Morgunblaðið - 10.11.2002, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 10. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
10. nóvember 1945: „Aft-
urhaldsliðið í Framsókn hef-
ir gert alt, sem í þess valdi
hefir staðið, til þess að fæla
menn frá skipakaupum. Það
hefir sí og æ verið að boða
stöðvun og hrun atvinnuveg-
anna og talið því fje á glæ
kastað, sem varið væri til
skipakaupa.
Því ber að fagna, að þessi
sónn afturhaldsins hefir ekki
náð eyrum athafnamann-
anna í landinu. Hjá Nýbygg-
ingarráði liggja nú fyrir
beiðnir um miklu fleiri skip,
bæði vjelbáta og togara, en í
smíðum eru. Þessir menn
hafa trú á þá miklu mögu-
leika, sem tengdir eru við
gullkisturnar við strendur
landsins. Þeir trúa á framtíð
lands og þjóðar.“
10. nóvember 1965:
„Slysaaldan hækkar enn. Má
segja að um og eftir síðustu
helgi hafi keyrt um þverbak
í þessum efnum. Fjögur
dauðaslys urðu á örfáum
dögum, þar af þrjú umferð-
arslys. En auk þess urðu
mörg önnur umferðarslys,
sem kunna að leiða til ör-
kumla eða dauða.
Þetta er svo alvarlegt
ástand að það jaðrar við al-
gert öngþveiti. Þrátt fyrir þá
hörmulegu atburði sem
gerzt hafa undanfarnar vik-
ur lítur ekki út fyrir nein
þáttaskil í þessum efnum.
Slysin verða aðeins tíðari.
Óvarkárnin og ábyrgð-
arleysið heldur áfram. Börn
og gamalmenni verða ósköp-
unum að bráð.
Það væri rangt að kenna
þeim, sem ökutækjum
stjórna, einum það örygg-
isleysi sem nú setur svip
sinn á umferðarmálin hér.
Gangandi fólk á sinn þátt í
því. Fjöldi fólks virðir engar
umferðarreglur. Það lítur
hvorki til hægri né vinstri
þegar það gengur yfir götu.
Úr ríkjandi öngþveitis-
ástandi verður ekki bætt
nema með stóru og alvarlegu
átaki alls almennings. Þjóðin
verður að leggja það á sig að
virða og læra umferðar-
reglur. Þetta gildir jafnt um
þá sem ökutækjum stjórna,
og hina sem fótgangandi
ferðast. Það ástand sem nú
ríkir í þessum efnum hér á
landi er ekki samboðið sið-
menntuðu fólki.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LÍFEYRISSJÓÐIR
OG HLUTAFÉLÖG
Gylfi Arnbjörnsson, fram-kvæmdastjóri Alþýðusam-bands Íslands, lýsti þeirri
skoðun á ráðstefnu Félags lög-
giltra endurskoðenda í fyrradag,
að nauðsynlegt væri, að lífeyris-
sjóðir hefðu afskipti af þeim fyrir-
tækjum, sem þeir fjárfesta í. Í því
sambandi benti framkvæmda-
stjóri ASÍ á, að aðrir hluthafar
gætu haft óeðlilega mikil áhrif í
skjóli þess að lífeyrissjóðir væru
ekki virkir fjárfestar. Afskipta-
leysi lífeyrissjóða gæti einnig
leitt til óvissu um arðgreiðslur,
þar sem aðrir hluthafar gætu not-
að aðrar leiðir til að taka út arð.
Þetta sjónarmið Gylfa Arn-
björnssonar er réttmætt. Lífeyr-
issjóðir eru að ávaxta fjármuni fé-
lagsmanna sinna með fjár-
festingum í fyrirtækjum. Hluta-
bréfamarkaðurinn hér hefði
takmarkaða þýðingu, ef lífeyris-
sjóðir kæmu ekki við sögu. Sem
dæmi má nefna að lífeyrissjóðir
eru nú helztu eigendur Íslands-
banka. Þetta er heilbrigð þróun
vegna þess að í henni felst, að fyr-
irtækin verða meiri almannaeign
en ella. Það er eðlilegt og sjálf-
sagt að lífeyrissjóðir eigi fulltrúa
í stjórnum þeirra félaga, þar sem
um umtalsverðar fjárfestingar er
að ræða. Það er einfaldlega þátt-
ur í því hlutverki þeirra að gæta
hagsmuna félagsmanna sinna.
Ekki er hægt að búast við því að
lífeyrissjóðir leggi fjármuni í fyr-
irtæki ef þeir telja t.d. að farið sé
með málefni almenningshluta-
félaga, sem skráð eru á markaði
eins og um einkaeign stærstu
hluthafa sé að ræða. Það er fyrir-
tækjunum sjálfum til hagsbóta að
lífeyrissjóðir eigi fulltrúa í stjórn-
um þeirra enda stuðlar það að
auknu trausti í þeirra garð, að svo
stórir fjárfestar, sem sjóðirnir
eru, eigi kost á að fylgjast með
rekstrinum úr þeirri nálægð, sem
seta í stjórn tryggir.
