Morgunblaðið - 15.08.2002, Blaðsíða 34

SJÓNMENNTAVETTVANGUR
34 FIMMTUDAGUR 15. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
PORSCHE 911 CARRERA 2
Skráður 6/2000
Ekinn 5.000 km. • GLÆSILEGUR BÍLL.
Sjón er sögu ríkari • Til sýnis og sölu á
Bíldshöfða 10 • Sími 588 8888
Verslunarstörf
Verslunin Europris óskar eftir fólki
í almenn verslunarstörf
í verslanir á Lynghálsi 4 og í Skútuvogi 2.
Um er að ræða 1/1 dags störf og 1/2 dags.
Kvöld- og helgarvinnu.
Reglusemi og stundvísi eru áskilin.
Allar frekari upplýsingar gefur Leifur Arason á staðnum.
Europris, Lynghálsi 4
Ódýrt fyrir alla!
Þ
AÐ er merkilega sjald-
gæft að hinn almenni
borgari eða lands-
byggðarmaður láti
heyra í sér varðandi
kjör listamanna og þá einkum við-
gang myndlistar hér á landi. Það
gerðist þó hér í blaðinu fyrir
skömmu og á bréfritari, Hjörtur
Magnússon, miklar þakkir skildar
fyrir framtakið, veltir hér vonandi
lítil þúfa þungu hlassi.
Margur er búinn að fá nóg af
söng ráðamanna, hagsmunaaðila og
forsvarsmanna listahátíða af blóm-
legu listlífi, jafnvel svo útaf flói, en
hvað hæft er í þeim staðhæfingum
fer eftir því frá hvaða hlið á málið
er litið. Iðulega vill gleymast að
þessi þörf fyrir mjúk gildi í þjóð-
félaginu er að meginhluta borin
uppi af hugsjónafólki sem að laun-
um virðist ætlað moðið af þjóðar-
kökunni.
Hjörtur Magnússon hefur mál
sitt með vísun á umræðu í þá veru
að landsbyggðin fari oftar en ekki á
mis við mikilsverða menningarvið-
burði í höfuðstaðnum. Ástæðan fyr-
ir því hvað listsýningar varðar sé
hár kostnaður og þótt til sé sjóður
sem hefur úr 8,7 milljónum að moða
er svo er komið eru styrkirnir jafn-
an hugsaðir til einstaklinga, styrk-
upphæðin oftast andvirði eins flug-
farmiða (!) fram og til baka á
sýningarstað. Aldrei veittur styrkur
til undirbúnings sýninga, pökkunar,
flutnings, prentunar boðskorta og
sýningarskráa, að ógleymdum frí-
merkjakostnaði og mörgu öðru
smálegu.
Alveg rétt er að það er mikið fyr-
irtæki að halda sýningu ef vel á að
vera og hvað þá ef við bætist flutn-
ingskostnaður út á land eða milli
landa. Hér er ekki til neitt dreifi-
kerfi á borð við Riksutställingar í
Svíþjóð eða svipaðar stofnanir ann-
ars staðar á Norðurlöndunum. Til
að sinna þessari þörf eru til sér-
smíðaðir flutningabílar sem flytja
ekki einungis listaverk milli lands-
hluta heldur einnig um alla Evrópu.
Ég uppgötvaði þetta fyrir 35 árum
þegar ég var í fyrsta skipti fulltrúi
landsins á tvíæringnum í Rostock,
rak upp stór augu og var snöggur
að miðla þeim upplýsingum á síðum
blaðsins. Ekki svo að það hreyfði
við hári hvað þá taug í íslenzkum
ráðamönnum og því miður ekki
listamönnunum heldur.
Algjör skortur á skipulagðri list-
miðlun um landsbyggðina hvað
myndlist varðar dregur að sjálf-
sögðu úr áhuga okkar á suðvest-
urhorninu á að senda myndverk út
á land, ekki síst fyrir þá sök að það
gerðist ósjaldan fyrrum að viðkom-
andi fengu verkin í bágbornu
ástandi til baka. Hinu má þó ekki
gleyma sem er meginveigurinn, að
viðbrögðin voru og eru sjaldan í
neinu hlutfalli við væntingar eða
vinnuna að baki.
