Morgunblaðið - 17.11.2002, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 17. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HEILMIKIÐ vatn er til sjávar runnið frá því
að Hafliði Baldvinsson hóf að versla með fisk
í fiskbúð sinni á Hverfisgötu 123 í Reykjavík
fyrir 75 árum.
Verslun þessi
starfar enn og er
nú elsta starfandi
fiskbúðin á land-
inu. Um stjórnar-
tauma fyrirtækis-
ins, sem vaxið
hefur að umfangi í
gegnum árin, hef-
ur þriðja kynslóð
frá stofnandanum,
afabörn Hafliða,
haldið í nokkur ár,
en það eru þeir
Ragnar, Júlíus og
Helgi auk mágs
þeirra Þorkels
Hjaltasonar.
Lengstan starfs-
aldur við búðina hefur hins vegar faðir þeirra
og sonur stofnandans, Helgi Hafliðason, átt,
sem aðeins var fimm ára og tíu daga gamall
þegar faðir hans stofnaði Fiskbúð Hafliða
hinn 20. nóvember árið 1927. Nærri lætur að
Helgi, sem sjálfur hélt 150 manna veislu í til-
efni af áttræðisafmæli sínu síðastliðinn
sunnudag, eigi um hálfrar aldar starfsreynslu
að baki í fiskbúðinni við Hverfisgötu. Hann
hætti öllum afskiptum af verslunarrekstr-
inum fyrir um átta árum. Fyrirtækinu var
breytt í hlutafélag 1988 og um svipað leyti
var hafin fiskvinnsla og heildsala á Granda-
garði. Árið 1992 var svo flutt í núverandi hús-
næði í Fiskislóð 30, þrátt fyrir að eigendurnir
líti svo á að gamla fiskbúðin við Hverfisgötu
sé enn „andlit“ fyrirtækisins út á við. Ásamt
eigendum eru starfsmenn nítján talsins. Fyr-
irtækið, sem allt er rekið undir heitinu Fisk-
búð Hafliða, hefur verið að feta sig út á þá
braut að framleiða fiskafurðir í sérhæfðar
neytendapakkningar fyrir innanlandsmarkað
enda kemst nú orðið aðeins einn starfsmaður
yfir það að sinna afgreiðslu og þeim verkum,
sem til falla í fiskbúðinni.
Fiskur úr hjólbörum
Að sögn Helga eru því miður ekki til hér á
landi miklar eða merkar sagnfræðiheimildir
um upphaf fisksöluviðskipta, en líklega má
rekja upphaf fisksölu í Reykjavík til þess er
menn fóru um bæinn með hjólbörur og hand-
vagna og seldu fisk í hús og á torgum þar
sem vír var gjarnan settur í gegnum augun
svo að húsmæðurnar gætu gengið með feng-
inn heim. „Mér er það minnisstætt þegar
fisksali einn með hjólbörur bankaði eitt sinn
upp á í húsi hér í borg og til dyra kom dönsk
vinnukona. Fisksalinn ungi bauð upp á ferska
lúðu án þess að átta sig á því að orðið „lúða“
hefði allt aðra merkingu á dönsku en ís-
lensku. Dönsku vinnukonunni mun ekki hafa
verið skemmt við þessa „dónalegu“ heim-
sókn,“ segir Helgi.
Hásetafélagið, sem stofnað hafði verið árið
1915, starfrækti fiskmarkað fjórum árum síð-
ar á torginu, þar sem nú mætast Pósthús-
stræti og Tryggvagata. Jón Guðnason, sem
var ritari félagsins, tók að sér að annast söl-
una og fékk sér til aðstoðar tvo menn, þá
Eggert Brandsson og Steingrím Magnússon.
Eftir 1920 tóku þeir sjálfir við þessum
rekstri, sem þeir nefndu Fisksölutorgið Jón
og Steingrímur. Fisksölutorg þetta var við
Tryggvagötuna, nokkru austar en Pylsuvagn-
inn stendur nú, og voru þar tíu eða tólf sölu-
göt, þar af hafði Hafliði Baldvinsson yfir
tveimur götum að ráða.