Hitt er svo annað mál, að þetta
viðhorf kallar á frekari umræður
um hvernig stjórn lífeyrissjóð-
anna er háttað. Frá gamalli tíð
hefur það kerfi verið við lýði, að
stjórnarmenn í flestum lífeyris-
sjóðum eru tilnefndir af fulltrúum
atvinnurekenda og verkalýðs-
hreyfingar. Tilnefningar í stjórnir
lífeyrissjóðanna koma frá fá-
mennum stjórnum þessara sam-
taka.
Morgunblaðið hefur áður lýst
þeirri skoðun, að eðlilegt sé að
hér verði breyting á og að stjórn-
ir lífeyrissjóða verði kjörnar af
sjóðfélögum. Það er úrelt fyrir-
komulag að stjórnir sjóðanna séu
skipaðar með tilnefningum, þar
sem fámennur hópur manna kem-
ur við sögu. Það er sjálfsagt og
eðlilegt að sama lýðræði gildi við
stjórnarkjör í lífeyrissjóðum og
ætlast er til að ríki í félagasam-
tökum almennt.
Þetta málefni verður enn
brýnna, þegar umræður hefjast
almennt um nauðsyn þess, að líf-
eyrissjóðirnir eigi fulltrúa í
stjórnum fyrirtækja, sem þeir
fjárfesta í. Það er t.d. ekki sjálf-
sagt að starfsmenn lífeyrissjóða
verði fulltrúar sjóðanna í stjórn-
um fyrirtækjanna. Eðlilegra er að
slíkir fulltrúar komi úr hópi sjóð-
félaga, þó ekki væri til annars en
að koma í veg fyrir að einhvers
konar fámennisstjórnir og klíku-
skapur ráði ríkjum hjá lífeyris-
sjóðunum, sem eru orðnir gífur-
legt afl í fjármálakerfi lands-
manna.
Í umræðum um þessi málefni
þurfa að fylgjast að álitamál varð-
andi fulltrúa sjóðanna í stjórnum
fyrirtækjanna og hvernig fyrir-
komulag varðandi val á fulltrúum
í stjórn sjóðanna sjálfra er.
L
ÁVARÐADEILD brezka
þingsins samþykkti sl.
þriðjudag ný lög um ættleið-
ingar, sem meðal annars
heimila samkynhneigðum
pörum, svo og gagnkyn-
hneigðum pörum í óvígðri
sambúð, að sækja um heimild
til að ættleiða börn. Lögin tóku gildi í gær, föstu-
dag. Lávarðadeildin hafði áður hafnað þessu
ákvæði frumvarpsins. Neðri deild þingsins sam-
þykkti það þá öðru sinni með yfirgnæfandi meiri-
hluta. Mannréttindanefnd þingsins komst aukin-
heldur að þeirri niðurstöðu að bann við því að
samkynhneigð eða ógift pör ættleiddu börn í
sameiningu væri brot á grundvallarmannréttind-
um og færi í bága bæði við barnasáttmála Sam-
einuðu þjóðanna og mannréttindasáttmála Evr-
ópu, sem Bretland ætti aðild að. Þegar þetta lá
fyrir, breytti lávarðadeildin afstöðu sinni.
Bretland er þriðja Evrópuríkið, sem leyfir ætt-
leiðingar samkynhneigðra para, en hún er jafn-
framt heimil í nokkrum ríkjum Bandaríkjanna. Í
Hollandi hefur samkynhneigðum pörum verið
heimilt um nokkurt skeið að ættleiða börn innan-
lands að uppfylltum sömu ströngu skilyrðum og
öðrum eru sett, en ekki frá útlöndum. Í sumar
samþykkti sænska þingið með miklum meirihluta
breytingu á lögum um staðfesta samvist samkyn-
hneigðra, þannig að samkynhneigð pör geta nú
sótt um að fá að ættleiða börn, rétt eins og gagn-
kynhneigð hjón eða sambýlisfólk. Þetta á jafnt
við um ættleiðingar innan Svíþjóðar og frá öðrum
löndum. Í upphaflegu frumvarpi sænsku stjórn-
arinnar var ákvæði um að konum í staðfestri sam-
vist yrði heimilað að sækjast eftir tæknifrjóvgun
en þinglegri meðferð þess var frestað vegna laga-
tæknilegrar óvissu um faðerni í slíkum málum.
Fordómar á
undanhaldi
Hér á landi hafa for-
dómar gagnvart sam-
kynhneigðum verið á
undanhaldi á undan-
förnum árum, rétt eins og í nágrannalöndunum.
