Morgunblaðið - 02.10.2002, Síða 24

UMRÆÐAN
24 MIÐVIKUDAGUR 2. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í KVÖLDFRÉTTUM Stöðvar
tvö 18. september s.l. fjallaði frétta-
maðurinn Róbert Marshall um
ákæru á hendur sóknarpresti vegna
líkamsárásar. Á eftir fylgir „frétta-
skýring“ sem byrjar á orðunum
„Þeir praktísera ekki allir það sem
þeir predika og þá kannski sérstak-
lega það að rétta hinn vangann“.
Síðan seilist fréttamaðurinn ein tíu
ár aftur í tímann og tekur dæmi um
presta sem hafa gert sig seka um
slíkt athæfi að hans mati, nafngrein-
ir þá og birtir af þeim myndir.
Kynning fréttaþular á sjálfri
fréttinni ýjar einnig að þessum sið-
ferðisbresti prestastéttarinnar þeg-
ar hann segir: „Þó virðist friðarboð-
skapur kirkjunnar hafi ekki náð til
allra þjóna hennar“.
Þessi samsuða af frétt og fordóm-
um þykir mér og mörgum fleirum
hvorki sæmandi fréttamanninum né
fréttastofu Stöðvar tvö. Er dómur
fallinn í málinu?
Fagleg
fréttamennska
Það er eðlilegt að fjalla um mál
sóknarprests sem sætir opinberri
ákæru fyrir líkamsmeiðingar. Vissu-
lega skaðar það orðstír hans og
ímynd þeirrar stofnunar sem hann
vinnur fyrir, jafnvel þótt sýknaður
yrði, en svo verður einfaldlega að
vera. Það á ekkert að hlífa prestum
frekar en öðrum við fréttum af
meintum brotum þeirra. Bókin góða
leynir ekki breyskleikum þeirra
manna sem hrundu af stað þeirri
heimshreyfingu sem kristnin er.
Ástæðan er einföld, samkvæmt
kristinni trú eru allir menn breyskir
og ber að horfast í augu við eigin
bresti og prestar eru þar ekkert
undanþegnir. Aftur á móti er þar
líka talað um merkilegt hugtak sem
heitir náð og er náskylt hugtökum
eins og náðun og fyrirgefning.
Þó skal áréttað (þó að fréttamað-
urinn tali hvergi berlega um það) að
frekari kröfur ber að gera til þeirra
sem valið hafa að þjóna í kirkjunni
en til margra annarra stétta. Þeir
bera ábyrgð gagnvart köllun sinni
og ábyrgð gagnvart almenningi.
Prestar eru opinberar persónur og
það er skylda fréttastofa að upplýsa
almenning um mál er þá snerta þeg-
ar þannig bregður við. Í umfjöllun
um fjölmiðlasiðferði hefur þekktur
fræðimaður, James Curran, vakið
máls á því hlutverki fjölmiðla að
fjalla um opinbert siðferði og líkir
því við hlutverk sem kirkjan gegndi
áður. Annar fræðimaður, Þorbjörn
Broddason prófessor í fjölmiðla-
fræði við HÍ, hefur rætt um að
fréttamenn taki á sig „prestlegar
skyldur“ í þannig tilvikum. Því virð-
ist nokkur skyldleiki vera á milli
starfa prests og fréttamanns, a.m.k.
í þessi tilliti.
Það er heldur ekkert óeðlilegt að
fréttamenn hafi einstöku sinnum
fréttaskýringar þar sem þeir reyna
að skyggnast dýpra en fréttir dags-
ins leyfa. Spyrja um orsakir, afleið-
ingar og leitast við að setja hlutina í
samhengi. Fréttamaðurinn á Stöð
tvö hefði gert vel ef hann hefði
skoðað úr faglegri fjarlægð þær
siðareglur og siðferðisskyldur sem
prestsstarfið leggur mönnum á
herðar, hvað séu eðlilegar siðferð-
iskröfur almennings á hendur prest-
um og hvað óeðlilegar. Það hefði
verið gagnlegt að skoða hver við-
urlög væru þegar prestar bregðast
með einhverjum hætti skyldum sín-
um og spyrja hvort þeir sem stétt
séu óeðlilega varðir t.d. af starfs-
mannalögum eða æviráðningu (sem
hann reyndar minnist á).
Ég hefði fagnað slíkri vandaðri
umfjöllun. Það er ljóst (og frétta-
maðurinn gerði sér reyndar far um
að rifja það upp) að með jöfnu milli-
bili koma upp ýmisleg starfsmanna-
vandamál þar sem prestar eiga í
hlut eins og hjá öllum stéttum. Fjöl-
miðlaumfjöllun getur í vissum til-
vikum hjálpað til við að finna lausn í
slíkum málum – ef hún er yfirveguð.
