Morgunblaðið - 26.06.2002, Qupperneq 30

UMRÆÐAN
30 MIÐVIKUDAGUR 26. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á
stæða er til að fagna
nýútkominni skýrslu
nefndar dóms-
málaráðherra, Sól-
veigar Pétursdóttur,
um tillögur um úrbætur vegna
kláms og vændis á Íslandi. Hún er
gott innlegg í umræðuna um þessi
mál og líklegt að stjórnvöld grípi í
kjölfarið til frekari ráðstafana til
að koma í veg fyrir það þjóðfélags-
mein sem klám og vændi er.
Nefndin leggur í skýrslunni fram
ýmsar úrbætur í þessum málum
og sagði dómsmálaráðherra þegar
hún kynnti skýrsluna í síðustu
viku að þær yrðu m.a. teknar til
umfjöllunar í dómsmálaráðuneyt-
inu og hjá refsiréttarnefnd. Auð-
vitað eru skipt-
ar skoðanir um
þær úrbætur
sem nefndin
leggur til – að
mínu mati er þó
ýmislegt til
bóta. Til að mynda finnst mér
ánægjuefni að nefndin skuli leggja
til bann við einkadansi, en sá dans
ef dans skyldi kalla fer fram fyrir
luktum dyrum í bakherbergjum
nektardansstaðanna. Einkadans
sem og sá dans sem fram fer á
sviði nektardansstaðanna ýtir
undir hina svokölluðu kynlífsvæð-
ingu, ýtir undir vændi, ýtir undir
þá hugmynd að líkaminn, líkami
konunnar, barnsins eða hvaða lík-
ami sem er, sé til sölu. Hann sé
hægt að kaupa eins og hverja aðra
vöru.
Því miður er það þó svo að
vændi þrífst í ýmsum myndum
hér á landi. Það kom m.a. fram í
rannsókn um vændi, sem unnin
var að frumkvæði dóms-
málaráðherra og kynnt var á síð-
asta ári. Um það vitna líka m.a.
viðtöl og frásagnir af ein-
staklingum sem leiðst hafa út í
vændi. Einnig hafa komið fram
vísbendingar um að vændi tengist
nektardansstöðum hér á landi. Nú
síðast m.a. greindi Tinna Víð-
isdóttir, lögfræðingur hjá Sýslu-
manninum á Keflavíkurflugvelli,
frá því að eistneska og lettneska
lögreglan teldi sig hafa öruggar
heimildir fyrir því að þarlendar
nektardansmeyjar hefðu verið
neyddar til þess af íslenskum
vinnuveitendum sínum að stunda
vændi. Komu þessar upplýsingar
fram á ráðstefnu Norðurlanda- og
Eystrasaltsþjóðanna um baráttu
gegn verslun með konur, sem
Tinna sat, í Tallinn í Eistlandi um
síðustu mánaðamót.
Einnig hefur lögreglan í
Reykjavík staðfest, og það kemur
m.a. fram í fyrrgreindri skýrslu
dómsmálaráðherra, að fjórar
nektardansmeyjar hafi leitað á
náðir Kvennaathvarfsins síðasta
sumar og kært í kjölfarið einn eig-
anda næturklúbbs í Reykjavík
fyrir að ætlast til þess að þær
stunduðu vændi. Hvernig er ann-
að hægt en að líta nektardansstaði
hornauga með slíkar upplýsingar í
höndunum? Ég ætla samt ekki að
halda því fram að vændi þrífist í
skjóli þeirra allra, þótt það hafi, að
því er virðist, þrifist í skjóli ein-
hverra þeirra. Fagna ég því mjög
þeirri hugmynd, sem fram kemur
í skýrslu dómsmálaráðherra, að
reglur um slíka staði verði hertar.
Eins og fram hefur komið í um-
ræðunni um vændi er ljóst að
ýmsar ástæður eru fyrir því að
einstaklingar grípa til þeirra ör-
þrifaráða, eins og nær væri að
kalla það, að selja blíðu sína. Í um-
ræddri skýrslu dómsmálaráð-
herra eru fíkniefnaneysla og kyn-
ferðisleg misnotkun m.a. nefnd til
sögunnar í þessu sambandi og
lögð áhersla á að þeir sem leiðast
út í þá ánauð, að selja líkama sinn,
séu fórnarlömb. Um það held ég
að flestir ef ekki allir geti verið
sammála. Af þeim sökum m.a.
leggur nefndin til að ákvæði í al-
mennum hegningarlögum, um að
refsivert sé að hafa viðurværi sitt
af vændi, verði afnumið. Áherslan
sé þannig ekki lögð á að refsa
þeim sem stunda vændi heldur
hjálpa þeim. Ekki get ég annað en
tekið undir þessar breytingar þótt
ekki væri nema vegna þess að erf-
itt hlýtur að vera að sanna hvenær
viðkomandi er að selja sig í „fullri
vinnu“ og hvenær í „aukavinnu“.