Fordómar spretta alla jafna af þögn og fáfræði og
með aukinni fræðslu og umræðum hefur fólk upp
til hópa áttað sig á því að það er ekkert óeðlilegt
við það að sumir séu einfaldlega þannig af Guði
gerðir að þeir fella ástarhug til einstaklinga af
sama kyni. Samkynhneigð er hluti af sköpunar-
verkinu og hommar og lesbíur eru ekki óeðlilegir
einstaklingar frekar en örvhentir eða græneygð-
ir. Bábiljur á borð við að samkynhneigð sé sjúk-
dómur, sem megi lækna, eða lærð hegðun, sem
megi venja fólk af, eru á hröðu undanhaldi.
Til samræmis við þessa þróun hefur smátt og
smátt dregið úr því lagalega misrétti, sem sam-
kynhneigðir hafa mátt búa við. Mikilvægir áfang-
ar hafa náðst í þeim efnum síðastliðinn áratug og
Ísland er nú í hópi þeirra landa, sem hvað lengst
hafa gengið í að tryggja mannréttindi þegnanna
að þessu leyti. Fyrir tíu árum var mismunun hvað
varðaði samræðisaldur afnumin. Fjórum árum
síðar bætti Alþingi kynhneigð við upptalningu í
ákvæðum hegningarlaga um bann við mismunun
eða opinberri árás á fólk á grundvelli þjóðernis,
litarháttar, kynþáttar og trúarbragða. Sama ár
samþykkti þingið lög um staðfesta samvist fólks
af sama kyni. Staðfest samvist er jafngild hjóna-
bandi gagnkynhneigðra og fylgja henni sömu
réttindi og skyldur, þó með mikilvægum undan-
tekningum. Þannig má par í staðfestri samvist
ekki ættleiða barn og lög um tæknifrjóvganir ná
ekki yfir konur í staðfestri samvist. Þá mega ein-
göngu borgaralegir vígslumenn, þ.e. sýslumenn
og fulltrúar þeirra, gefa fólk saman í staðfesta
samvist, en prestar og forstöðumenn trúfélaga
mega gefa saman hjón.
Fyrir tveimur árum var gerð breyting á lög-
unum um staðfesta samvist, þannig að stjúpætt-
leiðing er heimiluð, þ.e. öðrum maka heimilað að
ættleiða barn hins, nema um sé að ræða kjörbarn
frá öðru landi. Við þessa breytingu á lögunum var
reyndar gerð sú handvömm, að eingöngu var gert
ráð fyrir að einstaklingar í staðfestri samvist
gætu hafa eignazt börn áður en til samvistarinnar
var stofnað. Ákvæði um að lög um tæknifrjóvgun
gildi ekki um staðfesta samvist, koma hins vegar
ekki í veg fyrir að kona í staðfestri samvist verði
barnshafandi eins og íslenzk dæmi eru til um, t.d.
með því að fara í tæknifrjóvgun erlendis þar sem
slíkt er heimilt. Í slíkum tilfellum, þar sem barn
fæðist í staðfestri samvist, gera yfirvöld þá kröfu
að makinn sæki um stjúpættleiðingu með tilheyr-
andi umstangi, í stað þess að teljast sjálfkrafa
foreldri barnsins eins og á við þegar barn fæðist í
hjónabandi eða óvígðri sambúð.
Fyrir utan þessi atriði er talsverður munur á
réttarstöðu gagnkynhneigðs fólks í óvígðri sam-
búð og samkynhneigðra í svokallaðri óstaðfestri
samvist.
Tillaga á
þingi um
jöfnun
réttinda
Nú er til meðferðar á
Alþingi tillaga til
þingsályktunar frá
þingmönnum allra
flokka, þar sem lagt er
til að stofnuð verði
nefnd til að kanna
réttarstöðu samkynhneigðs fólks og skoða þau
atriði, sem voru nefnd hér að ofan. Fyrsti flutn-
ingsmaður tillögunnar er Guðrún Ögmundsdótt-
ir, þingmaður Samfylkingarinnar, en auk hennar
flytja málið sjálfstæðismennirnir Einar K. Guð-
finnsson og Þorgerður K. Gunnarsdóttir, Össur
Skarphéðinsson formaður Samfylkingarinnar,
framsóknarmennirnir Hjálmar Árnason og Jón-
ína Bjartmarz, Kolbrún Halldórsdóttir og Ög-
mundur Jónasson úr hópi vinstri grænna og báðir
þingmenn Frjálslynda flokksins, þeir Sverrir
Hermannsson og Guðjón A. Kristjánsson.