…og fordómar
Því miður kýs fréttamaðurinn
aðra leið og auðveldari. Hann opnar
skjóðu eigin fordóma gagnvart heilli
stétt karla og kvenna. Hann finnur
okkur prestana ansi léttvæga, það
léttvæga að það leyfist að tala niður
til okkar með háði.
Í sjálfu sér hef ég ekkert við það
að athuga að fréttamenn eða aðrir
láti í ljós skoðun sína á prestum á
réttum vettvangi. Hins vegar geri
ég sem gamall blaða- og fréttamað-
ur og áhugamaður á fjölmiðlasið-
ferði að auki þá kröfu til frétta-
manna að þeir séu hlutlægir í
fréttaflutningi, a.m.k. geri sér grein
fyrir eigin fordómum. Fréttamað-
urinn var búinn að segja fréttina í
tveimur setningum – af hverju
þurfti að opinbera eigin fordóma í
heilum ellefu setningum? Hvað er
fréttnæmt við það að rifja upp göm-
ul mál, næstum tíu ár aftur í tím-
ann? Fréttamaðurinn kemur ekki
með neinar nýjar upplýsingar, hann
reynir heldur ekkert að kafa dýpra.
Og af hverju bara prestar? Eru ekki
fleiri stéttir í landinu sem eiga að
vinna í almannaþágu og bera miklar
siðferðilegar skyldur?
Og er ekki hræsni fólgin í því að
ræða um heila stétt fólks í háðstón?
Er fréttamaðurinn með því að hefja
sig í eitthvert æðra veldi? Á kannski
að afsaka hann fyrir æsku sakir?
Þegar ég var í blaðamennsku í
gamla daga vorum við ungu blaða-
mennirnir ekkert skárri. Við töldum
okkur siðferðilega æðri en gömlu
kerfiskallarnir og okkur þótti gam-
an að reyna að „grilla“ þá.
„Frétt“ sína endar fréttamaður-
inn með siðalærdómi sem er nú
reyndar gömul tugga: „Prestar eru
mannlegir og sumir mannlegri en
aðrir“. Þetta er álíka gáfuleg full-
yrðing og ef ég segði: „Allir frétta-
menn eru breyskir og fréttamað-
urinn á Stöð tvö er breyskari en
aðrir.“
Það er mikilvægt starf og merki-
legt að vera ábyrgur og gagnrýninn
fréttamaður. Það skiptir miklu máli
fyrir samfélagið allt, þar með talið
okkur presta. Þess vegna gerum við
líka þá kröfu til fréttamanna að þeir
geri mun á fréttaflutningi og eigin
fordómum.
Fréttir og for-
dómar á Stöð tvö
Eftir Halldór
Reynisson
„Samkvæmt
kristinni trú
eru allir
menn
breyskir og
ber að horfast í augu við
eigin bresti.“
Höfundur er verkefnisstjóri fræðslu-
og upplýsingamála á Biskupsstofu,
prestur og fjölmiðlafræðingur.
ÞESSA dagana eru útiíþróttir
sumarsins að ljúka sinni vertíð. Nýir
meistarar eru krýndir og fjölmiðlar
beina kastljósinu að einstökum afrek-
um og úrslitaleikjum. Bikurum er
hampað og sigurvegurum fagnað. Af-
reksfólk er nú sem endranær í sviðs-
ljósinu. Fáir en útvaldir.
Hitt gleymist þó sem skiptir ekki
síður máli, að sá hópur sem stígur á
verðlaunapalla er aðeins lítið brot, lít-
ill hluti af þeim fjölda sem stundar
íþróttir, á öllum aldri, af báðum kynj-
um og í hinum ýmsu íþróttagreinum.
Innan Íþróttasambandsins eru
skráðir rúmlega eitt hundrað þúsund
félagsmenn, mestallt iðkendur, og er
þá ótalinn sjá fjöldi landsmanna, sem
stundar einhvers konar líkamsrækt
án þess að taka þátt í keppni eða vera
skráður í viðurkennt íþróttafélag.
Íþrótta- og ólympíusamband Ís-
lands hefur staðið fyrir sérstöku
átaki á níutíu ára afmælisári sínu,
undir nafninu Ísland á iði, þar sem
hvatt er til aukinnar hreyfingar og
útiveru. Verkefnið hefur tekist vel og
fengið jákvæð viðbrögð, en auðvitað á
slíkt viðfangsefni ekki að vera eitt og
sér, ekki eitt tiltekið ár, heldur sam-
fellt og stöðugt. Áróðurinn fyrir iðk-
un íþrótta og hreyfingar og líkams-
ræktar á að vera árið um kring og ár
eftir ár og aldrei að linna. Hollusta og
heilbrigði á að vera lífsstíll.