Fleiri tillögur nefndarinnar mætti
nefna sem eru til bóta, að mínu
mati, þótt ekki sé ætlunin að telja
þær upp hér.
Á hinn bóginn vekur athygli
mína að nefndin telur ekki ástæðu
til, að svo komnu máli, að koma
lögum yfir þá sem kaupa sér kyn-
lífsþjónustu, þ.e. þá sem nýta sér
neyð þeirra sem selja líkama sinn.
Nefndin veltir þessum möguleika
reyndar fyrir sér og minnir m.a. á
í því sambandi að Alþingi hafi ný-
lega samþykkt lög sem banna
kaup á kynlífsþjónustu barna og
ungmenna yngri en 18 ára. Nefnd-
in kemst hins vegar að þeirri nið-
urstöðu að ekki sé að svo stöddu
ástæða til að gera kaup á vændi
fullorðinna einstaklinga refsiverð.
Telur hún að slík lög geti m.a. auk-
ið hættuna á því að vændismiðl-
arar verði ósnertanlegri en áður,
þar sem „mikilvæg vitni, kaup-
endur kynlífsþjónustu, fáist ekki
til að bera vitni“. Einnig nefnir
hún að erfitt gæti reynst að sanna
að aðilar hafi samið um að kynlífs-
þjónusta verði látin í té gegn end-
urgjaldi. Slíku „sönnunarvanda-
máli“ hafi Svíar staðið frammi
fyrir, en þeir hafa nýlega sam-
þykkt lög sem kveða á um að refsi-
vert sé að kaupa kynlífsþjónustu.
Þessi rök nefndarinnar finnst
mér ekki sannfærandi vegna þess
að síðar í skýrslunni kemur fram
að nú þegar sé erfitt að festa
hendur á vændisstarfsemi hér á
landi; erfitt sé að sanna mál og að
vitni séu ekki viljug til samstarfs
við lögreglu. Það getur varla verið
verra en það. Eða hvað? Ég held
að það verði alltaf erfitt að upp-
ræta vændi, hvernig svo sem laga-
bókstafurinn muni hljóða og því
miður held ég að vændi eigi alltaf
eftir að vera til staðar. En með því
hins vegar að banna kaup á vændi
með lögum væri samfélagið að
gefa ákveðin skilaboð; skilaboð til
þeirra sem leggjast svo lágt að
nýta sér neyð annarra og kaupa
sér kynlífsþjónustu. Eða eins og
Rúna Jónsdóttir, starfskona
Stígamóta, sagði í samtali við
mbl.is í vikunni: „Lög eru skilaboð
til samfélagsins um það hvað er
rétt og hvað er rangt.“
Hvað um kaup-
endur vændis?
„…með því hins vegar að banna
kaup á vændi með lögum væri sam-
félagið að gefa ákveðin skilaboð;
skilaboð til þeirra sem leggjast svo
lágt að nýta sér neyð annarra og
kaupa sér kynlífsþjónustu.“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is
ÉG RAK oft upp
stór augu við lestur
umsagnar Náttúru-
verndar ríkisins um
mat á umhverfisáhrif-
um vegna Norðlinga-
ölduveitu. Ekki aðeins
vegna stíls og réttrit-
unar heldur líka vegna
þess hvernig málflutn-
ingurinn er fram sett-
ur. Ég hef fulla samúð
með afstöðu Náttúru-
verndar og allra þeirra
sem leggjast gegn
frekari virkjunum í
Þjórsárverum en máls-
meðferðin í umræddri
umsögn er óviðunandi. Hún fjallar
um og gagnrýnir skýrslu Lands-
virkjunar (LV) um umhverfismat
við Norðlingaöldu. Skýrsla LV er
aftur á móti samantekt á víðtækum
rannsóknum sem fram hafa farið á
svæðinu og ályktanir sem draga má
af þeim. Það er vandkvæðum bund-
ið að svara gagnrýnispunktum
Náttúruverndar fræðilega. Þarna
er á ferð umhverfispólitísk umræða,
oft byggð á tilfinningalegri afstöðu,
þrætubókarlist og mælskubrögðum
fremur en raunvísindalegum
grunni. Sá grunur vaknar að í þess-
um málflutningi hafi fræðileg rök
lítið vægi.
Ég skrifaði grein um málið í Mbl.
7.6. og benti nokkrar slæmar veilur
í umsögninni. Gísli Már Gíslason,
prófessor og formaður Þjórsárvera-
nefndar, svarar mér í Mbl. 12.6.
