Morgunblaðið - 19.07.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 FÖSTUDAGUR 19. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Matarvenjur almenn-
ings eru áhyggjuefni,
enda sýna rannsóknir
að tíðni offitu bæði hér
á landi og annars stað-
ar í Evrópu og Banda-
ríkjunum hefur farið
ört vaxandi og er í dag
eitt alvarlegasta
heilsufarslega vanda-
málið sem nútímaþjóð-
félög þurfa að fást við.
Heilsu- og lífsstíls-
könnun Gallup
Gallup hefur nú ný-
verið lokið viðamikilli
könnun á heilsufari og
lífsstíl Íslendinga.
Markmiðið með henni er að safna
greinargóðum upplýsingum um
heilsufar þjóðarinnar. Í könnuninni
er meðal annars spurt um matar-
ræði, tóbaks- og áfengisneyslu,
hreyfingu og útivist, sjúkdóma, slys,
streitu og lífsgæði, starf og starfs-
aðstæður, lyfjanotkun, tannhirðu og
skoðanir fólks á íslenska heilbrigð-
iskerfinu.
Fullyrða má að rannsóknir af
þessu tagi séu nauðsynleg forsenda
fyrir öflugu forvarnarstarfi í þessum
málaflokki. Hér á landi hafa ýmsir
aðilar komið að rannsóknar- og for-
varnarstarfi með ágætum árangri.
Má þar meðal annars nefna land-
læknisembættið, áfengis- og vímu-
varnaráð Íslands, SÁÁ, tóbaksvarn-
arnefnd, Vinnueftirlit ríkisins,
manneldisráð, Krabbameinsfélag Ís-
lands, Hjartavernd og ýmsa fleiri.
Ýmislegt bendir til þess að forvarn-
arstarf þessara aðila hafi skilað
nokkrum árangri nú þegar. Tíðni
ÁHUGI á tengslum atferlis og
sjúkdóma hefur farið vaxandi á und-
anförnum áratugum. Á Vesturlönd-
um hefur náðst umtalsverður árang-
ur í baráttunni við smitsjúkdóma en
eftir stendur að ýmsir menningar-
tengdir sjúkdómar, eins og krans-
æðasjúkdómar, krabbamein og
áunnin sykursýki leiða til ótímabærs
heilsubrests eða jafnvel dauða meðal
almennings. Það er ýmislegt í atferli
nútímamanneskjunnar sem getur
talist til áhættuþátta fyrir þessa
helstu sjúkdóma samtímans. Má þar
meðal annars nefna reykingar, of-
neyslu áfengis, streitu, hreyfingar-
leysi, mataræði sem einkennist af
fitu- og kólesterólsríkri fæðu og ofát.
reykinga meðal landsmanna hefur
lækkað verulega og mælingar
Hjartaverndar á blóðfitu og blóð-
þrýstingi sýna töluverða lækkun á
undanförnum árum. Hlutfall græn-
metis og ávaxta í mataræði lands-
manna hefur einnig aukist og það
sama má segja um reglubundna lík-
amsþjálfun.
En hvað með streitu?
Þær breytingar sem hafa orðið á
lífsmynstri almennings á Vestur-
löndum síðustu áratugina gera sífellt
meiri kröfur til einstaklinga bæði í
starfi og innan heimilanna. Sífellt
fleirum veitist erfitt að uppfylla þær
kröfur sem gerðar eru til þeirra í
starfi og eiga um leið nægan tíma til
að verja með maka og börnum. Þetta
hefur meðal annars leitt til aukinnar
streitu í vestrænum samfélögum og
bendir ýmislegt til þess að áhrif
streitu og streitutengdra sjúkdóma
taki enn meiri toll af heilsu nútíma-
mannsins þegar fram líða stundir.
Rannsóknir hafa sýnt að langvarandi
streita getur leitt til aukins álags á
hjarta og æðakerfi líkamans, dregið
úr virkni ónæmiskerfisins og aukið á
andlega vanlíðan, eins og kvíða og
þunglyndi. Streita tengist einnig
óhollum lífsstíl eins og ofneyslu
áfengis, reykinga, neyslu óhollrar
fæðu og ónógri líkamshreyfingu. Það
er athyglisvert í þessu samhengi að
skoða niðurstöður úr Heilsu- og lífs-
stílskönnun Gallup, en þar kemur
fram að hlutfall þeirra sem reykja
daglega er mun hærra hjá þeim sem
eru frekar eða mjög stressaðir en
þeirra sem eru lítið eða ekkert
stressaðir (mynd 1). Einnig er hlut-
fall þeirra sem taka oftast eða alltaf
inn verkjalyf þegar þeir finna fyrir
verk mun hærra á meðal þeirra sem
eru frekar eða mjög stressaðir en
meðal þeirra sem eru lítið eða ekkert
stressaðir (mynd 2).
