Morgunblaðið - 16.11.2002, Blaðsíða 36

HEILSA
36 LAUGARDAGUR 16. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
örugg stýring viðskiptakrafna
Íslenskt
náttúruafl
-
fy
ri
r
m
ag
an
n
www.sagamedica.com
Fæst í apótekum
og lyfjaverslunum
ER NEFIÐ STÍFLAÐ?
STERIMAR
er náttúrulegur
nefúði sem losar stíflur
og léttir öndun.
Fyrir 0-99 ára.
Spurning: Kæri læknir, mig langar
að vita hvort testósteron hormón
hjálpi mönnum við getuleysi eða
hvort það örvi aðeins kynhvöt?
Geta komið fram aukaverkanir?
Svar: Það sem gerir einstakling
karlkyns eða kvenkyns byggist að
talsverðu leyti á kynhormónum og
framleiðslu þeirra í líkamanum.
Kynhormón karla eru einu nafni
nefnd andrógen og mikilvægast
þeirra er testósteron. Kynhormón
kvenna eru aftur á móti nefnd
östrógen og mikilvægast þeirra er
östradíol en mörg önnur hormón
koma einnig við sögu. Testósteron
hefur víðtæk áhrif í líkamanum og
örvar m.a. skeggvöxt og kynhvöt
og gerir röddina djúpa. Testóster-
on er stundum notað sem lyf og
viðurkennd notkun hér á landi, eins
og í flestum nágrannalöndum, er
handa karlmönnum þegar kyn-
kirtlarnir framleiða of lítið af
hormóninu og handa konum í sumum
tilfellum við brjóstakrabbameini. Ef
strákar eru orðnir 15–17 ára og ekki
farnir að sýna nein merki um kyn-
þroska er oft farið að íhuga horm-
ónameðferð til að reyna að ýta kyn-
þroskanum af stað. Í þessum
tilfellum er oftast notað testósteron
en svolítið skiptar skoðanir eru um
hvort og hvenær á að nota lyfið. Full-
orðnir karlmenn geta lent í slysum
eða fengið sjúkdóma sem verða til
þess að þá skortir kynhormón og í
slíkum tilfellum er stundum ástæða
til að gefa testósteron. Án testóster-
ons er hvorki til staðar kynhvöt né
kyngeta og uppbótarmeðferð getur
hjálpað. Ekki á að gefa testósteron
nema skortur á hormóninu sé í lík-
amanum. Getuleysi er algengt
vandamál en það stafar einungis
örsjaldan af testósteronskorti. Við
getuleysi er þess vegna beitt öðr-
um ráðum eins og gúmmíhringjum,
pumpum eða lyfjum eins og
Viagra. Sumir kynferðisafbrota-
menn hafa óeðlilega mikla kynhvöt
og stundum eru þeir settir á með-
ferð með lyfjum sem verka gegn
testósteroni og draga þannig úr
kynhvötinni.
Testósteron má alls ekki gefa
þeim sem hafa krabbamein í
blöðruhálskirtli, lifrarbilun eða
æxli í lifur og það getur haft marg-
víslegar aukaverkanir, sumar
hættulegar. Þeir sem fá uppbót-
armeðferð vegna skorts á horm-
óninu eru þó ekki í neinni teljandi
hættu. Testósteron getur m.a.
valdið minnkaðri sáðfrumufram-
leiðslu og ófrjósemi, lifrarskemmd-
um, lifraræxlum og langvinnri
stinningu á getnaðarlimi sem
stundum er sársaukafull (stand-
pína).
Testósteron hefur vefaukandi
verkun, það stuðlar að auknum
vöðvamassa. Allir vefaukandi ster-
ar (anabol sterar) hafa verkun sem
líkist testósteroni og þess vegna
aukaverkanirnar sem taldar eru
upp hér að ofan. sem stunda kraft-
lyftingar og vaxtarrækt og einnig í
öðrum íþróttum. Þessi misnotkun
er mikið áhyggjuefni þegar hafðar
eru í huga aukaverkanir efnanna.
Hvað gerir testósteron?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Vefaukandi
sterar hafa ver-
ið misnotaðir af
íþróttamönnum
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
er á móti spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum
eða símbréfum merkt: Vikulok. Fax
5691222. Einnig geta lesendur sent fyrir-
spurnir sínar með tölvupósti á netfang
Magnúsar Jóhannssonar: elmag@hot-
mail.com.
