir afarkostir yrðu
hluti af samninganiðurstöðu. Jafn-
framt virðast fulltrúar ESB, Frans
Fischler, sem fer með sjávarút-
vegsmál, og Gerhard Sabathil,
sendiherra ESB hér á landi, ekki
sjá neitt að því að gera lögsögu Ís-
lands að sérstöku stjórnsýslusvæði
undir stjórn Íslendinga en form-
lega innan sameiginlegu fiskveiði-
stefnunnar. Er það goðgá að láta
reyna á slíkt? Þegar grannt er
skoðað er satt að segja margt sem
bendir til að aðild að ESB gæti
orðið íslenskum sjávarútvegi lyfti-
stöng.
Við þurfum upplýsta umræðu.
Það er sjálfsagt að þeir sem telja
fýsilegt fyrir Íslendinga að sækja
um aðild skýri ítarlega hvað veldur
þeirri afstöðu. Að sama skapi er
jafngilt að gera þá kröfu á hendur
hinum, sem halda því t.d. fram að
spænskur floti fengi veiðiheimildir
innan lögsögunnar, eða að kjör Ís-
lendinga rýrni við aðild, að þeir
skýri á hvaða rökum sú skoðun
byggir.
Brotið blað í flokkslýðræði
Samfylkingin setti Evrópumálið
í ákveðið ferli á landsfundi sínum í
nóvember síðastliðnum. Rauði
þráðurinn í því er að kanna og
kynna ítarlega hverjir kostirnir og
gallarnir við hugsanlega aðild að
ESB eru. Í því skyni er nú farin af
stað hrina funda um land allt, sem
mun standa yfir á næstu vikum og
mánuðum í tengslum við Evrópu-
kynningu Samfylkingarinnar.
Kynningin hvílir á úttekt flokksins
sem var gefin út í bókinni Ísland í
Evrópu. Í henni kappkostum við
að draga fram bæði kosti og galla
hugsanlegrar aðildar Íslands að
ESB og gefa flokksmönnum – og
öðrum – færi á því að
kynna sér málið frá öll-
um hliðum.
Næsta áfanga í Evr-
ópuferlinu lýkur á því
að við brjótum blað í
sögu flokkslýðræðis á
Íslandi með því að taka
afstöðu til þess í inn-
anflokkskosningum
hvort Samfylkingin
eigi að setja umsókn
um aðild að Evrópu-
sambandinu á stefnu-
skrá sína. Í þeim kosn-
ingum, sem fram fara í
lok október, erum við
hinsvegar ekki að
kjósa um aðild að Evr-
ópusambandinu. Þar
er kosið um hvort flokkurinn eigi
að stefna að því að Íslendingar
sæki um aðild að ESB á grundvelli
útfærðra samningsmarkmiða, sem
miðast við þarfir og hagsmuni ís-
lensku þjóðarinnar. Engin ástæða
er til þess að skipta sér í andstæð-
ar fylkingar vegna spurningarinn-
ar um aðild. Hennar verður ekki
spurt fyrr en niðurstaða samn-
ingaviðræðna við ESB liggur fyrir,
og Íslendingar þurfa að gera upp
við sig hvort niðurstaðan sé góð
fyrir land og þjóð. Gleymum því
ekki, að dæmi eru um að slíkri nið-
urstöðu hafi verið hafnað í þjóð-
aratkvæðagreiðslu.
Kostir fleiri en gallar
Ég tel sjálfur eftir ítarlega yf-
irferð að kostir aðildar séu fleiri en
gallarnir. Það mun hinsvegar ekki
koma endanlega í ljós fyrr en að-
ildarviðræður hafa farið fram og
samningurinn liggur fyrir. Sjálfur
tel ég að við eigum að láta reyna á
aðildarumsókn vegna þess að ég er
þeirrar skoðunar að fyrirliggjandi
staðreyndir bendi til að hagsmun-
um Íslendinga verði í framtíðinni
betur borgið innan ESB en utan.
Um kosti og galla aðildar að
ESB má hafa langt mál og mikið.
Hér á eftir ætla ég að fjalla um
langstærsta málið og það mikil-
vægasta; yfirráðin yfir sjávarauð-
lindinni ef til aðildar að ESB kem-
ur.
