Morgunblaðið - 16.07.2002, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 16. JÚLÍ 2002 29
ðar um
a ári
málaráðu-
ngar til
ári yrðu
ir króna.
forstjóri
harðlega
g vísaði í
kisendur-
milljónir
a.
ar hugs-
æðingar í
r til að
stofnunin
sinni verkefnum sem hún hafi
meira hæfi til að sinna en aðrir,
en hin verði falin öðrum.
Lagt er til að sjómælingadeild
LHG verði lögð niður og við hlut-
verki hennar taki sá aðili innan
ríkisins sem sérhæfður sé í korta-
gerð, enda þjóni deildin ekki ann-
arri starfsemi LHG.
Þá er stungið upp á því að fjár-
mögnun þyrlusveitar lækna verði
færð undir verkefnasvið heil-
brigðisráðuneytisins og skoðaðir
verði möguleikar á að bjóða flug-
þjónustu LHG út að hluta eða
öllu leyti eða gerð samstarfs-
samninga vegna flugstarfsemi.
Í skýrslunni kemur fram að
stærstur hluti núverandi verkefna
Gæslunnar falli undir aðra mála-
flokka en þá sem lúti yfirstjórn
dóms- og kirkjumálaráðuneytis-
ins. „Að mati Ríkisendurskoðunar
skortir stjórnunarlegar boðleiðir
til samhæfingar milli verkefna
Landhelgisgæslunnar og annarra
aðila sem sinna málaflokkum sem
stofnunin kemur að,“ segir m.a. í
skýrslunni. Segir að til að leysa
þetta mál komi til greina að færa
LHG til samgönguráðuneytisins,
sem fari með yfirstjórn fyrirferð-
armestu verkefna sem stofnunin
sinni. Við dómsmálaráðuneyti,
sjávarútvegsráðuneyti og um-
hverfisráðuneyti væri svo hægt
að gera samninga um hvernig
samstarfi skyldi háttað. Önnur
leið til að tryggja betri samhæf-
ingu í störfum Landhelgisgæsl-
unnar og annarra aðila væri að
setja stofnuninni stjórn.
Flutningur Gæslunnar ekki
verið skoðaður sérstaklega
Sólveig Pétursdóttir, dóms- og
kirkjumálaráðherra, segir það
ekki hafa verið skoðað sérstak-
lega í tilefni af skýrslu Ríkisend-
urskoðunar að flytja Landhelgis-
gæsluna frá dómsmálaráðu-
neytinu eða rætt við samgöngu-
eða önnur ráðuneyti vegna þess.
„Dómsmálaráðuneytið hefur ein-
beitt sér að því að fara yfir
skýrslu Ríkisendurskoðunar og
sérstök nefnd sem farið hefur yfir
fjármál stofnunarinnar hefur haft
skýrsluna til hliðsjónar í tillögu-
gerð sinni. Það hefur engin af-
staða verið mótuð til þess hvort
heppilegt sé að flytja Landhelg-
isgæsluna undir annað ráðuneyti.
Þegar slíkur tilflutningur er skoð-
aður er eðlilegt að það sé gert í
tengslum við aðrar skipulags-
breytingar og tilflutning mála-
flokka á milli ráðuneyta en ekki
sem einstakt afmarkað verkefni,
nema þegar sérstök og brýn rök
mæla með slíkum flutningi. Það
er ekkert ákveðið að mínu mati
sem bendir í þá átt að brýnt sé að
flytja Landhelgisgæsluna á milli
ráðuneyta,“ segir Sólveig.
Gegnir verkefnum sem ekki
teljast beint löggæslustörf
Sólveig segir að hafa verði í
huga að í lögreglulögum sé kveðið
á um það með skýrum hætti að
áhafnir varðskipa og gæsluflug-
véla fari með lögregluvald þegar
þær annist eða aðstoði við lög-
gæslu. Landhelgisgæslan gegni
vissulega mörgum öðrum verk-
efnum sem ekki teljist beint til
löggæslustarfa á hafinu, en ljóst
sé að hlutverk þeirra sem lög-
reglu þar sé mjög mikilvægt.