Í framhaldi af þessu er athyglis-
vert að skoða tölur frá Vinnueftirlit-
inu í Bretlandi, en þar er áætlað að
um fimm milljónir starfandi Breta
séu illa haldnir af vinnutengdri
streitu og að um hálf milljón manna
eigi við veikindi að stríða sem rekja
megi beint til streitu. Áætlað hefur
verið að þetta þýði um 6,7 milljónir
tapaðra vinnudaga á ári, sem kosti
breskt þjóðfélag um 3,7 til 3,8 millj-
arða punda ár hvert (miðað við verð-
lag fyrir árin 1995-1996).
Við höfum því miður ekki sam-
bærilegar tölur handbærar fyrir ís-
lenskt atvinnulíf en niðurstöður úr
Heilsu- og lífsstílskönnun Gallup
benda eindregið til þess að vinnu-
tengd streita sé einnig alvarlegt
vandamál hér á landi. Í töflu 1 má sjá
að 27% Íslendinga telja sig finna oft
fyrir streitu í starfi sínu og 11%
þeirra telja að það hafi neikvæð áhrif
á frammistöðu sína í starfi. Einnig er
athyglisvert að rúmlega 18% Íslend-
inga telja að streita hafi neikvæð
áhrif á starfsandann á sínum vinnu-
stað.
Sjá töflu.
Samkvæmt tölum frá Hagstofu Ís-
lands fyrir apríl 2002 voru 157.100
Íslendingar á aldrinum 16 til 74 ára í
föstu starfi. Miðað við niðurstöður
Heilsu- og lífsstílskönnunar Gallup
má því gera ráð fyrir að um 42.000
Íslendingar finni oft fyrir streitu í
starfi sínu, að rúmlega 17.000 þeirra
telji að streita hafi oft slæm áhrif á
frammistöðu þeirra í starfi og að um
29.000 telji að streita hafi oft nei-
kvæð áhrif á starfsandann á þeirra
vinnustað. Þetta eru stórar tölur og
sýna að mikil þörf er á að fyrirtæki
hér á landi fari að huga betur að and-
legri velferð starfsmanna sinna. Það
má einnig ljóst vera að ef hlutfalls-
legur kostnaður vegna streitu og
streitutengdra sjúkdóma er svipaður
hér á landi og er í Bretlandi myndu
markvissar aðgerðir gegn streitu
ekki aðeins auka á lífsgæði starfandi
Íslendinga heldur einnig vera fjár-
hagslega hagkvæmar fyrir atvinnu-
lífið.
Það er ljóst að slíkar upplýsingar
um heilsufar Íslendinga eru nauð-
synleg forsenda fyrir markvissu for-
varnarstarfi hér á landi. Til stendur
að gera Heilsu- og lífsstílskönnun
Gallup árlega, sem gefur hagsmuna-
aðilum á sviði forvarna ómetanlegt
tækifæri til að fylgjast með þróun
heilsufars íslensku þjóðarinnar á
næstu árum og þannig meta árangur
eigin forvarnastarfs.
Tíðni vinnutengdrar streitu
meðal almennings á Íslandi
Daníel Þór
Ólason
Atferli
Niðurstöður úr Heilsu-
og lífsstílskönnun
Gallup benda eindregið
til þess, segja Daníel
Þór Ólason og Þóra
Ásgeirsdóttir, að
vinnutengd streita
sé alvarlegt vandamál
hér á landi.
Höfundar eru sérfræðingar
hjá IMG-Gallup.
Þóra
Ásgeirsdóttir
Tafla 1: Tíðni vinnutengdrar streitu meðal almennings á Íslandi.
Oft Stundum
Sjaldan eða
aldrei
Hversu oft finnur þú fyrir streitu í
starfi? 27% 44,3% 28,7%
Telur þú að streita hafi neikvæð áhrif á
frammistöðu þína í starfi? 11% 35,5% 53,4%
Telur þú að streita hafi neikvæð áhrif á
starfsandann á vinnustað þínum? 18,6% 39,7% 41,8%
Rannsóknin var póstkönnun á meðal 2000 íslendinga sem valdir voru með slembiaðferð úr þjóð-
skrá. Svarhlutfall var 54%.
alltaf á þriðjudögum
ÍÞRÓTTIR