Morgunblaðið - 19.07.2002, Side 27

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. JÚLÍ 2002 27
sóknirnar
rfitt er að
að bera
um þykir
jökulinn
að rogast
jökulinn.
alsvert af
útföllum,
ndan jökl-
ir útfallið
og senda mælitækin niður,“ segir
Óskar.
Þegar Morgunblaðið kom við á
Skeiðarársandi var hópurinn að
mæla vatnsrennsli í lækjum á jökl-
inum. Þá er rúmmál farvegarins
sem vatnið rennur um mælt og
hraðinn mældur með því að láta
epli fljóta niður lækinn. Þá er
hægt að reikna út hversu margir
rúmmetrar af vatni fara um læk-
inn á sekúndu. Óskar segir að
vatnsrennsli sé mælt á ákveðnu
svæði á jöklinum og þannig geti
þeir reiknað hversu mikið vatn
rennur á yfirborði jökulsins, einn-
ig hafi þeir skoðað hversu mikið
vatn rennur í gegnum jökulinn og
seytlar með botninum.
Dr. Fiona Tweed, kennari við
Staffordshire-háskóla, segir að við
jarðfræðirannsóknir henti mjög
vel að hafa blandaðan hóp sér-
fræðinga og sjálfboðaliða. „Sjálf-
boðaliðarnir hafa ákveðna hluti
fram að færa og vonandi gefum
við þeim eitthvað í staðinn, eins og
að læra að meta jökla, Ísland og
íslenska menningu. Stundum sjá
þau hluti í jöklinum eða spyrja
okkur gagnlegra spurninga. Við
gætum t.d. gengið fram hjá ein-
hverju sem þau taka hins vegar
eftir. Það er gott að fá þessi rann-
sakandi og vökulu augu því við er-
um vön því að vera í þessu um-
hverfi,“ segir hún.
Óskar segir tilgang rannsókn-
anna vera að skoða vatnsstreymi
frá jöklinum. „Við skoðum flóð af
öllum stærðum, allt frá venjulegu
streymi vatns úr jöklinum yfir í
stórflóð á borð við Skeiðarár-
hlaupið 1996, þar sem rennslið var
u.þ.b. 40–50 þúsund rúmmetrar á
sekúndu. Í Kverkfjöllum erum við
að skoða flóð sem voru allt að
milljón rúmmetrar á sekúndu, eða
um 10–20 sinnum stærri en hlaup-
ið á Skeiðarársandi. Við erum að
reyna að lýsa jökulhlaupum og til-
gangurinn er að fá hugmyndir um
hvernig þau haga sér og hvers
konar myndanir setjast til. Síðan
eru þessar niðurstöður notaðar til
að túlka setmyndanir t.d. á Mars
sem sjást á gervitunglamyndum.
Rannsóknirnar hafa varpað
nýju ljósi á setmyndun
Óskar segir að rannsóknirnar
hafi t.d. varpað nýju ljósi á hvern-
ig set verður til í jökulhlaupum.
Vatn í jökulhlaupum komi af miklu
dýpi þar sem frostmark vatns er
lægra en við yfirborð jarðar. Þeg-
ar vatn belji fram við útföll jökla
myndist ísnálar í vatninu á leiðinni
upp. Í ísnálunum festist set,
þ.e.a.s. aur, sandur og jafnvel möl.
„Þetta var ekki þekkt fyrir hlaupið
1996, þá héldu menn að setið væri
alltaf að ýtast fram sem massi
undir jöklinum,“ segir Óskar.
Í Kverkfjöllum segir hann að
hópurinn rannsaki Jökulsá á Fjöll-
um. „Þar hafa komið a.m.k. tvö
stór hlaup sem voru kannski millj-
ón rúmmetrar á sekúndu og grófu
Jökulsárgljúfur og Ásbygi. Við er-
um að skoða þessi gömlu hlaup og
líka minni hlaup sem urðu á 18.
öld og voru á stærðargráðunni 50–
100 þúsund rúmmetrar, eða tvöfalt
Skeiðarárhlaup. Slík flóð myndu
valda miklu tjóni í Axarfirði ef þau
yrðu núna á okkar dögum.“ Óskar
segir að útlit sé fyrir að stórflóð í
Jökulsá á Fjöllum hafi komið frá
um 60 km breiðu svæði, allt frá
Dyngjufjöllum, Kverkfjöllum og
úr vestasta hluta Brúarjökuls.