Hann reynir þó ekki að bera í bæti-
fláka fyrir umsögnina enda vand-
kvæðum bundið. Hins vegar hamast
hann á því atriði sem virðist ætla að
verða helsti átakapunkturinn í þess-
ari umræðu, sem sé því að ég, jarð-
fræðingurinn, skuli hafa skoðanir á
samspili gróðurs og grunnvatns í
Þjórsárverum. Að öðru leyti drepur
Gísli málum á dreif með því að fara
að vitna í gamla deilu okkar Birgis
Sigurðssonar um mál sem Gísla
misminnir reyndar um hvað snerist.
Ég hef fært rök fyrir því að
grunnvatnssveiflur að vetri í ver-
unum upp af Norðlingaöldulóni hafi
ekki mikil áhrif á viðgang gróðurs.
Þessu er hafnað í umsögn Nátt-
úruverndar og sagt: „Rannsóknir
Þóru Ellenar Þórhallsdóttur (1993)
sýna þvert á móti að miklar grunn-
vatnsbreytingar að vetri til þegar
efsta lag jarðvegsins er frosið muni
valda töluverðri röskun umfram
frostlyftingu. Klaki í jarðvegi
bráðnar, rústir hrynja, gróðurhula
og jarðvegur fer á hreyfingu langt
umfram frostlyftingu …“
Það sem er sérkennilegt við
þessa vísun í rann-
sóknir Þóru Ellenar er
að þar er ekki verið að
fást við grunnvatn
heldur yfirborðsvatn.
En nú spyr ég:
Af hverju segir að
rannsóknirnar sýni
röskun umfram frost-
lyftingu? Þóra Ellen
nefnir ekki frostlyft-
ingu í sinni grein.
Af hverju er sagt að
rústir hrynji? Þóra
Ellen nefnir ekki að
rústir hafi eyðst eða
hrunið.
Af hverju segir að
gróðurhula og jarðvegur fari á
hreyfingu? Þóra Ellen minnist ekk-
ert á slíkar hreyfingar.
Þetta er allt einn blekkingarleik-
ur. Gísli Már segir í grein sinni:
„Að fara rangt með heimildir er
óheiðarlegt.“ Ég tek undir það, sé
slíkt gert vitandi vits, en kannski
hafa höfundar umsagnarinnar aldr-
ei lesið grein Þóru Ellenar en getið
sér til um niðurstöður hennar í
staðinn.
Í Umsögn Náttúruverndar er
fjallað um greinargerð sem ég
skrifaði um framtíð Norðlingaöldu-
lóns í ljósi hugsanlegra gróðurhúsa-
áhrifa. Athuganir mínar voru liður í
að meta líftíma lónsins. Verkfræð-
ingar voru á sama tíma að skoða
þróunina við lónið á næstu áratug-
um í aurburðarlíkani og reikna út
fyllingu þess að því gefnu að aur-
burður jökulkvíslanna á svæðinu
yrði svipaður og verið hefur síðustu
áratugi. Líkanreikningar sýndu að
lónið myndi hálffyllast á öld. Athug-
anir mínar bentu til þess að hér
þyrfti að slá varnagla því ef spár
Sérfræðinganefndar Sameinuðu
þjóðanna (IPCC), Vísindanefndar
umhverfisráðuneytis um loftslags-
breytingar og annarra stæðust
myndu jöklar hörfa og jökullón
myndast framan við stærstu ístung-
urnar sem ganga niður í Þjórsár-
ver. Þar með myndi draga úr fram-
burði jökulkvísla sem frá þeim
koma. Jafnframt nefndi ég að ef
þessi yrði þróunin myndi sífreri og
rústir í verunum rýrna og e.t.v.
hverfa. Þetta var ekki spá heldur
sviðsmynd af hugsanlegu ástandi ef
spár gengju eftir. Fyrirvarar voru
því settir við aurburðarreikninga.
Í umsögn Náttúruverndar er
snúið út úr þessum atriðum og sagt
að látið „sé að því liggja að Norð-
lingaöldulón sé jafnvel fyrirtaks að-
gerð til björgunar Þjórsárvera
vegna gróðurhúsaáhrifa“. Ennfrem-
ur segir: „Hér er reynt að gefa þá
mynd að í framtíðinni muni hugs-
anleg/kannski gróðurhúsaáhrif
valda því að rústum fækki hvort
sem er og því sé ekki svo mikill
skaði af fækkun rústa vegna Norð-
lingaöldulóns. Þessi nálgun við að
meta umhverfisáhrif er ekki ásætt-
anleg. … Að blanda Norðlingaöldu-
veitu inn í aðgerðir vegna hugs-
anlegra gróðurhúsaáhrifa miðað við
núverandi þekkingu er langt út fyr-
ir það sem fyrirliggjandi gögn gefa
tilefni til.“
Þessi orðræða er út í hött. Í
greinargerð minni er hvergi látið að
því liggja að ekki sé skaði af fækk-
un rústa í grennd við Norðlinga-
öldu. Í matsskýrslu LV kemur sú
túlkun ekki fram heldur. Þaðan af
síður er gefið í skyn að Norðlinga-
öldulón sé jafnvel fyrirtaks björg-
unaraðgerð. Það er hreinn skáld-
skapur rithöfunda Náttúruverndar.