KOLVETNISSNAUTT fæði er lík-
legra til árangurs þegar ætlunin er að
grennast en hefðbundinn megrun-
arkúr, samkvæmt niðurstöðum nýrr-
ar rannsóknar á vegum American
Dietetics Association. Rannsóknin
gefur til kynna að þeir sem fara á
hinn svokallaða Atkins-megrun-
arkúr, sem felur í sér kolvetnissnautt
fæði, léttast meira en hinir sem fara á
hefðbundinn megrunarkúr þar sem
fita er skorin niður í mataræðinu.
Þetta kom fram á netsíðu bandaríska
dagblaðsins Washington Post nýlega.
Forsvarsmaður rannsóknarinnar,
næringarfræðingurinn Bonnie
Brehm, aðstoðarprófessor við Cinc-
innati-háskólann í Bandaríkjunum,
varar þó við því að hér sé á ferðinni
lausn á offituvandamáli heimsins þar
sem enn er of lítið vitað um kúrinn og
niðurstöðurnar gefi ekki í skyn að um
langtímalausn sé að ræða. Ekki sé
því tímabært að mæla með kúrnum
fyrir almenning.
Rannsókn þessi stóð yfir í hálft ár
á ríflega fimmtíu konum sem allar
þjáðust af offitu. Annar helmingur
kvennanna borðaði mjög lítið af kol-
vetnum en hinn minnkaði við sig feit-
meti. Þær sem fylgdu eftir Atkins-
kúrnum misstu að meðaltali tæplega
10 kg þar af tæplega 5 kg af fitu en
hinn hópurinn missti helmingi færri.
Erfiðara reyndist fyrrnefnda hópn-
um að halda sig við boðað mataræði
en þeim síðarnefnda.
Kúrinn skaðlegur
heilsunni?
Laufey Steingrímsdóttir, for-
stöðumaður Manneldisráðs, segir
niðurstöðurnar ekki koma sér á óvart
því flestir séu sammála um að Atkins-
kúrinn virki vel til að grennast, að
minnsta kosti til skamms tíma. Hún
segir það þó áhyggjuefni að kúrinn
geti ef til vill verið skaðlegur heils-
unni og þörf sé því á frekari rann-
sóknum á áhrifum hans. ,,Þessi rann-
sókn sem og aðrar sem gerðar hafa
verið ná aðeins yfir stutt tímabil og
mjög fáir taka þátt. Ekki er hægt að
mæla með þessu fyrr en þetta hefur
verið rannsakað frekar.“
Fram kemur í grein Washington
Post að vísindamenn og læknar hafi
lýst áhyggjum sínum af afleiðingum
Atkins-kúrsins á heilsu manna enda
leyfi kúrinn fæðu sem hefur hátt
hlutfall mettaðrar fitu sem hugs-
anlega geti hækkað magn kólestróls í
blóði og valdið hjartasjúkdómum.
Fyrstu tvær vikur kúrsins er kol-
vetnisinntaka takmörkuð við afar lít-
ið magn, tuttugu grömm á dag, sem
er sama magn og fæst með því að
borða eitt epli. Bannað er að borða
fæðu sem hefur hátt hlutfall trefja,
vítamína og steinefna svo sem brauð,
ávexti, ákveðnar tegundir af græn-
meti og allar mjólkurafurðir fyrir ut-
an ost, rjóma og smjör.
Dr. Robert Atkins, sem megrun-
arkúrinn er kenndur við, vill með
kúrnum koma á svokölluðu ketosa-
ástandi í líkamanum. Það ástand
skapast þegar blóðsykurinn fellur
svo lágt að fitubirgðir líkamans
brotna niður og lifrin breytir fitunni í
ketona sem eru notaðir sem orku-
gjafi. Jafnvel lítið magn af kolvetnum
getur komið líkamanum úr ketosa-
ástandinu og þess vegna er mik-
ilvægt að takmarka kolvetnisinntök-
una svo mjög í kúrnum. Eftir tvær
vikur í þessu ástandi má þó auka
magn kolvetnanna til muna, sam-
kvæmt Washington Post. Laufey
segir ketosa-ástandið komast á lík-
amann þegar hann er í löngu svelti
eða þegar nánast eingöngu fita og
prótein eru í mataræðinu. ,,Þessir
ketosar eru í rauninni hæfileiki
mannsins til að lifa af hungursneyð.
Þetta er óeðlilegt ástand sem þarna
kemst á og menn eru dálítið hræddir
við þetta í sambandi við Atkins-
kúrinn,“ segir hún.
