Morgunblaðið - 17.11.2002, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 17. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
S
ADDAM Hussein, forseti Íraks, fær
ekki nema eitt tækifæri til að hlíta
ályktun öryggisráðs Sameinuðu
þjóðanna um vopnaeftirlit í Írak.
Bandaríkjastjórn mun ekki beygja
af þeirri leið, sem hún hefur markað, og til
átaka mun koma, ef Írakar reyna að torvelda
störf vopnaeftirlitsmannanna. Þetta er sam-
dóma álit þeirra embættismanna og álitsgjafa
sem Morgunblaðið hefur rætt við í Bandaríkj-
unum á undanförnum vikum og dögum.
Skv. skilmálum ályktunar öryggisráðsins
hefur Saddam nú þrjátíu daga (frá og með síð-
asta miðvikudegi) til að reiða af hendi tæm-
andi lista um alla þætti áætlunar Íraksstjórn-
ar um þróun efna-, sýkla-, og kjarnorkuvopna.
Reynist listinn ekki tæmandi og sannur mun
Bandaríkjastjórn vafalaust gera árás á Írak,
og það fyrr en síðar.
Raunar eru yfirlýsingar Íraka frá því á mið-
vikudag, um að þeir fallist á ályktun örygg-
isráðsins, þess eðlis að ekki er fullkomlega
öruggt að Bandaríkjamenn telji sig þurfa að
bíða eftir því að vopnaeftirlitsnefnd SÞ (sem
heldur til Íraks á mánudag) skili skýrslu um
starf sitt. Írakar ítrekuðu nefnilega þá yfirlýs-
ingu sína, um leið og þeir sögðust fallast á
ályktunina, að þeir réðu ekki yfir neinum ger-
eyðingarvopnum.
Um þetta segir hinn þekkti álitsgjafi Mich-
ael O’Hanlon: „Ef Saddam lýsir því yfir að
hann eigi engin gereyðingarvopn þá munu
Bandaríkin ekki láta sig neinu varða hugs-
anlegt vopnaeftirlit heldur tala fyrir því að
ráðist verði þegar á Írak. Saddam væri nefni-
lega bersýnilega að ljúga.“
Rétt er að taka fram að O’Hanlon, sem er
fræðimaður við Brookings-stofnunina í Wash-
ington, lét þessi orð falla örfáum dögum áður
en ályktunin var samþykkt.
Eftir standa þó þau orð hans að Saddam
verður ekki leyft að spila með menn að þessu
sinni.
Helmingslíkur á að til
stríðsátaka muni koma
Algengt var að viðmælendur Morgunblaðs-
ins giskuðu á að a.m.k. helmingslíkur væru á
því að til stríðs myndi koma í Írak – hverju
sem líður yfirlýsingum Saddams á þessari
stundu um að Írakar samþykki ályktun ör-
yggisráðs SÞ. Háttsettur embættismaður í
öldungadeild Bandaríkjaþings sagðist einfald-
lega ekki trúa því að Saddam yrði reiðubúinn
til að leyfa vopnaeftirlitsmönnum að skoða all-
ar byggingar, hvenær og hvar sem væri; hvað
þá að hann gefi íröskum embættis- og vís-
indamönnum frjálsar hendur með að svara
spurningum vopnaeftirlitsmanna eins og þeir
best geta.
Ef það kæmi hins vegar á daginn, að Sadd-
am hefði snúið svo rækilega við blaðinu, að
hann heimilaði allt þetta, þá myndu Banda-
ríkjamenn að sjálfsögðu nota hinar diplómat-
ísku leiðir til að leysa deiluna.
Gary Sick, prófessor við Columbia-háskóla í
New York, tók undir þetta og vitnaði til kín-
verska hernaðarspekingsins Sun Tzu, sem
sagði að besta tegund stríðs væri það stríð
sem menn ynnu án þess að til átaka kæmi. Ef
Saddam léti af allri mótstöðu hefðu Banda-
ríkjamenn auðvitað unnið sigur, og óþarfi
væri að gera árás á Írak.