Full yfirráð yfir auðlindinni
Án tryggra yfirráða yfir auð-
lindinni kemur aðild að ESB að
mínu mati ekki til greina. En m.a.
vegna þess að allt bendir til að við
héldum fullum yfirráðum yfir efna-
hagslögsögunni í kringum landið
að loknum samningaviðræðum þá
tel ég að kostir inngöngu vegi
þyngra en gallarnir. Forsendan er
vitanlega að tryggt væri að við
sætum ein þjóða að veiðum innan
efnahagslögsögunnar og stjórnuð-
um heildaraflanum. Samkvæmt
niðurstöðu skýrsluhöfunda Sam-
fylkingarinnar eru sjávarútvegs-
málin ekki fyrirstaða ef til aðild-
arumsóknar kæmi. Þvert á móti
bendir ýmislegt til að núverandi
sjávarútvegsstefna ESB sé Íslend-
ingum að ýmsu leyti hagstæð.
Sætum ein að veiðum
Vegna veiðireynslu sætum við
ein að veiðum á hafsvæði okkar.
Samkvæmt núgildandi sjávarút-
vegsstefnu ESB
yrði kvóta deilt nið-
ur á íslenskar út-
gerðir af íslenskum
ráðherrum, þótt
ákvörðun um heild-
arkvóta yrði tekin
sameiginlega. Eitt
helsta samnings-
markmið Íslendinga
hlyti að verða að
undantekningalaust
yrði farið að tillög-
um íslenskra fiski-
fræðinga við ákvörð-
un hámarksafla við
Íslandsstrendur.
Það er erfitt að sjá
rök, sem mæla gegn
því að slíkt yrði sam-
þykkt. Ég tel því að það yrði auð-
sótt mál.
Hvað varðar spánskan sóðaskap
í umgengni við auðlindir hafsins,
og meinta rányrkju gengjum við í
ESB, þá myndu Íslendingar að
sjálfsögðu ganga til samninga með
þá kröfu í farteskinu að veiðum
yrði stjórnað í krafti þeirra vís-
indalegu reglna, sem við höfum
þróað. Íslensk stjórnvöld telja sig
búa að best þróaða fiskverndar-
kerfi í heimi. Eitt af mikilvægum
framlögum okkar, yrði af aðild,
hlyti því að verða að miðla ESB í
heild af þekkingu okkar og reynslu
í þeim efnum. Varla telst goðgá af
fiskveiðþjóð einsog okkur að
stefna beinlínis að því að okkar
eigin fiskveiðistefna verði tekin
upp af ESB. Telji menn, að hér sé
reifað á grundvelli óskhyggju er
rétt að rifja upp að Jean-Luc Deh-
ane, fyrrverandi forsætisráðherra
Belgíu, virtist á sínum tíma telja
raunhæft að íslenska fiskveiði-
stjórnunarkerfið yrði hluti af sjáv-
arútvegsstefnu ESB. Fyrir því eru
einmitt fordæmi að sérstök stjórn-
kerfi gildi á ákveðnum hafsvæðum,
t.d. við Írland og Hjaltland.
Þessu til viðbótar er rétt að
benda á, að ESB hefur gert fisk-
veiðisamninga við 27 önnur ríki.
Yrðu Íslendingar þátttakendur í
ESB fengju þeir rétt til að nýta
þessa samninga. Í því gætu falist
gríðarleg útrásarfæri fyrir jafn
öfluga og reynda atvinnugrein og
íslenskur sjávarútvegur er.
Ég tel því fráleitt að við mynd-
um tapa yfirráðunum yfir auðlind-
inni. Þeir sem halda því fram,
verða að rökstyðja þá skoðun með
öðru en sleggjudómum. Þegar allt
er skoðað bendir ýmislegt þvert á
móti til, að aðild gæti styrkt ís-
lenskan sjávarútveg.
Sérstaða svæðisins
Af þessum sjónarhóli eru samn-
ingaviðræður um aðild að Evrópu-
sambandinu miklu raunhæfari
kostur en ella. Ef Íslendingar setj-
ast að samningaborði kemur fram
hvað ESB er í reynd reiðubúið að
fallast á í krafti óumdeildrar sér-
stöðu Íslands í fiskveiðimálum. Sú
sérstaða yrði algert lykilatriði í
samningum. Við myndum að sjálf-
sögðu láta reyna á hana líkt og
Norðmenn byggðu á sérstöðu
norskra hafsvæða í sínum aðildar-
samningi.