Huga þurfi því vel að því hvort
breytingar þurfi að gera á hlut-
verki Landhelgisgæslunnar í
grundvallaratriðum við slíkan til-
flutning milli ráðuneyta.
„Einnig er spurning hvort ekki
sé eðlilegra að þau verkefni sem
nefnd eru í skýrslu Ríkisendur-
skoðunar og heyra undir önnur
ráðuneyti ætti ekki að færa frá
þeim til dómsmálaráðuneytisins
og stofnanir þess. Sem dæmi má
nefna björgunarmál sem heyra að
hluta til undir samgönguráðu-
neyti. Nefnd ráðuneytisstjóra
þriggja ráðuneyta er nú að skoða
stjórnskipulag leitar og björgun-
ar í landinu og er tillagna frá
henni að vænta í haust,“ segir
hún.
Að sögn Sólveigar er markmið-
ið að auka skilvirkni og stytta
boðleiðir, því margir mismunandi
aðilar komi að þessu málum.
„Einnig má huga að því að efla
fiskveiðieftirlit í gegnum fjareft-
irlit sem Landhelgisgæslan sinnir
nú að hluta. Tækninni hefur
fleygt fram á þessum sviðum á
undanförnum árum sem hefur
gert það að verkum að unnt er að
nota hana beint við fiskveiðieft-
irlit. Landhelgisgæslan er auðvit-
að kjörin til að sinna þessu, enda
fer hún í dag með löggæslu á haf-
inu,“ segir Sólveig.
Hún segir að í nágrannalönd-
unum sé landhelgis- eða strand-
gæsla yfirleitt undir varnarmála-
eða innanríkisráðuneytum á
grundvelli þess löggæsluhlut-
verks sem þær sinna.
Tækniframfarir opna fyrir
nýjar aðferðir
Sólveig segist einnig telja að
það styrki ekki stöðu Landhelg-
isgæslunnar að gera lítið úr því
veigamikla hlutverki hennar að
sinna löggæslu á hafinu. Það
verði hinsvegar að horfa til þess
að tækniframfarir síðustu ára
geri henni kleift að sinna verk-
efnum sínum með nýjum aðferð-
um í bland við hinar eldri og
hefðbundnari.
Hún segir að hjá Landhelgis-
gæslunni sé unnið mikið og gott
starf, sérstaklega hvað varði leit
og björgun. Að þeim málum komi
einnig björgunarsveitir og lög-
regla. „Í mínum huga er brýnast
að styrkja alla þessa aðila og
stuðla að bættri samvinnu á milli
þeirra og það verður varla gert
með því að skipta verkefnum upp
á milli margra ráðuneyta,“ segir
Sólveig.
Sturla Böðvarsson samgöngu-
ráðherra segir að þessi valmögu-
leiki hafi ekki verið skoðaður í
ráðuneytinu og því geti hann ekki
tjáð sig um hann.
lítinn hluta úthaldstaps vegna brotthvarfs Óðins
Morgunblaðið/Árni Sæberg
arðskipin Týr og Ægir.
r niður á
ustunni
herra hefur sett fram hug-
iðurskurð hjá Landhelgis-
fæli í sér að einu af þremur
ennar, Óðni, yrði lagt. Með
ð er gert ráð fyrir sparnaði
ónir króna. Ljóst er að hin
nu ekki geta unnið upp út-
egna brotthvarfs Óðins.
nna að vera strönduð eða eiga
m á sjó við Ísland, ef þess er
skekktum stöðum eða byggð-
uðsynlega hjálp eða aðstoð,
egar samgöngur bregðast af
egum orsökum, svo sem vegna
alaga, ofviðra eða annarra
mfara.
sjómælingar og taka þátt í haf-
m, fiskirannsóknum, botnrann-
o og öðrum vísindastörfum,
m ákveðið kann að vera hverju
 Að tilkynna, fjarlægja eða gera skaðlaus
reköld, tundurdufl, sprengjur eða aðra
hluti, sem sjófarendum eða almenningi get-
ur stafað hætta af.