Sigríður Ólafsdóttir, lífefnafræð-
ingur hjá Raunvísindstofnun Háskól-
ans, segist ekki vita um neinn sem
orðið hafi fyrir slæmum áhrifum af
kúrnum og ef velja eigi á milli offitu
og Atkins-kúrsins þá verði Atkins-
kúrinn ofan á. Laufey segir Atkins-
kúrinn hins vegar sérstaklega var-
hugaverðan fyrir þá sem eru með ein-
hverja hjarta- eða nýrnasjúkdóma.
,,Þetta er mjög mikið prótein sem er
mikið álag fyrir nýrun og maður er
hræddur við að fara að ráðleggja öll-
um þorra fólks að fara að gera eitt-
hvað svona,“ segir hún. Sigríður
bendir hins vegar á að það sé miklu
hættulegra að vera of feitur en að
fylgja umræddum kúr eftir. Hún seg-
ist vísa í mataræði inúíta þegar hún
er spurð um kúrinn, þeir hafi lifað á
sambærilegu fæði öldum saman.
Sumir þeirra hafi jafnvel aldrei
bragðað grænmeti eða sykur alla sína
ævi. Niðurstöður rannsóknarinnar
passi því vel við það sem vitað er um
efnaskipti líkamans í lífefnafræðinni.
Þjóðin er að fitna þrátt
fyrir minni fituneyslu
Laufey segir mataræði Íslendinga
óvenju kolvetnasnautt en hlutur kol-
vetna sé þó heldur að aukast. Hún
segir það fagnaðarefni að fituhlut-
fallið sé á undanhaldi. ,,En þrátt fyrir
minnkandi hlutfall fitu í mataræði Ís-
lendinga er þjóðin að fitna, sem og
aðrar þjóðir. Það er stóra vandamálið
og orsakirnar eru flóknar. Að hluta til
er það vegna þess að við fáum eig-
inlega ekkert að hreyfa okkur í
vinnunni. Það er hluti þjóðarinnar
sem er að fitna og það fólk hreyfir sig
lítið. Svo er hitt að það er svo mikið
framboð af girnilegum mat alls stað-
ar.“
Þjóðfélagið er öðruvísi nú en fyrir
tíu til tuttugu árum að þessu leyti, að
mati Laufeyjar. ,,Þú þurftir að búa
þér til matinn ef þig langaði í eitthvað
að borða. Það voru ekki allir þessir
skyndibitastaðir, það var ekkert
framboð, þú þurftir að fara heim til
að borða,“ segir hún. ,,Þetta framboð
á mat er sjálfsagt eitthvað sem við
eigum ofsalega erfitt með að hemja
okkur í ef við erum á annað borð við-
kvæm fyrir einhverju góðu.“
Laufey segir að fyrir þá sem eru
búnir að prófa allt og eru í miklum
vandræðum þá sé Atkins-kúrinn einn
möguleiki, það sé ekki það sama sem
henti öllum. ,,Vænlegast til árangurs
er að minnka fituna, borða prótein-
ríkt fæði sem er með minni fitu,
borða reglulega og hreyfa sig.“
Kolvetnis-
snauður
megrunarkúr
árangursríkur
Associated Press
Nýleg rannsókn gefur til kynna að Atkins-megrunarkúr, sem felur í sér
kolvetnissnautt fæði, reynist betur en hefðbundnir megrunarkúrar.
Höfundur er Hlédís Sigurðardóttir,
nemi í hagnýtri fjölmiðlun við Há-
skóla Íslands.
HÆTTA á vöggudauða er minni
hjá ungabörnum sem nota snuð,
skv. nýjum rannsóknum sem sagt
var frá á netútgáfu VG. Upplýs-
ingarnar eru úr nýrri doktorsrit-
gerð læknisins Marianne Arne-
stad.
Reykingar eru eftir sem áður
áhrifaríkasta leiðin til þess að fyr-
irbyggja vöggudauða, segir Arne-
stad en rannsóknir sýna að tvöfalt
meiri hætta er á vöggudauða hjá
þeim börnum sem ekki sofa með
snuð. Hún segir jafnframt að í
upplýsingabæklingi sem dreift er
til verðandi mæðra í Hollandi sé
m.a. mælt með að börn noti snuð
þegar brjóstagjöfin er komin vel á
veg. Vitað er að snuðnotkun getur
spillt brjóstagjöf og því er mælst
til að bíða örlítið þar til brjósta-
gjöfin er komin vel á veg.
Snuð minnkar líkur
á vöggudauða