Í þessu samhengi er óhjákvæmi-
legt að benda á athyglisverða leið
sem utanríkisráðherra Íslands
setti fram í ræðu sem hann hélt í
Berlín fyrr á árinu. Þar reifaði
hann að Íslendingar þyrftu ekki
endilega almenna undanþágu frá
sjávarútvegsstefnunni heldur gæti
verið um sérstaka stjórnsýslu Ís-
lands innan sameiginlegrar fisk-
veiðistefnu ESB að ræða. M.ö.o.:
Önnur stjórnsýsla, – en þó undir
sama hatti. Í framkvæmd myndi
það þýða að ákvarðanir um nýt-
ingu á efnahagslögsögu okkar,
sem ekki er sameiginleg með öðr-
um aðildarríkjum ESB, yrðu tekn-
ar hér á landi. Þeir fulltrúar ESB
sem tjáðu sig um þessa hugmynd
ráðherrans tóku vel í hana, bæði
Fischler, sjávarútvegsstjóri ESB
og sendiherra ESB gagnvart Ís-
landi.
Sjávarútvegsstefnan sjálf
sönnun breytinga
Því hefur oftsinnis verið haldið
fram að sjávarútvegsstefnu ESB
megi ekki breyta, t.d. í aðildar-
samningum einsog nefnt er hér að
ofan. Því fer fjarri, einsog margoft
hefur komið í ljós. Til að mynda er
sjálf sjávarútvegsstefna ESB
dæmi um hverju er hægt að ná
fram í aðildarsamningum. Þegar
Bretar og Írar gerðust aðilar árið
1973 var engin sameiginleg sjáv-
arútvegsstefna ESB. Fyrst og
fremst vegna kröfu Breta í aðild-
arsamningum var hún tekin upp og
endanlega í gildi árið 1983. Því er
ekkert að finna um hana í Róm-
arsáttmálanum, gagnstætt því sem
sjávarútvegsráðherra hefur haldið
fram. Það er því hægðarleikur að
breyta stefnunni ef vilji er til þess í
aðildarsamningum ESB við ríkin
við norðanvert Atlantshaf.
Lyti íslenskri stjórn
Núverandi stefna ESB í sjávar-
útvegsmálum var mótuð með hags-
muni þeirra ríkja, sem nú eiga að-
ild að sambandinu, í huga. Þegar
kemur að viðræðum Íslendinga við
ESB munum við að sjálfsögðu láta
reyna á sérstöðu okkar, enda af og
frá að við göngum inn í fyrirfram-
gefna stöðu, sem stillt er upp áður
en þátttaka okkar kemur til. Norð-
ur-Atlantshafsþjóðirnar hafa ríka
sérstöðu í þessum efnum og því
fullkomlega eðlilegt að um stefnu-
breytingu verði að ræða hjá ESB
þegar aðildarviðræður við þau
lönd standa yfir. Þannig tel ég að
við eigum mikla möguleika á að
efnahagslögsaga Íslands yrði skil-
greind sem sérstakt svæði sem lyti
íslenskri stjórn. Það sama ætti við
um Færeyjar, Grænland og Nor-
eg, ef þau ríki settust að samninga-
borðinu við ESB.
Ótímabærir
heimsendaspádómar
Ég tel því að heimsendaspá-
mennska um að flotar erlendra
þjóða, svo sem Spánverja, flykkist
inn í lögsöguna og hreinsi upp Ís-
landsmið ef til aðildar Íslands að
ESB kæmi, sé bæði óþörf og frá-
leit. Það er einfaldlega ekki í kort-
unum að við samþykkjum aðildar-
samning sem felur í sér framsal á
yfirráðum yfir auðlind Íslands-
miða. Öll fyrirliggjandi gögn
benda raunar til að í aðildarvið-
ræðum næðust full yfirráð yfir
auðlindinni. Það yrði vitaskuld
samningsmarkmið númer eitt, tvö
og þrjú að tryggja yfirráð yfir
bæði veiðum og veiðistjórnun.
Kostir aðildar og gallar grípa þó
ekki aðeins inn í málefni sjávar-
útvegs heldur öll hugsanleg svið ís-
lensks samfélags. Ég ásamt fé-
lögum mínum í Samfylkingunni
mun gera mitt besta til að kynna
þau mál ítarlega á næstu mánuð-
um.