Undanfarnar vikur hefur mikil
fjölmiðlaumræða átt sér stað vegna
fjárhagsvandræða sjúkrahúsanna í
Reykjavík og annars staðar. Heil-
brigðiskerfið og þjóðfélagið er að
kikna undan vaxandi útgjöldum. Þús-
undum saman neyðast Íslendingar til
að sækja sér læknisaðstoð og biðlist-
ar myndast eftir sjúkraplássum.
Þjóðin er að gjalda fyrir sjúkdóma
sína og heilsuleysi. Velferðar- og vel-
megunarveikindi eru helstu orsakirn-
ar og ástæðurnar. Fólk hreyfir sig
minna, fitnar, borðar óhollt, reykir.
Kallar yfir sig heilsuleysið og útgjöld
samfélagsins og heilbrigðiskerfisins
þyngjast ár frá ári, til að lækna sjúk-
dómana, endurhæfa fólk, bæta skað-
ann.
Væri nú ekki ráð, í staðinn fyrir að
bjarga fólki upp úr brunninum, að
byrgja hann, áður en það dettur ofan
í hann? Hefja öflugt forvarnarstarf,
bæta og breyta lífsstíl með hreyfingu
og iðkun íþrótta. Fyrirbyggja heilsu-
leysið.
Og hvaða vettvangur er þá betur til
þess fallinn en íþróttahreyfingin, öll
íþróttafélögin, sem búa við hentugar
aðstæður með sín íþróttahús, með sín
hundruð og þúsundir sjálfboðaliða,
með sína reynslu og getu til að takast
á við þetta þjóðfélagslega nauðsynja-
mál. Hvers vegna ekki að taka hönd-
um saman við heilbrigðisyfirvöld,
skóla, líkamsræktarstöðvar, foreldra,
atvinnusamtök, launþegahreyfingu
og skattborgarana alla, til að draga
úr útgjöldunum og auka vellíðan og
velferð einstaklinganna, lengja líf
þeirra og gleðistundir? Íþróttafélögin
í landinu bjóða fram krafta sína með
skipulögðum hætti. Þau eru hluti af
samfélaginu, mikið aðdráttarafl fyrir
æskulýðinn og miklu, miklu virkari
tæki í þágu heilbrigðis og hollustu en
útþanið og margsprungið spítala-
kerfi.
Á bak við hvern einn sigur í af-
reksíþróttum standa þúsundir ann-
arra. Á bak við hvert íþróttafélag er
afl, sem hægt er að virkja, á bak við
keppnina og sigrana er uppeldi og að-
dragandi og á bak við starf íþrótta-
félaganna er samfélagsleg ábyrgð,
sem hreyfingin er tilbúin til að axla.
Við bjóðum fram krafta okkar og
útrétta hönd.
Íþróttahreyfing-
in býður fram
krafta sína
Eftir Ellert B.
Schram
Höfundur er forseti ÍSÍ.
Áróðrinum
fyrir iðkun
íþrótta,
hreyfingar
og líkams-
ræktar á aldrei að linna.
HEILBRIGÐISÞJÓNUSTAN á
höfuðborgarsvæðinu er í molum. Þús-
undir hafa ekki heimilislækni og fólk
getur ekki annað en leitað á bráða-
vaktir, jafnvel með hin minnstu mein.
Menn velta mikið fyrir sér hug-
myndafræði og kennisetningum, og
telja til hin ótrúlegustu úrræði sem
eiga að vera til bóta. Menn nefna til
sögunnar gagnvirkar heimasíður,
sem gæti leist vanda einhverra, meira
af byggingum yfir lækna og hjúkrun-
arfólk, en eftir stendur að grunnheil-
brigðisþjónustan er í jafn miklu upp-
námi og ekki fæst mannskapur til að
sinna þessum störfum. Það eru engar
ýkjur að tugir heimilislækna hafa og
eru að flytja sig um set, leita annara
starfa hér á landi og í útlöndum.
Ef vilji er fyrir hendi, má leysa
strax vanda fjölmargra og með minni
kostnaði en núverandi fyrirkomulag
býður.
Við höfum rekið einkarekna lækn-
isþjónustu, Læknalind, í rúmt hálft
ár, og komin er góð reynsla á starf-
semina. Þessi þjónusta er opin öllum,
einstaklingum og fjölskyldum, en fólk
verður að geiða fyrir hana sjálft úr
eigin vasa, því enginn annar verður til
þess. Hjá okkur eru skráðir öryrkjar
og efnafólk og ekki er að sjá að þeir
sem eru til hægri í stjórnmálum skrái
sig frekar en hinir sem eru til vinstri.