Lykilatriði í þessu sambandi væri sú stað-
festa sem George W. Bush Bandaríkjaforseti
og embættismenn hans hefðu sýnt; enginn
velktist í vafa um að þeim væri alvara. Það
gæti vissulega gert gæfumuninn að því er
varðar afstöðu Saddams.
Í þeim skilningi er munur á þeirri stöðu,
sem nú er kominn upp, og stöðunni haustið
1998 þegar síðast var deilt hart um vopnaeft-
irlit í Írak. Í því felst ekki mat á því, að sögn
Sicks, hvort Bush sé staðfastari maður en Bill
Clinton, sem þá var forseti Bandaríkjanna. Í
millitíðinni hafi nefnilega gerst atburður, sem
öllu breyti; þ.e. árásin á Bandaríkin 11. sept-
ember 2001.
Sumir fræðimenn telja reyndar að Banda-
ríkjastjórn hafi farið út af sporinu þegar hún
setti málefni Íraks á oddinn. Þeir spyrja hvað
hafi eiginlega orðið um baráttuna gegn
hryðjuverkum. Daniel Hamilton, sérfræðing-
ur um samskipti Evrópu og Bandaríkjanna,
segir t.a.m. að það skaði nokkuð trúverðug-
leika Bandaríkjastjórnar í allri umræðunni
um Írak að ekki skuli hafa tekist að sýna fram
á bein tengsl Saddams við árásirnar á Banda-
ríkin.
Og embættismaður í öldungadeild þingsins
kveðst reiðubúinn til að viðurkenna að eðlilegt
sé að menn spyrji hvers vegna Írak sé tekið á
dagskrá einmitt núna (þegar sumir teldu eðli-
legra að einbeita sér að því að hafa uppi á
Osama bin Laden), og af slíku offorsi. „En ég
myndi vilja snúa spurningunni við: hvers
vegna tókum við ekki Írak á dagskrá með
þessum hætti fyrir löngu?“
Rétt er að nefna í þessu sambandi að eng-
inn viðmælenda Morgunblaðsins dró í efa þær
fullyrðingar að Írakar ráði yfir gereyðingar-
vopnum, eða að þeir hafi haft áhuga á því að
koma sér upp kjarnorkuvopnum. Menn eru þó
ekki endilega sammála um það hversu mikil
ógn stafar raunverulega af Saddam Hussein.
Munu ekki komast hjá því að biðja
um aðstoð bandalagsþjóða
Tveir fræðimenn, sem Morgunblaðið ræddi
við, sögðu yfirlýsingar Bandaríkjastjórnar
undanfarnar vikur og mánuði villandi að
mörgu leyti. Sögðu þeir O’Hanlon og Hamilt-
on að þrátt fyrir yfirlýsingar Bandaríkja-
stjórnar um hið gagnstæða þá sé óhugsandi
að Bandaríkin efni einhliða, og án stuðnings
að minnsta kosti einhverra sinna bandalags-
þjóða, til árásar á Írak.
Staðreyndin sé nefnilega sú, að Bandaríkin
muni þurfa að biðja Evrópumenn um að lið-
sinna sér, ef ekki við stríðsreksturinn sjálfan,
þá a.m.k. við mönnun þess hernámsliðs, sem
sennilegt er að tæki við stjórn mála í Írak að
afloknu stríði.
Ráða mátti af samtölum við embættis- og
fræðimenn að enn hefur ekki verið mikið
hugsað út í það í bandaríska stjórnkerfinu
hvað taki við eftir að unnist hefur sigur á her
Íraka (fari svo að til átaka komi) og Saddam
hefur verið velt úr sessi.