„Við skoðum landslagið, mælum
seteiningar sem hafa myndast í
þessum hlaupum og reynum að
áætla hversu mörg hlaup hafi orð-
ið í hverjum farvegi.“ Sums staðar
megi t.d. sjá hlaupasand milli
hraunlaga sem hjálpi vísinda-
mönnunum við að tímasetja hlaup-
in.
„Þessar rannsóknir eru mjög
mikilvægar vegna þess að við vit-
um jú að allir þessir fjallaskálar í
kringum Jökulsá á Fjöllum, í
Kverkfjöllum, Hvannalindum og
Herðubreiðarlindum, eru í flóðfar-
vegi. Með því að vita hvernig flóð
haga sér þarna væri mögulegt að
rýma svæðið,“ segir Óskar. Vís-
indamennirnir hafa skrifað fjölda
greina um rannsóknirnar sem hafa
verið birtar í virtum vísindaritum
á borð við Geology og Journal of
Glaciology.
Kviksyndi og blautur sandur
Þegar Morgunblaðið sótti hóp-
inn heim var hann við rannsóknir í
vestanverðum Skeiðarárjökli og er
aðgengi að jöklinum þar nokkuð
erfitt. Um 40 mínútna gangur er
frá vegslóðanum að jökulröndinni
og þarf að ganga yfir blautan sand
og stikla yfir ár á leiðinni. Um
einni mínútu eftir að Óskar full-
vissaði blaðamann og ljósmyndara
Morgunblaðsins um að kviksyndi
væri ekki að finna á svæðinu sökk
ljósmyndarinn upp að mitti í
blautan sand. „Flestum finnst
þetta æðislegt þegar þeir hafa
sokkið í sandinn,“ segir Fiona
Tweed og hlær. „Svo lengi sem
veðrið er gott finnst þeim þetta
frábært. Þau eru komin hingað til
að vinna og finnst gaman að taka
þátt í þessu. Það koma svo fáir
hingað upp eftir, fæstir, fyrir utan
vísindamenn, skoða þennan jökul.“
Óskar segir að sjálfboðaliðarnir
kynnist landinu frá allt öðru sjón-
arhorni en venjulegir ferðamenn.
Óskar segir að Earthwatch hafi
gefið vilyrði fyrir styrk vegna
rannsóknanna í tvö ár í viðbót. „Á
næstu árum munum við trúlega
taka til við að rannsaka Mýrdals-
sand og hlaup úr Kötlu. Mýrdals-
sandur er mjög stórt verkefni og
einnig eigum við mikið eftir norð-
an Vatnajökuls. Við erum rétt
byrjuð að skoða Kverkfjöll, við
eigum eftir að fara vestar og
skoða betur Dyngjujökul. Einnig
að fara niður með farveginum og
rannsaka ýmis setlög sem við höf-
um fundið og öll gljúfrin.“ Þannig
virðast næg rannsóknarefni vera
fyrir hópinn næstu árin.
ands og greiða hátt í 200.000 krónur fyrir að fá að taka þátt í rannsóknum á jökulhlaupum
andað-
manna
aliða
nina@mbl.is
Morgunblaðið/Jim Smart
ða mjög erfiður yfirferðar. Til að komast að
sindahópurinn að ganga í um 40 mínútur í
ikla yfir ár, en menn létu það ekki á sig fá.
Morgunblaðið/Jim Smart
Jarðfræðingarnir Óskar Knudsen og Matthew J. Roberts standa við
jökulbrúnina. Vegagerðin hefur styrkt Óskar til að taka þátt í rann-
sóknunum á sandinum, en Roberts starfar á Veðurstofu Íslands.
Morgunblaðið/Jim Smart
Tim Harris, kennari við Staffordshire-háskóla í Bretlandi, sýnir
Walter Rector og öðrum áhugasömum sjálfboðaliða klaka úr Skeið-
arárhlaupinu 1996 sem hefur varðveist innan í sandi.
