Morgunblaðið - 06.07.2002, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. JÚLÍ 2002 31
Mönnunum er svo áfáttað þá dreymir án af-láts. Ýmist vilja þeirverða heilir og sannir
eða vinna í lottó. Í ritum um sælu-
ríki er byrjað á því að sníða agn-
úana af öllum. Þá eiga þeir hægara
með að vera góðir. Prófsteinninn er
oft sameiginlegi sjóðurinn og sönn-
unin er sú að enginn tekur meira en
honum ber. Í jarðlífinu vekja alls-
nægtir hins vegar einlæga græðgi
og sönnustu græðgina vekur of-
gnótt. Það ber ekki endilega að
lasta því sumir geta varla sýnt ein-
lægni með öðru móti. Mestu
maurapúkarnir tala jafnvel um að
safna í sjóð á himnum.
Fjársjóðir þykja sem sagt eft-
irsóknarverðir. Sá sem skilur gild-
an sjóð eftir á almannafæri þarf
aldrei að vitja hans aftur svo fremi
sem almenningur hefur átt leið um.
Þetta þykir eðlilegt. Það liggur í
eðli fjársjóða. Þannig eiga þeir að
vera.
Þess vegna finnst mér íslenskan
eiga svo bágt. Menn segja að hún sé
fjársjóður. En hana má skilja eftir
hvar sem er. Enginn beygir sig eft-
ir orði.
Stundum minnir íslenskan mig á
gömlu innistæðuna mína í Spari-
sjóði Bolungavíkur. Ég var orðinn
lánardrottinn hálfs árs gamall.
Mannsaldri seinna átti bankinn að
borga út. Þá mátti ég þakka fyrir að
vera ekki orðinn skuldunautur.
Hún skyldi þó aldrei vera lífeyr-
issjóður? Þá er víst best að hugsa
sinn gang. Svo mikið er víst að líf
þrífst ekki nema þar sem eyrir er.
Kannski þeir finni eitthvað á sér
sem vilja að við kaupum okkur við-
bótartryggingu á ensku.
– – –
Stundum leggja menn inn óvart. Að
hafa hönd í bagga með einhverju
eða einhverjum þýðir að hjálpa upp
á sakirnar. Hey var bundið í bagga
og þeim snarað upp á hest. En
bagginn var ekki nákvæmt mál.
Þeir gátu hallast á hrossinu. Þá
þurfti einhver að styðja við.
Nú eru hestar leikföng og þorri
þjóðarinnar hendir heyinu í ösku-
tunnuna. En söm er hjálpsemin.
Mönnum rennur blóðið til skyld-
unnar ef þeir sjá bagga hallast á
klakki. Og þaðan er komið orðtakið
að hafa hund í bagga með e-u eða
e-m. Þá velja menn einn mátulegan
úr stóði misstórra hunda og troða
honum í minni baggann til að halda
jafnvægi. Nú á dögum er nýsköpun
af þessu tagi kveðin niður með
skynsamlegu viti.
Ég sótti sunnudagaskóla í æsku.
Það vildi mér til happs að ég var
aldrei spurður hvort ég vildi síður
fremja trúvillu eða málvillu. Þá var
nefnilega svo komið, án þess að
kirkjan vissi, að mun eilífari útskúf-
un lá við frjálsum beygingum og
persónulegri stafsetningu.
Njáll á Bergþórshvoli lét segja
sér ólíkleg tíðindi þrisvar. En þá
trúði hann. Ef einhver hefði sagt
mér að ég ætti eftir að meta rangt
mál meira en rétt hefði ég trúað
honum þeim mun verr sem hann
hefði sagt það
oftar. Nú er öld-
in önnur og ég
vinn við það að
lesa yfir mig.
(Rétt í þessu
fréttist af dúxi í háskólanum. Barn-
ið les 700 síður á dag. Ég mundi
kasta mér á kné og biðja fyrir hon-
um ef ég væri ekki rétt búinn að
rífa liðþófa.) Þökk sé íþróttafrétta-
manni fyrir orðtakið að hafa hönd í
bakka með e-u. Ég sé fyrir mér
þorrabakka. Ofan á flatbrauðinu
liggur súrsuð lúka. Mætti jafnvel
láta hana halda um hrútspunginn.
– – –
Að óreyndu hefði maður haldið að
kólombískir skæruliðar virtu ekki
nokkurn hlut nema Maríu mey og
mömmu sína. En viti menn. „„Við
getum ekki haldið í gíslingu þremur
mönnum sem við skiljum ekki þeg-
ar þeir tala,“ sagði Manuel Marul-
anda, leiðtogi og stofnandi samtak-
anna FARC.“ Hann var með þrjá
Þjóðverja á fóðrum. Þarna skiptir
málið máli. Tali gíslarnir ekki
mannamál er þeim hent út.