Rashid Khalidi, prófessor í sagnfræði Aust-
urlanda nær við háskólann í Chicago, bendir í
þessu sambandi á að það sé engan veginn ein-
falt mál að hernema 22 milljóna manna land,
þar sem búa ýmsar þjóðir og bæði súnní- og
shíta-múslímar, með það að yfirlýstu mark-
miði að koma á lýðræði. Fyrir það fyrsta verði
erfitt að koma í veg fyrir að landið liðist í
sundur (Kúrdar geri sig t.d. líklega til að
stofna eigið ríki).
„Ef við tökum þá ákvörðun að leggja út í
þann gífurlega kostnað, sem stríð í Írak
myndi útheimta, að ekki sé talað um að hætta
lífi hundruða eða þúsunda bandarískra her-
manna, þá er ljóst að við munum verða í Írak
um langt skeið,“ segir embættismaður í
bandaríska utanríkisráðuneytinu.
Michael O’Hanlon kveðst sjá fyrir sér svip-
að verkefni og sinnt hafi verið á Balkanskaga
undanfarinn áratug. Sett yrði á stofn borg-
araleg stjórn, sem nyti fulltingis fjölmenns
hernámsliðs. Hann segir að þeir stjórnmála-
menn í Bandaríkjunum sem séu andsnúnir
þessu af hugmyndafræðilegum ástæðum [þ.e.
andsnúnir því sem á ensku er kallað „nation-
building“] muni verða undir í umræðunni.
Hamilton bætir því við að bandarískur al-
menningur myndi aldrei gangast inn á það að
þurfa að standa einir fyrir mannfreku her-
námi í Írak, e.t.v. um áratuga skeið.
Skilyrtur stuðningur
Það er raunar samdóma álit flestra, sem
Morgunblaðið hitti að máli, að stuðningur
bandarísku þjóðarinnar við hugsanlegar hern-
aðaraðgerðir í Írak sé býsna skilyrtur.
Skoðanakannanir hafa sýnt að um 70%
Bandaríkjamanna styðja forseta sinn, er hann
ræðir um nauðsyn þess að ráðast á Írak. Við-
mælendur Morgunblaðsins eru hins vegar
sammála um að fæstir vilji að Bandaríkin
standi ein í slíku stríði og jafnframt vilji flestir
að þar til bærar alþjóðastofnanir, þ.e. Samein-
uðu þjóðirnar, hafi lagt formlega blessun sína
yfir aðgerðirnar.
Þá muni andrúmsloftið breytast fljótt í
Bandaríkjunum ef um mikið mannfall yrði að
ræða.
„Andstaða Evrópumanna hefur haft áhrif á
fólk. Ef ég verð var við að almenningur hafi
sterkar efasemdir um að rétt sé að ráðast á
Írak þá geturðu verið viss um að Bush hefur
orðið var við það líka,“ segir Jeff Martin,
framkvæmdastjóri Stanley-stofnunarinnar
um alþjóðamál en hún er staðsett í Muscatine
í Iowa. Undir þetta tekur dr. Donald Hellman,
framkvæmdastjóri Institute for International
Policy í Seattle. Hann hefur efasemdir um að
hægt yrði að ráðast á Írak án þess að taka upp
herskyldu og telur útilokað að fólk muni taka
slíkri ráðstöfun þegjandi og hljóðalaust.
Þeir Hellman og Martin búa báðir fjarri
hringiðu stjórnmálanna í Washington en af-
staða þeirra er býsna dæmigerð fyrir þá
menntamenn sem Morgunblaðið hitti að máli í
Iowa og Seattle. Það mátti finna greinilegan
blæbrigðamun á afstöðu þeirra á austur-
strönd Bandaríkjanna sem lifa og hrærast í
stjórnmálunum og fólks „úti á landi“. Ekki var
að finna meðal fólks í Iowa eða Seattle þá
sterku sannfæringu sem menn í Washington
hafa um að Bandaríkin eigi nú í stríði: stríði
við alþjóðlega hryðjuverkamenn og þau út-
lagaríki sem þá styðja.