Bréf Hjartar er lýsandi dæmi, en
hann segir frá farandsýningu fjög-
urra vel kunnra reykvískra lista-
manna, Bjargar Örvar, Gunnars
Karlssonar, Jóns Axels Björnsson-
ar og Valgarðs Gunnarssonar, er
ber nafnið „170 cm x 170 cm“ og
vísar til stærðar myndanna. Á
fyrsta áfangastað, Safnhúsi Borg-
arness, mættu tveir gestir á opn-
unina, auk listamannanna, á næsta
áfangastað, Slunkaríki á Ísafirði,
var sami mannfjöldi mættur en í
Deiglunni á Akureyri, menningar-
höfuðstað Norðurlands, hálfu færri,
þ.e. einn (1). Ekki segir af almennri
aðsókn á stöðunum en kannski
treysta einhverjir sér til að geta sér
til um hana í ljósi hins uppörvandi
aðstreymis boðsgesta.
Ekki trúi ég öðru en að óheppi-
legar kringumstæður kunni að eiga
einhvern ef ekki drjúgan þátt í
þessu, jafnvel slælegur undirbún-
ingur, en hér er þó botninum náð.
Minnist þess, að er ég féllst á að
halda sýningu á Akureyri fyrir
nokkrum árum og kynnti þar meðal
annars splunkunýja grafík sem ég
hafði útfært erlendis mættu sárafá-
ir á opnunina milli 14 og 16 en þá
urðu umskipti og margfalt fleiri
létu sjá sig fram að lokunartíma
daginn þann. Svo er komið í sjálfri
höfuðborginni að 90–95% sýningar-
gesta mæta á opnanir en aðsókn
getur aftur á móti farið niður í einn
(1) og jafnvel núll (0) suma dagana,
jafnvel í virtum sýningarsölum.
Verst að mikill hluti þessa 90–95
prósenta láta yfirleitt ekki sjá sig
nema á opnunum og ekki fara mikl-
ar sögur af lifandi orðræðu viðkom-
andi um það sem hverju sinni er
verið að kynna á veggjum og gólfi.
Hingað rata stundum sýningar
frá útlandinu sem má telja fágæti
og fólk myndi streyma á hvarvetna
en hér eru viðbrögðin lítil, jafnvel
þrátt fyrir á stundum mikla umfjöll-
un fjölmiðla, í einn dag, vel að
merkja, og síðan ekki söguna meir.
Jafnvel rataði hingað nýlega sýning
á steinþrykkjum þekktasta núlif-
andi myndlistarmanns á Norður-
löndum, Pers Kirkeby, en viðbrögð-
in voru lítil og ekki veit ég til þess
að söfnin hafi rumskað.
Ef við tökum einhverja eina
ástæðu fyrir þessu ástandi fram yf-
ir aðra gæti það verið lega landsins
á útnára veraldar, hún er þó ekki
einhlít þar sem þjóðin er vel mennt-
uð á bókina og mikið er gefið út af
góðum bókmenntum þótt deila megi
um raunsannan áhuga. En svo er
hún viðlíka illa að sér í sjónmennt-
um, sem lengstum gleymdust nær
fullkomlega í menntakerfinu og
margt af því sem haldið var að ung-
um var frekar til ógagns og upplagt
til innprentunar misvísandi for-
dóma. Hér hefur líka búið um sig
óskiljanleg andstaða í menntakerf-
inu, sem beinist helst gegn grunn-
menntun í þeim fræðum er snúa að
auganu og skynrænum vitsmunum.
Innlend hönnun átti lengstum erfitt
uppdráttar, víðast hvar bannorð,
arkitektar sem leituðu til þjóðlegr-
ar arfleifðar útskúfaðir, ræktun
sjálfsímyndar hér púkó um leið og
innfluttar ímyndir voru og eru enn í
dag dýrkaðar allt hvað af tekur.
Flæði erlendra ímynda hefur þann-
ig átt greiðari leið að þjóðarsálinni
en á nokkru öðru byggðu bóli á
norðurhveli jarðar; „skorturinn á
sjálfsvirðingu átakanlegur og að líta
gagnrýnum augum á heiminn og
draga af honum lærdóm um hvern-
ig hlutirnir gætu verið öðruvísi“ líkt
og listakonan Roni Horn orðar það í
blaðinu í dag, 27. júlí.
Meðan íþróttahallir eru byggðar
um allt land og gervigrasvellir
þykja sjálfsagt mál setja menn sig í
stellingar í hvert skipti sem minnst
er á framkvæmdir á sviði lista. Tón-
listarhöll enn á undirbúningsstiginu
og ég minnist þess að Einar Þor-
steinn Ásgeirsson arkitekt teiknaði
hugmynd að Myndlistarskóla Ís-
lands framtíðarinnar, þegar upp-
gangurinn var hvað mestur innan
MHÍ, metnaður og stórar hugsjónir
enn í sviðsljósinu. Ekki bara hug-
ljómun, heldur vissa um að svo
margt væri hægt að gera í jafnfá-
mennu þjóðfélagi, sem státaði af
einstæðu atgervi þegna sinna, þar
sem allir væru læsir og margfalt
auðveldara að ná til hvers og eins
en meðal þjóða sunnar, austar og
vestar á jarðkringlunni.