– – –
Tíminn flýgur eða silast áfram, allt
eftir því hvort við erum hjá tann-
lækninum eða í austrænu nuddi.
Svo mikið veit maður nú um af-
stæðiskenninguna. Þó hnykkir
manni við að fletta upp á orðinu
sumar. „1 misseri, hálft ár, sex
mánuðir.“ Er þetta skrifað af lær-
brotnum knattspyrnumanni?
Auðvitað gæti merkingin verið
önnur. En hvað er þá gamalt kosn-
ingaloforð að gera í orðabók Menn-
ingarsjóðs?
Hér gætir augljóslega misræmis,
eins og segir í gömlum ritdómi.
Söguhetjan var einfætt í fyrri part-
inum en hljóp uppi ref í seinni part-
inum. Ekkert nema einfættur refur
hefði getað skýrt það misræmi. Hið
óbærilega langa sumar er afsakað
með stjörnufræði.
Þetta óíslenskulega sumartal
heldur áfram. Sumar 2 hin hlýrri af
aðalárstíðunum tveim. Í þessu gæti
þó verið sannleikskorn. „Hin kald-
ari af aðalárstíðunum“ reynist vera
vetur.
Maður fer fyrst að kannast við
sig þegar kemur að sumargleði. Þá
er höfundur hættur í stjörnufræði.
Enginn hefði lagt trúnað á „gleði
sem stendur hálft árið“. Orðið reyn-
ist þýða „gleði vegna sumars“. Á Ís-
landi er beðið í ofvæni eftir hinni
hlýrri af aðalárstíðunum allt frá því
í september. En skýringin er lengri
og svigarnir segja mikla sögu um
aðra aðalárstíðina: „gleði vegna
sumars (á sumri).“ Ekki er sopið
kálið.
Það er alkunna að sumardag-
urinn fyrsti er ekki að sumarlagi
frekar en flestir aðrir dagar. Sjálft
sumarið, þ.e. sú árstíð sem maður
verður sjaldnast úti, hefst ekki fyrr
en löngu seinna. Hugsum okkur að
fyrsta sunnudag eftir trínitatis
bæri í raun og veru upp á sunnu-
daginn sex vikum fyrir trínitatis.
Ég hygg að flestir tækju því bara
vel. Hitt getur ekki vakið annað en
beiskju að hefja sólbaðsvertíðina
opinberlega þegar enn er verið að
bjarga fé úr fönn. Og hinir
rauðvínslegnu vinir okkar eru þó í
ullarnærfötum.
Segja má að sumardagurinn
fyrsti sé hátíðisdagur vonar og ótta.
Kemur sumar eða ekki? Heitið er
skemmtilega drýgindalegt. Þar er
lofað tveimur öðrum að minnsta
kosti. Sá seinni var um daginn.
Gleðilegt sumar.
Hvort
viltu heldur,
rangt mál
eða dautt?
asgeir@mbl.is
ÍSLENSKT MÁL
Eftir Ásgeir Ásgeirsson
Í NÝJU fjölriti Haf-
rannsóknastofnunar
um nytjastofna og
aflahorfur er línurit
sem sýnir árlega neta-
sókn þorsks árin
1991–2000. Í þessu riti
er einnig að finna ár-
lega nýliðun þorsks,
en hana má marka af
fjölda nýliðanna þegar
þeir hafa náð þriggja
ára aldri.
Samhengi þessara
þátta er athyglisvert
því að fyrir því eru
fiskifræðileg rök. Það
er netaveiðin á hrygningarstöðum
þorsksins sem herjar sérstaklega á
stóra þorskinn sem er ráðandi um
hrygninguna, nýliðunina.
Skemmst er frá því að segja að
þrátt fyrir þessi takmörkuðu gögn
er samhengi netasóknar og nýlið-
unar mjög náið. Svokölluð fylgni
reynist 0,95, ef litið er á þriggja
ára meðaltöl, en slík útjöfnun er
nauðsynleg vegna til-
viljanakenndra ára-
skipta í nýliðuninni.
Og bendingarnar sem
ráða má af skýrslun-
um og ýmsum öðrum
athugunum eru þess-
ar:
1) Árið 1991–1998
taldist nýliðunin vera
að jafnaði 138 milljón-
ir fiska, í samræmi við
rúmlega 200 þúsund
tonna ársafla með hóf-
legri sókn.
2) Með því að auka
netasóknina um svo
sem 60–70 prósent frá
því sem hún var 1991 eru líkur til
að nýliðun þorsksins hrynji nærri
gersamlega.
3) Með því að hætta netaveiðum
líkt og Færeyingar hafa gert að
mestu mætti auka nýliðun þorsks
upp í svo sem 240 milljónir sem
væri fullnægjandi til að ná meira
en 300 þúsund tonna ársafla til
lengdar, og síðar 400 þúsund tonn-
um í langvinnu góðæri líkt og nú
má heita að sé ríkjandi í sjónum.