„Tros“ til sölu
Hafliði, sem var saltari á togaranum Gylfa,
hóf sína fisksölu á saltmeti. Í þá daga máttu
skipverjar vinna þann aukafisk, sem að öðr-
um kosti fór fyrir borð. Þar sem lítið var um
hvíldartíma á þessum tíma, var sjaldan um
mikið magn að ræða enda aðeins hugsað sem
búbót fyrir heimilin. Menn voru misjafnlega
duglegir við þessa iðju en Hafliði og skips-
félagi hans Jón Jónsson voru iðnir við að
nota sinn litla frítíma til þess að verka hluta
af þessum fiski sem annars átti að fara fyrir
borð. Þeir hirtu hlýra, karfa, keilu og þess
háttar afurðir, sem í þá daga töldust til auka-
tegunda, og þegar safnast fór óþarflega mikið
fyrir brugðu þeir á það ráð að auglýsa í Tím-
anum: „Tros til sölu“ auk þess sem þeir
bættu um betur og fóru að kaupa meira tros
af skipsfélögum sínum. Fiskurinn var vigt-
aður í 40 kílóa pakkningar fyrir sveitamenn-
ina, sem komu í bæinn og gerðu góð kaup.
Eftir að samvinnu þeirra Hafliða og Jóns
lauk, sá Hafliði í þessu tækifæri til að skapa
sér sjálfstæðan atvinnuveg sem úr varð, segir
sonur hans Helgi þegar hann er spurður um
tilurð verslunarinnar.
Í kast við lögin
Hafliði komst þó í kast við lögin ef marka
má innrammað skjal, stílað á bæjarfógetann í
Reykjavík, sem hangir uppi í fyrirtækinu.
Um er að ræða kæru frá Sighvati Brynjólfs-
syni lögregluþjóni á hendur Hafliða. Bréfið,
sem dagsett er hinn 15. nóvember árið 1917,
er svohljóðandi: „Hitti ég Hafliða Baldvinson,
Óðinsgötu 8, með handvagn á gangstéttinni í
dag og dró hann vagninn langan veg eftir
gagnstéttinni. Þetta leyfi ég mér að tilkynna
yður hæstvirtur bæjarfógeti.“ Hafliði mun,
samkvæmt kærunni, hafa verið að fara með
fisk á einhverja staði við Laugaveg, en með
öllu var ólögmætt að draga vagninn eftir
gagnstéttinni, sem aðeins var ætluð gangandi
fólki, líkt og nú. „Svona var eftirlitið gott í þá
daga,“ segir Helgi.
Hafliði fékk borgarabréf og verslunarrétt-
indi árið 1925 og byggði þá lítið hús með
tveimur herbergjum og eldhúsi á Hverfisgötu
123. Austan við húsið kom hann upp báru-
járnsskúr með sölugati að götunni og hinn
20. nóvember 1927 var húsið vígt með því að
drukkið var súkkulaði og borðað góðgæti í
eldhúsinu. Upp frá því hófst hin eiginlega
fisksala hans. Hafliði notaði þennan skúr til
ársins 1933, en þá var búið að byggja við
austurendann og ofan á húsið.
Sendisveinar úti um allt
Á árunum 1927–1933 var síminn í kjall-
aranum undir húsinu. Jóna Ágústsdóttir tók
á móti pöntunum og rétti pantanir í gegnum
gat, sem var á veggnum út í búðina og sáu
nokkrir sendisveinar, sem starfandi voru hjá
fiskbúðinni, um að koma pöntunum til við-
skiptavinanna. Þeir voru allir félagar í Sendi-
sveinafélagi Reykjavíkur, sem stofnað hafði
verið á þessum árum, enda höfðu allir máls-
metandi kaupmenn sendisveina á sínum
snærum í þá daga. „Hjól sendisveinanna voru
með bögglabera framan á og kassa þar ofan á
fyrir fiskinn. Sent var í Sogamýrina, í
Kleppsholtið, í Vesturbæinn og uppbæinn,
sem kallað var, á Freyjugötuna og allar götur
þar í kring. Í þá daga máttum við svo láta
innpakkaðan fisk inn á gólfið í strætisvögn-
unum til ákveðinna fjölskyldna við Klepp og
Rafstöð,“ segir Helgi og bætir við að fjöldi
starfsmanna hafi verið svo mikill hjá stærstu
fisksölunum í Reykjavík á þessum árum að
efnt hafi verið sumarið 1936 til íþróttakapp-
leiks á Melavellinum.