 Að aðstoða við framkvæmd almannavarna,
almennrar löggæslu, lækna-, toll- og vita-
þjónustu, eftir því sem aðstæður leyfa eða
ákveðið kann að verða sérstaklega.
 Að tilkynna tafarlaust Skipaskoðun ríkisins
ef vart verður við að brotin eru lög um eft-
irlit með skipum eða brotnar reglugerðir,
sem settar eru samkvæmt þeim, eða telji
hún ástæðu til að ætla að skip sé ekki haf-
fært.
dhelgisgæslunnar
VITNA-VERND hef-ur verið tölu-vert í
deiglunni að undan-
förnu og var norrænt
samstarf á sviði vitna-
verndar meðal um-
ræðuefna á fundi nor-
rænna dómsmála-
ráðherra sem haldin
var á Svalbarða í lok
júní.
Í íslenskum réttar-
farslögum er gert ráð
fyrir að vitni geri grein
fyrir nafni sínu, heim-
ili, kennitölu og geri að
öðru leyti grein fyrir
sér, að sögn Eiríks Tómassonar
lagaprófessors og bendir hann á
að þar sem allir eigi almennt að-
gang að réttarhöldum þá geti hver
og einn fengið upplýsingar um
nafn og heimilisfang vitnis en ekki
eingöngu aðilar máls. Sjálfur seg-
ist hann ekki hafa neina eindregna
skoðun á vitnavernd.
„Ef réttarhöld eru hins vegar
lokuð að málinu, það er nú eflaust
í þeim málum sem menn eru fyrst
og fremst að hugsa um þetta, þá
eru það eingöngu aðilar málsins
sem fá upplýsingar um vitnin,“
segir hann og leggur áherslu á að
mál séu lokuð í þeim tilgangi að
hlífa vitnunum sjálfum, til dæmis
brotaþolanum sjálfum í kynferð-
isafbrotamálum. „Þetta er fortaks-
laus regla hjá okkur að vitni verða
að gera grein fyrir sér, þannig að
ákærði í sakamáli á alltaf rétt á
því að fá að vita hvert vitni í saka-
máli er,“ ítrekar Eiríkur.
Hættara við því að hallað sé á
réttaröryggi ákærða
Hann segir að um það hafi verið
rætt víða um lönd, þar á meðal hér
á landi, hvort ástæða sé til að víkja
frá þessari skyldu vitnis til að gera
grein fyrir sér í algerum sértil-
vikum. Þessi tilvik séu þegar vitni
kunni að stafa hætta af ákærða
eða öðrum. Að sögn hans yrðu
þetta alger undantekningartilvik,
vitnaleynd yrði aldrei almenn
regla.
Eiríkur segir ástæðuna fyrir því
að menn hafi verið mótfallnir
vitnaleynd vera þá að það sé hætt
við því að hallað sé á réttaröryggi
ákærða. „Við sem erum að fjalla
um þessi mál erum alltaf upptekin
af réttaröryggi þeirra sem eiga að-
ild að málinu, til dæmis réttarör-
yggi ákærða í dómsmálum. Það er
alltaf hættara við því að ef vitni
gefa skýrslu undir nafnleynd að
þau gefa ranga skýrslu. Ég er ekki
að segja að það mundi gerast en
hættan er meiri ef um er að ræða
vitnaleynd,“ bætir hann við.
Danir hurfu frá nafnleyndinni
Hann bendir einnig á að fá-
mennið á Íslandi geri framkvæmd
vitnaleyndar erfiðari. „Það er hætt
við því að þeir sem vilja geti haft
uppi á vitnum jafnvel þó að þau
komi fram nafnlaus í dómsmálum.