Nei, nei, menn þurfa ekki að
klóra sér í höfðinu og spyrja hvað
valdi því að ekki koma fleiri á list-
sýningar úti á landsbyggðinni, ei
heldur á höfuðborgarsvæðinu er
svo er komið, né af hverju lista-
mönnum í þessu landi sé kalt. Hér
var menntakerfið ekki með á nót-
unum og lengstum ei heldur fjöl-
miðlar, í báðum tilvikum voru alltof
margir blindir fyrir sérstöðu lands-
ins og einangrun, þarmeð þörf á lif-
andi flæði um þessi mál til þess að
mennta almenning á hlutlægum
upplýsingum um mjúk gildi sem
mikilvæg grunnatriði jarðtengdra
þjóða.
Kannski er lakast að þessi inn-
flutningur erlendra ímynda gerði
myndlistarmenn lengi blinda fyrir
landinu sjálfu, efniviðnum allt um
kring. Var fyrst þegar erlendir
listamenn fóru að fiska í íslenzkri
landhelgi að sumir rönkuðu við sér
og skyndilega komst íslenzk húsa-
gerðarlist í sviðsljósið, en ekki fyrr
en heimsfrægur arkitekt tyllti hér
tá og hrósaði hinum nýja þjóðlega
arkitektúr eins og hann birtist í
verkum hins smáða Guðjóns Sam-
úelssonar. Áður hafði þó Hörður
Ágústsson unnið hér þjóðþrifaverk
með rannsóknum á íslenzkri bygg-
ingarlistasögu, rannsóknum sem
hefðu átt að vera jafnsjálfsagt mál
og að drekka vatn við stofnun Há-
skóla Íslands 1911. En það var ekki
gert og afleiðingarnar blasa við og
eru hér útlendingar, sem menn hafa
einmitt verið að apa eftir, dómharð-
astir.
Summan af þessu er að menn
hafa vanrækt eigin gildi og leitað
langt yfir skammt og eru enn á
fullu við að hreykja sér af aðfengn-
um ímyndum í nafni alþjóðavæð-
ingar, leitast við að ganga hér auð-
mjúkir og lítilþægir í takt. Illu heilli
yfirsést hinum sömu að um leið eru
hinar þjóðirnar að styrkja sjálfs-
ímynd sína allt hvað af tekur eins
og margoft hefur verið vikið að í
pistlum mínum.
Hér hlýtur því að vera helst til
ráða, að beina sjónum að íslenzku
framtaki og íslenzkum vettvangi,
lyfta á stall. Og því skyldum við
ekki helst gera það með því að leit-
ast við að vekja áhuga almennings
með brögðum listar, ekki með
neinni tegund miðstýringar né for-
sjárhyggju, heldur hlutlægri miðl-
un? Íslenzk list er hvorki betri né
verri en hún er, en hún er umfram
allt íslenzk, hvað sem öllu tali um
heimsvæðingu áhrærir, og fólkið í
landinu á heimtingu á að fá tæki-
færi til að berja hana augum, fylgja
framþróun hennar og dæma sjálft.
Sjónrænn þroski kemur ekki nema
með samanburði og yfirsýn og því
ber ekki að halda einum sannleika
fram umfram alla aðra, víðsýnir vel-
gjörðarmenn lista eru ekki lengur á
meðal vor, finnast ekki frekar en
fyrri daginn á Alþingi efnishyggj-
unnar, og þá er vel upplýst þjóð
heilbrigðasta og öflugasta hreyfi-
aflið. Þar af leiðandi hefur sérhver
vitræn orðræða er berst frá leik-
mönnum og hrærir upp í hlutunum
ómælt vægi.
„170 sinnum
hringinn“
Ýmsar sögur fara af aðsókn á söfn og sýningar í
höfuðborginni en minna á landsbyggðinni. Eitt er
víst, að hér eru Íslendingar ekki með öllu samstiga
því sem hefur verið að gerast ytra á undangengn-
um áratugum. Þetta verður Braga Ásgeirssyni
einkum til umhugsunar í tilefni lesendabréfs sem
birtist hér í blaðinu fyrir skömmu.
Morgunblaðið/Ransu
Verk eftir Gunnar Karlsson og málverk eftir Jón Axel Björnsson í Seyð-
isfjarðarskóla á farandsýningunni 170 x hringinn.