„Við höfum ekki svo ýkja miklar áhyggjur
af öryggi okkar hérna í Iowa,“ segir Lyle
Muller, ritstjóri dagblaðsins Iowa City Gaz-
ette í Iowa. Hann segir að þó að árásirnar 11.
september 2001 hafi haft áhrif á alla Banda-
ríkjamenn þá einkennist sjónarhorn manna
ekki alls staðar svo ýkja mikið af því að þeir
telji að sér sótt, þ.e. að stríð standi beinlínis
yfir. Vissulega sé fólk varara um sig en áður
en á því sé munur og því, að finnast sem mað-
ur sé að upplifa stríðstíma.
Styðja sinn forseta
á örlagatímum
Með þessu er ekki verið að gefa í skyn að
íbúar í ríki eins og Iowa styðji ekki forseta
sinn í viðleitni hans til að ráða niðurlögum
þeirra hryðjuverkahópa sem stóðu fyrir
ódæðunum í New York og Washington fyrir
rúmu ári. Raunar er saga bæjarstjórans í
Westbranch, 2.400 manna smábæjar í Iowa-
ríki, afar lýsandi um þau áhrif sem 11. sept-
ember hafði hvarvetna á fólk.
Bæjarstjórinn, Mike Quinlan, hafði aldrei
haft áhuga á pólitískri þátttöku en eftir árás-
irnar á Bandaríkin sá hann sig knúinn til að
fara í framboð. Hann segir atburðina þann ör-
lagaríka dag hafa kveikt í brjósti fólks sterka
föðurlandsást – og henni fylgi vitneskjan um
að menn þurfi að láta gott af sér leiða, gegna
skyldum sínum við fósturjörðina.
Quinlan svarar því játandi þegar hann er
spurður um það hvort Bandaríkjamenn muni
styðja stríð gegn Írak. „Ég kaus Al Gore á
sínum tíma [til forseta]. En nú stend ég fast
að baki forseta mínum [Bush]. Ef hann metur
stöðuna þannig að nauðsynlegt sé að efna til
stríðs við Írak þá þarf ég ekki að vita meira,“
segir Quinlan.
Staðfestist það einmitt í þing- og ríkis-
stjórakosningunum í Bandaríkjunum, sem
eru nýafstaðnar, að fólk vill fylkja sér um sinn
forseta á þessum örlagatímum.
Því er út í hött að halda því fram að forseti
Bandaríkjanna sé fullkomlega úr takti við
þjóð sína, eða að fólk sé almennt á móti stríði
við Írak. Umræðan um þessi mál er hins veg-
ar engan veginn eins einsleit og stundum má
ráða af bandarískum fjölmiðlum (einkum er
hér átt við sjónvarpsfréttastöðvarnar). Bush
mun njóta stuðnings þjóðar sinnar ákveði
hann að efna til stríðs við Írak en honum er
eins gott að fara vel með þann stuðning.
Besta tegund stríðs er
það sem vinnst án átaka
George W. Bush Bandaríkja-
forseti getur treyst á stuðning
þjóðar sinnar telji hann á end-
anum nauðsynlegt að ráðast á
Írak. Það þýðir þó ekki að efa-
semdir hafi ekki leitað á
marga. Davíð Logi Sigurðsson
var á ferð um Bandaríkin og
ræddi þar við mann og annan.
Reuters
Herþota af gerðinni F-14D Tomcat hefur sig á loft af bandaríska flugmóðurskipinu U.S.S. Abraham Lincoln sem er á siglingu þessa dagana í
Persaflóa. Bandaríkjamenn eru búnir undir stríð við Írak.
’ Ef Bush metur stöðunaþannig að nauðsynlegt sé
að efna til stríðs við Írak
þá þarf ég ekki að vita
meira. ‘
david@mbl.is