Við veitum alla almenna læknisþjón-
ustu, heimilis- og fjölskyldulækning-
ar, ungbarnaeftirlit, mæðravernd,
förum í vitjanir í heimahús til okkar
fólks og tryggjum okkar sjúklingum
viðtal við lækni samdægurs. Við tök-
um ákveðna aldurshópa í sérstakar
skoðanir, skipulegar en hingað til hef-
ur verið gert. Hjúkrunarfræðingur og
ljósmóðir veitir sömu þjónustu og
þekkist á heilsugæslustöðvum.
Það eru hundruð fjölskyldna og
einstaklinga á öllu höfuðborgarsvæð-
inu og reyndar nærsveitum, sem hafa
skráð sig hjá okkur. Við vitum ekki
annað en þetta fólk sé ánægt með að
hafa þessa tryggu þjónustu.
Við búum við þá aðstöðu og staðla,
sem nútíminn gerir kröfu til, til að
sinna okkar fólki sem best, án þess að
bruðla í neinu.
Við vitum nákvæmlega hvað þessi
þjónusta kostar á hvern sjúkling á
mánuði, en það er ekki nokkur leið, að
fá nákvæmlega uppgefið hvað sam-
bærileg þjónusta kostar fyrir ríkið.
Það vantar alltaf inn í einhverjar töl-
ur, húsnæðiskostnað, kostnað við af-
leysingar o.m.fl. Jafnvel starfsmenn
ráðuneyta viðurkenna að þeim gangi
illa að fá uppgefinn heildarkostnað
per sjúkling.
Við höfum aðstöðu til að sinna 9.000
manns og með okkur vilja vinna
læknar, sem annars munu ekki starfa
við heimilislækningar, eru að hætta
eða koma úr öðrum greinum lækn-
isfræðinnar. Við getum tekið að okk-
ur þennan fjölda sjúklinga með
skömmum fyrirvara ef það er virki-
lega vilji fyrir hendi til að leysa vanda
fólks. Það er yfirlýstur vilji stjórn-
valda, að aðgengi skuli vera jafnt fyrir
alla og kostnaður þeirra sem leita sér
aðstoðar hjá læknum skuli vera sá
sami.
Hér er um einkarekstur að ræða en
ekki einkavæðingu eins og fólk vill
stundum rugla saman. Þetta fyrir-
komulag er viðbót við grunnheilbrigð-
isþjónustuna en kemur ekki í staðinn
fyrir hana. Þarf ekki að vera í sam-
keppni, þó slíkt sé yfirleitt hollt allri
starfsemi. Þetta fyrirkomulag er vel
þekkt í mörgum nágrannalöndum
okkar og gengur t.d. mjög vel í Sví-
þjóð, þar sem heimilislækningar eru í
miklum vanda líkt og hér á landi. Víð-
ast er þó greitt fyrir sjúklinga af því
opinbera til að tryggja aðgang og
sama kostnað fyrir sjúklinginn.
Okkur má í raun vera sama hver
greiðir kostnað sjúklings, hvort það
er hann sjálfur eða opinberir aðilar,
svo framarlega sem við fáum að
tryggja okkar sjúklingum örugga
læknisþjónustu. Ef vilji er raunveru-
lega fyrir hendi til að leysa vanda
sjúklinga þá er úrræðið til staðar.
Ef það er vilji stjórnvalda að allir
eigi sama aðgengi að læknisþjónustu
á sama kostnaði er auðvelt að gera
þjónustusamninga og greiða fyrir
þetta fólk.
Slíkt mun kosta ríkið minna en eig-
in uppbygging þess á grunnþjónust-
unni.
Þrátt fyrir erfiðleika við að afla
upplýsinga um kostnaðartölur er það
alveg ljóst, hvernig sem reiknað er, að
okkar fyrirkomulag er ódýrara en það
opinbera og það sem meira er, við
tryggjum þeim sem skráðir eru
grunnlæknisþjónustu samdægurs,
þann dag sem sjúklingurinn þarf á
okkur að halda.
Þetta er sú grunnlæknisþjónusta,
sem almenningur óskar eftir og hefur
ekkert með pólitíska hugmyndafræði
að gera. Það hlýtur að vera tíma-
skekkja ef heilbrigðisþjónusta, ein
allra atvinnugreina, getur ekki starf-
að á sjálfstæðum grunni, eins og iðn-
aður, verslun og öll þjónustustörf.
Meira að segja hjá Svíum, í vöggu nú-
tíma jafnaðarmennsku, þrífast þessi
kerfi vel hlið við hlið.
Þetta er það sem koma skal, jafnt
hér á landi sem annars staðar og er
erfitt að ímynda sér að Íslendingar
ætli að verða eftirbátar annarra, það
er ekki líkt landanum.
Sjúklingar í vanda
Eftir Guðbjörn
Björnsson
„Þetta er sú
grunnlækn-
isþjónusta,
sem almenn-
ingur óskar
eftir og hefur ekkert
með pólitíska hug-
myndafræði að gera.“
Höfundur er læknir.
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is
lím og fúguefni