Síðasta setningin er hins vegar rétt.
Það á ekki að blanda Norðlinga-
ölduveitu inn í aðgerðir vegna hugs-
anlegra gróðurhúsaáhrifa, enda var
það ekki gert, hvorki í greinargerð
minni né í endursögn hennar í
matsskýrslunni. Það er fyrst í um-
sögn Náttúruverndar sem það sést.
Þau mælskubrögð sem hér getur að
líta eru vel þekkt, gagnaðila eru
gerðar upp skoðanir og síðan ráðist
á þær. Þetta þykir snjöll aðferð í
þrætubókarlist og í kappræðu-
íþróttum en er afar lágt skrifuð í
fræðilegri umræðu.
Umsögn Náttúruverndar ríkisins
um mat á umhverfisáhrifum vegna
Norðlingaölduveitu stendur á veik-
um faglegum grunni a.m.k. að því
er varðar umfjöllun um jarðfræði
og vatnafar. Málflutningurinn ein-
kennist allt of víða af ádeilustíl og
mælskubrögðum sem eru á kostnað
góðrar fagmennsku. Sá sem telur
sig þess umkominn að tortryggja,
vísa á bug og hafna rannsóknarnið-
urstöðum og sérfræðiálitum, eins
og Náttúruverndin gerir hvað eftir
annað í umsögn sinni, verður að
standa á traustum fræðilegum
grunni.
Röskun umfram
frostlyftingu!
Árni Hjartarson
Norðlingaalda
Gagnaðila eru gerðar
upp skoðanir, segir Árni
Hjartarson, og síðan
ráðist á þær.
Höfundur er náttúrufræðingur
sem vinnur að jarðfræðilegum
verkefnum við Geologisk Museum
í Kaupmannahöfn.
EINN svartasti
bletturinn á stjórnmála-
lífi Íslendinga er pólitík
persónunjósnanna.
Sjálfstæðisflokkurinn
er eini flokkurinn á
landinu sem enn stund-
ar þá ömurlegu iðju að
setja njósnara í kjör-
deildir. Þannig er það
skráð hverjir kjósa og
hverjir ekki og allt sett í
spjaldskrár flokksins.
Njósnað um
borgarana
Með því að njósna um
kosningahegðun borg-
aranna veit flokkurinn
fyrir víst hverjir örugglega kusu hann
ekki. Einfaldlega af því að þeir sátu
heima í stað þess að greiða atkvæði.
Sem er þeirra einkamál og kemur
Sjálfstæðisflokknum akkúrat ekkert
við. Sjálfstæðisflokkn-
um er fátt heilagt í
valdabröltinu og hann
verður að vera sem best
upplýstur um hagi og
hegðan íslenskra ríkis-
borgara. Enda orðinn
vanur tilvist og tilgangi
svartra lista, eftir að
hafa dreift slíkum list-
um um allar koppa-
grundir að tilskipan
kínverskra kommúnista
og mannréttindaníð-
inga.
Svarti listinn
Hver veit nema þeir
sem ekki greiða at-
kvæði á kjördag fari á svarta listann
hjá Davíð Oddssyni og félögum? Al-
kunna er hvernig Sjálfstæðisflokkur-
inn beitir áhrifum sínum miskunnar-
laust út um allt samfélag. Til dæmis
er reynt að hræða fjölmiðlamenn frá
hlutlausri umfjöllun um menn og mál-
efni með uppnefnum og álíka pólitísk-
um sóðaskap.
Skelfilegast er þó viðmótið sem í
pólitík persónunjósnanna felst. Virð-
ingarleysið fyrir réttindum sem um
öll Vesturlönd þykja sjálfsögð og eðli-
leg. Fyrst Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur ekki sóma til að hætta þessu sví-
virðilega framferði er eina leiðin að
banna njósnirnar með lögum frá Al-
þingi.
Pólitík persónu-
njósnanna
Björgvin G.
Sigurðsson
Njósnir
Með því að njósna
um kosningahegðun
borgaranna, segir
Björgvin G. Sigurðsson,
veit flokkurinn fyrir víst
hverjir örugglega kusu
hann ekki.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samfylkingarinnar.