Flutningsmenn leggja til að Alþingi feli rík-
isstjórninni að skipa nefnd til að gera úttekt á
réttarstöðu samkynhneigðs fólks á Íslandi. „Skal
nefndin jafnframt gera tillögur um úrbætur og
nauðsynlegar aðgerðir til þess að jafna stöðu
samkynhneigðra og gagnkynhneigðra í sam-
félaginu,“ segir í tillögunni. Gert er ráð fyrir að í
nefndinni sitji fulltrúar forsætisráðuneytisins, fé-
lagsmálaráðuneytisins, heilbrigðis- og trygginga-
ráðuneytisins, menntamálaráðuneytisins, dóms-
málaráðuneytisins og hagsmunasamtaka sam-
kynhneigðra. Lagt er til að nefndin skili Alþingi
skýrslum og tillögum eigi síðar en 15. janúar
2004.
Í greinargerð með tillögu þingmannanna segir
að hér á landi hafi verið stigin mjög mikilvæg
skref í þá átt að jafna stöðu samkynhneigðra og
gagnkynhneigðra í samfélaginu. „Enn vantar þó
nokkuð upp á að fullt jafnræði sé til staðar á
þessu sviði og er afar brýnt að bæta þar úr. Koma
hér fyrst og fremst til álita tvö atriði, í fyrsta lagi
réttur samkynhneigðra til að eignast og ala upp
börn og í öðru lagi réttarstaða samkynhneigðra í
sambúð,“ segir þar.
Þingmennirnir vitna til skýrslu dómsmálaráð-
herra um réttarstöðu sambúðarfólks, sem lögð
var fyrir Alþingi fyrir tveimur árum. Þeir benda á
að þar komi fram að mikil óvissa sé um hvort og á
hvaða réttarsviðum sé unnt að leggja að jöfnu
sambúð gagnkynhneigðra og samkynhneigðra og
rétt sé að leggja áherzlu á að þetta snerti bæði
réttindi og skyldur samkynhneigðra í sambúð:
„Á sumum réttarsviðum njóta samkynhneigðir
lakari réttinda, þ.e. njóta ekki þess hagræðis sem
löggjafinn ætlar gagnkynhneigðu fólki í óvígðri
sambúð. Má hér nefna sem dæmi rétt til að krefj-
ast opinberra skipta vegna sambúðarslita sam-
kvæmt ákvæðum laga um skipti á dánarbúum
o.fl., nr. 20/1991, rétt til að telja fram saman sam-
kvæmt ákvæðum laga um tekjuskatt og eignar-
skatt, nr. 75/1981, og brottfall erfðafjárskatts
þegar gerð er erfðaskrá til hagsbóta fyrir langlíf-
ari sambúðarmaka samkvæmt lögum um erfða-
fjárskatt, nr. 83/1984. Í öðrum tilvikum verður að
telja að litið sé á samkynhneigða í sambúð sem
einstaklinga sem aftur leiði til þess að þeir njóti
sterkari stöðu en gagnkynhneigðir í óvígðri sam-
búð. Þannig hefur verið talið að fólk í hjúskap eða
sambúð þurfi minna sér til framfærslu en sá sem
býr einn og gerður hefur verið nokkur munur á
greiðslum til einstaklinga úr opinberum sjóðum
eftir því hvort viðkomandi er í sambúð eða ekki.
Sambúðarstaða hefur þannig t.d. áhrif á ákvörð-
un vaxtabóta, barnabóta og bóta samkvæmt lög-
um um almannatryggingar.“
Í umfjöllun sinni um ættleiðingar samkyn-
hneigðra benda þingmennirnir á að afstaða sam-
félagsins til barna í fjölskyldum samkynhneigðra
hafi breytzt undanfarin ár og málefnið hafi verið
ofarlega í umræðu á öllum Norðurlöndunum.
„Nauðsynlegt er í vinnu þeirrar nefndar sem lagt
er til að hér verði skipuð að hún skoði vel þróun
þessara mála, annars staðar á Norðurlöndum og
víðar í Evrópu, með það að markmiði að styrkja
réttarstöðu samkynhneigðra,“ segja Guðrún Ög-
mundsdóttir og meðflutningsmenn hennar.
Það er brýnt að þessi tillaga verði samþykkt á
Alþingi og mismunandi réttarstaða samkyn-
hneigðra og gagnkynhneigðra skoðuð ofan í kjöl-
inn. Ekki er síður þörf á upplýstri umræðu um
forsendurnar fyrir þeirri mismunun, sem sam-
kynhneigðir verða enn að búa við.
Eru samkyn-
hneigðir slæmir
foreldrar?
Í ljósi þróunar mála í
Hollandi, Svíþjóð og
Bretlandi hljóta slíkar
umræður ekki sízt að
snúast um rétt sam-
kynhneigðra til að
ættleiða börn og nýta sér tæknifrjóvgun og hvaða
rök séu fyrir þeim takmörkunum, sem nú eru á