Það tíðkaðist líka að vinnandi menn færu
heim í hádegismat og var þá eldað á hverjum
bæ. „Þegar logn var og dálítið frost, mátti sjá
svartan mökk yfir bænum. Kol voru notuð við
upphitun húsa og einnig við eldamennskuna
að mestu leyti.“
Nýstárlegur auglýsingamáti
Árið 1933, þegar búið var að byggja ofan á
húsið við Hverfisgötuna og við austurendann,
varð mikil breyting hjá Hafliða, því hann
komst í stærra og betra húsnæði, sem er að
mestu leyti í núverandi mynd. Sama ár
keypti Hafliði nýjan vörubíl af Páli Stef-
ánssyni sem fyrir utan fiskflutninga var
gjarnan notaður á góðum sunnudegi til að
flytja starfsfólk og vini upp um sveitir. Bíl-
stjóri var oftast Bjarni Sigmundsson, faðir
Bessa Bjarnasonar. Þá eignaðist Hafliði pall-
bíl, sem notaður var í ýmislegt snatt. Sá bíll
fór hins vegar illa og endaði á hvolfi við Eski-
hlíð í september 1935.
Hafliði vakti gjarnan athygli á sér með ný-
stárlegum auglýsingum, sem byrjuðu oft á
orðunum: „Margt er nú til í matinn“. Ein-
hverju sinni kom Pétur Símonarson í Vatns-
koti með lifandi silung til Hafliða, sem aug-
lýsti þá samstundis: „Lifandi silungur“ og í
kjölfarið fylgdi auglýsingin: „Fugl nýhættur
að fljúga“. Fræg auglýsing frá Hafliða var í
bundnu máli eftir Jónas frá Grjótheimum og
hljóðaði svona:
Hringdu í síma fjórtán hundruð fimmtíu og sex,
Ef fisk þig kynni skyndilega vanta.
Því skiptir þú við Hafliða, þín heill og hagsæld vex,
Og hann þér sendir það sem þú vilt panta.
Það þekkist varla nafn á fiski er hann hefur ei strax,
Hvort hentar betur saltur eða reyktur.
Stóra eða smáýsu, þyrskling, lúðu, silung, lax,
En litli kolinn verður bestur steiktur.
Í stríði við mótlæti
Hafliði lenti í nokkrum mótbyr í upphafi
stríðsáranna árið 1939 eftir að hafa komið sér
upp nokkrum útibúum víðs vegar um borgina
og rekið svokallað Flosaport á Klapparstíg 8
„Lifandi silungur og fu
Fiskbúð Hafliða er elsta starfandi
fiskbúðin í landinu. Þrátt fyrir að
75 ár séu nú liðin frá stofnun henn-
ar er engan bilbug að finna á eig-
endunum. Þeir sögðu Jóhönnu
Ingvarsdóttur að áfram yrði stefnt
að því að versla með fisk á Hverf-
isgötu 123 þó að neytendur leituðu
í vaxandi mæli inn í stórmarkaðina
á kostnað einyrkja í kaupmanna-
stétt. Nauðsynlegt væri að bregðast
við breyttum neysluvenjum mark-
aðarins, sem nú kallar miklu frekar
á tilbúna rétti í stað ýsu með haus
og sporði.
Hafliði Baldvinsson
stofnaði fiskbúðina fyrir
75 árum.
Morgunblaðið/Sverrir
Helgi Hafliðason hefur átt langan starfsaldur í Fiskbúð Hafliða á Hverfisgötu 123.
Bryndís Schram tók að sér afgreiðslustörf í fisk-
búðinni með Helga fyrir borgarstjórnarkosning-
arnar 1986 í þeim tilgangi að hitta sem flesta
kjósendur, en hún var þá á framboðslista fyrir
Alþýðuflokkinn.
Grásleppan hengd upp í hjalla.
Fiskbúðin hefur alla tíð, eða í 75 ár, verið til
húsa á Hverfisgötu 123 þar sem fjölskyldan hef-
ur jafnframt búið.