Þá er til sá kostur að vitni fái að
fara til útlanda, það hefur verið
rætt í þessu sam-
bandi. Það er nátt-
úrlega auðveldara að
dyljast þar en hér og
skapar meira öryggi
fyrir vitnið,“ undir-
strikar hann.
Að sögn Eiríks
hefur verið um það
deilt hvort sá háttur
að veita vitnum nafn-
leynd með þessum
hætti brjóti í bága
við fyrirmæli um
réttláta málsmeðferð
fyrir dómi, en þau
fyrirmæli er að finna
í 70. grein stjórnar-
skrárinnar og 6. gr.
Mannréttindasáttmála Evrópu.
Hann nefnir að Danir hafi tekið
þessa heimild upp í lög sín fyrir
nokkrum árum en horfið síðan frá
því og lögunum verið breytt aftur.
Hann segir að fyrri breytingin hafi
verið umdeild. Hann þekkir það
ekki hver reynslan hafi verið af
vitnavernd í Danmörku en bendir
á að allavega hafi verið horfið frá
þeirri framkvæmd.
Réttlætanleg í sér-
stökum tilvikum
„Mannréttindadómstóll Evrópu
hefur hins vegar komist að þeirri
niðurstöðu að svona nafnleynd geti
verið réttlætanleg í sérstökum til-
vikum. Það hefur verið talið að
brotaþoli gæti gefið vitnaskýrslu
án þess að gefa upp nafn og heim-
ilisfang, að minnsta kosti í kyn-
ferðisafbrotamáli. Þar var um að
ræða mál frá Hollandi ef ég man
rétt. Síðan held ég að það hafi
einnig reynt á þetta í máli sem
snerist um stórfelld fíkniefnamál,
þar hafi þetta einnig verið talið
heimilt. Við verðum samt að hafa
það í huga að þarna er um alger
undantekningartilvik að ræða.
Þannig að ef þessi heimild verður
tekin upp í íslensk lög þá verður
hún óhjákvæmilega að vera mjög
þröng,“ leggur Eiríkur áherslu á.
Hann bendir þó á að hægt sé að
færa rök með og á móti vitnavernd
og mjög skiptar skoðanir hafi ver-
ið um þetta málefni hér á landi.
Það fari eftir því hvort menn horfi
á hagsmuni sakbornings eða
brotaþola. Hann segir þessa hags-
munaárekstra sígilt viðfangsefni í
sakamálaréttarfari, hagsmuna-
árekstrar sem eigi sér stað á milli
réttaröryggis sakbornings annars
vegar og almannahagsmuna hins
vegar af því að upplýsa brot.
Aðspurður hvort mikilla breyt-
inga á löggjöf sé þörf ef vitna-
vernd yrði tekin upp hér á land,
segir Eiríkur að út af fyrir sig sé
vitnavernd róttæk breyting en hún
myndi ekki kosta mikla breytingu
á lögunum. „Ég reikna nú með að
þetta yrði einskorðað við sakamál
en ekki við einkamál. Þá yrði tekin
upp heimild til að víkja frá því að
vitni gerði grein fyrir sér fyrir
aðra en dómara. Því er ekki hægt
að breyta að sjálfsögðu, auk þess
sem ákæruvaldið og lögregla þurfa
einnig að vita hvert vitnið er,“
bætir hann við.
Eiríkur Tómasson lagaprófessor
Vitnaleynd
yrði aldrei
almenn regla
Það er meginregla íslensks réttarfars að
vitni geri grein fyrir sér. Sú umræða
hefur átt sér stað hvort ástæða sé til þess
að víkja frá þessari skyldu vitnis í algerum
sértilvikum. Eiríkur Tómasson,
lagaprófessor, telur að verði vitnaleynd
komið á aukist hættan á því að hallað
verði á réttaröryggi ákærða.
Eiríkur
Tómasson