Morgunblaðið/Jim Smart
Vatnsrennsli í lækjum á yfirborði jökulsins er mælt með því að reikna út rúmmál árfarvegarins. Síðan er
hraði vatnsins mældur með því að mæla hversu langan tíma það tekur epli að renna niður lækinn. Epli hafa
áður reynst gagnlegt verkfæri í raunvísindum, en það átti stóran hlut í uppgötvun þyngdarlögmálsins.
eru í
ð rann-
, sjö
retar,
in frá
æra
ndi verða
mmtisigl-
kkert að
or, sem er
um.
tendo og
r unnið
m Earth-
ds og
óp. Jökl-
gamál
að ég
jökla
ég kom
ður,“
t mjög
mjög
iðri
borðum
hlær.
num finn-
segir
ðið forrit-
við
g veru
ið séum
a væri
úsinu,
gra,“
segir hann. „Hér fær maður tæki-
færi til að vinna með vís-
indamönnum sem eru mjög fram-
arlega í sínu fagi, fólki sem maður
gæti annars bara lesið greinar eft-
ir í vísindatímaritum. Maður lærir
svo miklu meira á því að gera
hlutina en lesa um þá.“ Rector,
sem er 58 ára, hefur áður farið
með Earthwatch til Indónesíu þar
sem hann vann við aðvernda eðl-
ur, Norður-Kanada þar sem verk-
efnið var hækkun hitastigs jarð-
arinnar og Brasilíu, þar sem
fuglar voru viðfangsefnið.
Allir vel undirbúnir
Rector segir þetta ekki of erfitt.
„Earthwatch leggur mikla áherslu
á að fólk sé öruggt og því líði ekki
illa. Okkur var ráðlagt að taka
með okkur hlý og vatnsheld föt.
Það kom enginn með tvennar
gallabuxur og jakka,“ segir hann
og hlær. Rignt hafði þrjá daga í
röð áður en Morgunblaðið heim-
sótti hópinn. Rector segir að allir
hafi verið orðnir mjög þreyttir á
rigningunni og játar því að svona
sumarfrí hljóti að vera svolítið
eins og að taka þátt í Survivor-
þáttunum, þar sem fólk þarf að
ganga í gegnum ýmsar eldraunir.
Þau hafi t.d. þurft að borða und-
arlegan mat, og á þá við harðfisk.
„Það var reyndar bara gott og
ætla ég að taka svoleiðis með mér
heim,“ segir hann og brosir.
Garry Tucker, 42 ára Nýsjá-
lendingur, segir að síðustu þrjú ár
hafi hann sótt um að fá styrk frá
fyrirtækinu sem hann vinnur hjá
til að fara í svona ferð, en árlega
eru 24 starfsmenn fyrirtækisins á
heimsvísu styrktir til dvalar á veg-
um Earthwatch. „Ísland er ein-
stakt og mér fannst líka spenn-
andi að komast svona nálægt
norðurheimskautsbaugi. Ég hef
aldrei áður komið á norðurhvel
jarðar,“ segir Tucker sem þurfti
að leggja á sig 30 tíma flugferð til
að komast hingað. Hann kom úr 5°
frosti en nú er vetur heima hjá
honum.
„Þetta er mjög spennandi, hér
kemur mjög ólíkur hópur frá mis-
munandi hlutum heimsins og býr
saman í tjaldbúðum í tvær vikur.
Við kynnumst vel og lærum margt
um hvert annað,“ segir hann.
„Jarðfræðingarnir eru mjög ein-
beittir og hafa mikinn áhuga á að
skoða sögu jöklanna og ég vil gera
allt sem ég get til að hjálpa þeim.
Þess vegna kom ég hingað.“
Bretarnir Joanne Jagger, 25
ára, og Steven Percival, 34 ára,
voru einnig styrkt af trygginga-
fyrirtækinu sem þau vinna hjá til
að koma til Íslands. Þau segja
dvölina hafa verið nokkuð erfiða,
enda hafi veðrið verið leiðinlegt
þrjá daga í röð. „Þetta er áskorun,
það er það góða við það,“ segir
Jagger. Hún segir erfiðast að
ganga um blautan sandinn en hún
lenti t.d. í því að sökkva í sandinn
upp að mitti. „Þetta er gjörólíkt
því að vera við skrifborðið allan
daginn og vinna. Mér finnst gam-
an að vera úti og ganga,“ segir
Percival sem hafði aldrei stigið á
jökul áður en hann kom til Íslands.
Nýta fríið til
þess að læra
eitthvað nýtt