Það skal skýrt tekið fram að
þetta eru aðeins bendingar sem
hér er ekki ráðrúm til að rökstyðja
frekar, og vafalaust er málið ekki
heldur alveg svona einfalt. En
þetta vísar í sömu átt og ýmis önn-
ur vitneskja. Þess vegna eru bend-
ingarnar tímabær viðvörun.
Netaveiði og
nýliðun þorsks
Páll Bergþórsson
Höfundur er veðurfræðingur
og rithöfundur.
Netaveiði
Það er netaveiðin,
segir Páll Bergþórsson,
á hrygningarstöðum
þorsksins sem
herjar sérstaklega á
stóra þorskinn.
EINS og flestir vita
snúast nútímastjórn-
mál að miklu leyti um
forgangsröðun. Verk-
efnalistinn er botnlaus
en bolmagn ríkisins til
lausnar á þeim tak-
markað. Listin er því
að hagræða og velja
svo ekki sé fjármagn að
fara í verkefni sem bet-
ur væri varið í annað.
Tilveruréttur forseta-
embættis Íslands er
eitt þeirra mála sem Ís-
lendingar hafa ekki
verið á eitt sáttir um.
Ekki verður þó emb-
ættið dæmt hér af því
hverjir því hafa gegnt, aðeins emb-
ættið sjálft og mikilvægi þess ís-
lensku þjóðinni.
Embætti forseta Íslands er fyrst
og fremst sameiningartákn þjóðar-
innar. Þór Vilhjálmsson fyrrverandi
hæstaréttardómari hefur fært rök
fyrir því að forseti Íslands hafi, ólíkt
því sem áður var haldið, ekki synj-
unarvald um lög. Stöðuveitingar og
aðrar stjórnarathafnir öðlast einnig
gildi þótt forsetinn staðfesti þær
ekki með undirskrift sinni. Auk þess
hefur skapast fyrir því hefð að hann
blandi sér ekki í ágreiningsmál sem
til umræðu eru í þjóðfélaginu. Marg-
ir mætir menn hafa rit-
að greinar um vald for-
setans og ábyrgð sem
virðist mjög takmark-
að. Þeir sem eru þeirra
skoðunar að fleiri rök
tali gegn tilveru emb-
ættisins en með því
bíða með eftirvæntingu
eftir ritgerð Hannesar
Hólmsteins Gissurar-
sonar um forsetaemb-
ættið. Hann hefur lýst
skoðun sinni á að fjár-
magninu sem í embætt-
ið er varið væri mun
betur varið í annað.
Kostnaður við embætt-
ið er nú yfir 131 milljón
króna á ári. Mánaðarlaun forsetans,
1.417.628 kr, eru rúmlega tvöföld
laun forsætisráðherra lýðveldisins
sem gegnir ábyrgðarfyllstu stöðu
stjórnsýslu ríkisins og tíföld laun
kennara. Er þetta eðlilegt?
Hannes Hólmsteinn og fleiri spá-
menn hafa komist að þeirri niður-
stöðu að embættið er táknræn tign-
arstaða sem er í raun valdlaus. Í
viðtali við sænskt blað lét Ólafur
Ragnar Grímsson forseti hafa eftir
sér: ,,Ef forseti tekur ekki þátt í
þeim umræðum, sem snerta fólk,
gæti það spurt: Hvaða tilgangi þjón-
ar hann?“. En ef forsetinn hefur ekki
meira vald en virðist, má ekki taka
þátt í ágreiningsmálum þjóðarinnar,
kostar rúmlega 131 milljón krónur á
ári sem hefur verið að margfaldast
undanfarin ár, er eðlilegt að fólk
spyrji, rétt eins og forsetinn sjálfur:
hvaða tilgangi þjónar hann þá? Sér-
staklega ef auðveldlega væri hægt
að færa þau verk sem forsetinn sinn-
ir nú þegar á herðar annarra starfs-
manna stjórnsýslunnar.
Beinast liggur við að forseti Al-
þingis taki við þeim skyldum sem
eru nú á herðum forseta Íslands. Þar
er staða sem bæði er táknræn og
tignarleg svo ekki sé minnst á
hversu margar milljónir væri hægt
að veita í önnur brýnni verkefni sem
ættu að vera mun hærra á forgangs-
lista stjórnsýslu landsins en hið rán-
dýra embætti forseta Íslands. Sem
dæmi í heilbrigðiskerfið, mennta-
kerfið og/eða önnur aðkallandi verk-
efni.
Hvaða tilgangi
þjónar hann?
Guðmundur Arnar
Guðmundsson
Höfundur er hag- og viðskipta-
fræðinemi í Kanada.
Forsetaembættið
Beinast liggur við, segir
Guðmundur Arnar
Guðmundsson, að for-
seti Alþingis taki
við þeim skyldum
sem eru nú á herðum
forseta Íslands.