Aðild að ESB og sér-
staða sjávarútvegsins
Össur
Skarphéðinsson
Þvert á móti bendir
ýmislegt til, segir
Össur Skarphéðinsson,
að núverandi sjávar-
útvegsstefna ESB
sé Íslendingum að
ýmsu leyti hagstæð.
Höfundur er formaður
Samfylkingarinnar.
Sjávarútvegsstefna Evrópusambandsins
júkrahús-
u. Leysa
samfellu-
stunni og
á heilsu-
sé lykilat-
tuaðilar í
i og spít-
el saman,
þjónustan
fyrir við-
akling
ð við ger-
með því að
ekar þjón-
eilsugæsl-
ert á móti
ta leiða til
a úr þeim
og gera
almennt
yrir sjúk-
ara lækn-
í heilsu-
rvarnir og
ðru leyti.
ustöðvarn-
egna þess
fðbundnu
en einnig
nustu eins
r, heima-
ra,“ sagði
enn hans
ðgengi að
stnað sem
stunni og
rið í þeim
nar sagði
ga á óvart
ðra hefði
s, en sam-
unar sem
nd manna
um 18–75
r eða 24%
astliðnum
du að þeir
a til lækn-
kum gefn-
a farið til
og 31%
til læknis
úrtakið sé
g athygl-
að sé eink-
4, ára sem
m, en 32%
restað för
nuðum.
ið einka-
igðisþjón-
ðar rekst-
ur heilsugæslustöðva. Það sé ekkert
knýjandi sem kalli á breytingar í þá
veru. Þvert á móti sé ekkert sem
bendi til þess að þjónustan batni við
slíkar beytingar. Margt bendi til
þess að heildarkostnaður aukist og
hætta á að sá aukni kostnaður lendi
á sjúklingum.
Ýmsar ástæður fyrir
auknum heildarkostnaði
Hann segir að ýmsar ástæður
megi tína til sem skýringar á því af
hverju heildarkostnaður aukist oft
við rekstrarform einkaframkvæmd-
ar. Í fyrsta lagi séu almennt veru-
legar launavæntingar meðal starfs-
manna sem fari úr starfi hjá hinu
opinbera og yfir í einkarekstur og
það sé í sjálfu sér ekkert óeðlilegt
við það, þar sem starfsöryggi minnki
til dæmis. Algengt sé að nálægt 70%
af kostnaði rekstrareininga í heil-
brigðisþjónustu eins og heilsugæslu
séu laun og þess gæti því mjög fljótt
í starfseminni þegar launin hækki.
Þá náist tæplega lækkun á kostnaði
við aðra þætti starfseminnar, svo
sem innkaup, því ríkið sé yfirleitt
með bestu kjör og einn aðili nái vart
betri innkaupaárangri en ríkið að
þessu leyti einfaldlega vegna stærð-
arhagkvæmni í innkaupunum. Á
móti kæmi hins vegar að ef til vill
næðist fram betri nýting á tækjum
og búnaði, en að hans mati næði það
ekki að vega á móti hærri launa-
kostnaði í einkaframkvæmdinni.
Honum yrði að ná inn með einhverj-
um hætti til dæmis með víðari heim-
ildum til þjónustugjalda eða sér-
tekna, eins og oft gerist í þessum
samningum um einkaframkvæmd í
heilbrigðisþjónustu erlendis.
„Þetta skiptir máli frá aðgengis-
sjónarmiði, því við erum að tala hér
um að þessi framkvæmd og önnur
verktakastarfsemi við veitingu heil-
brigðisþjónustu geti þá leitt til þess
að kostnaður sjúklinga aukist. Ég
hef áhyggjur af einkaframkvæmd-
ar- og einkarekstrarþróuninni, fyrst
og fremst frá þessu sjónarmiði,“
sagði Rúnar ennfremur.
Hann bætti við að kannanir sýndu
að meðal almennings á Norðurlönd-
um, þar sem heilbrigðisþjónusta sé á
mjög háu stigi, sé lítill áhugi á einka-
rekstri í heilbrigðisþjónustu. Í slíkar
breytingar sé fyrst og fremst ráðist
á hugmyndafræðilegum forsendum
eða út frá hagsmunum heilbrigðis-
stétta, en ekki á þeim forsendum að
gæða- eða hagkvæmnissjónarmið
kalli á slíkar breytingar.
sugæslunnar hérlendis
ð Háskóla Íslands
    
   
 

   !  "#$
 #()%
#
% * +,
Morgunblaðið/Ásdís