Morgunblaðið - 17.11.2002, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 17. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í lúmberkampi
Haustið 1875 sáði Stefánvetrarrúgi og hveitiog dyttaði að húsummeðan hann beið eftirvetrarvinnu. Brátt
komu timburfélögin frá Ocontobæ
upp með Ocontofljóti og drógu
eldavélar og matvæli með sér á
hestum og uxum, reistu skála hér
og þar og réðu landnema til að
fella tré, saga þau og draga bolina
niður á ána. Skógarhögg var stór-
atvinnuvegur í Shawano og
Oconto. Stefán var búinn að læra
handtökin og fór lengra en áður í
skógarvinnu þetta haust ásamt
fleiri mönnum, allt að 80 kílómetra
norður með Úlfafljóti. Þar var nýr
vegur sem herinn hafði lagt árið
1871 og skógarhögg var orðið
stærra í sniðum en við Oconto.
Þúsundum trjáa var fleytt niður
fljótið.
Skógarhöggsmenn bjuggu í búð-
um, sem Jón frá Mjóadal kallaði
„lúmberkamp“, við misjöfn skil-
yrði, sambærileg við sjómennsku
og verferðir á Íslandi. Skógarhögg
var slarksöm vinna og því fylgdi
sérstakt verklag, sérstök verkfæri
og sérstakt tungutak. Fyrst á
haustin fóru undanfarar og völdu
svæði til að höggva og stæði fyrir
búðirnar þar sem auðvelt væri að
koma timbrinu niður að ánni. Í
búðunum gátu verið hundruð
manna. Hinar smærri voru yf-
irleitt undir einu þaki, þeim stærri
var skipt upp í mismunandi bygg-
ingar.
Tveir og tveir hjuggu hvert tré,
sitthvorum megin frá, ekki í sömu
hæð og með því ákváðu þeir hvert
tréð skyldi falla. Síðan tók einn
maður við og bútaði bolinn í hæfi-
legar lengdir. Fjórði maðurinn
setti keðjur á bolina og uxa fyrir
og flutti að sleða. Síðan var farið
með risastór æki til árinnar. Þar
unnu ármenn með stangir og
stjaka þegar ísa leysti og komu í
veg fyrir stíflumyndun eða losuðu
stíflur. Skógarhöggsmenn gengust
upp í afköstum, stærð trjáa,
magni timburs sem fleytt var,
stærð ækja sem dregin voru og
þeir leituðu leiða til að leysa erf-
iðar þrautir. Það var hetjublær yf-
ir starfinu samfara slarkinu og
stundum var hraustlega drukkið í
heimsóknum skógarmanna til
bæja og þorpa.
Yfir hundrað skógarhöggsbúðir
voru við Úlfafljót og þverár þess
frá Oskosh og langt norður fyrir
Shawano og gistiskálar á stöku
stað með veginum. Reglulegar
vagnferðir komust á en hætta var
á árásum vopnaðra ræningja. Lík-
lega gekk Stefán norður eftir.
Þegar hann kom á leiðarenda
blöstu við fáein hús sem stóðu
þétt og kannski fleiri en ein vist-
arvera í sama húsi: eldhús og mat-
arskáli, svefnskálar, smiðja,
smíðahús, gripahús og fóður-
geymsla. Allar byggingarnar voru
úr grófklofnu timbri og ekkert
sagað, ekki einu sinni stólar, borð
eða svefnbálkar. Skálarnir voru
gisnir og héldu varla vatni. Bálkar
voru meðfram veggjum, höggnir
til eftir föngum og gátu tveir og
tveir sofið á hverjum. Hitað var
upp með járnofnum og þurfti mik-
inn eldivið. Að lokinni kvöldmáltíð
sátu menn við eldinn, spjölluðu,
spiluðu og hvíldu sig. Stefán hafði
eflaust einhver bókakver með-
ferðis að lesa. Blaut fataplögg
voru hengd upp til þerris um-
hverfis eldinn. Mataræði var gott;
kjöt, baunir, kartöflur, grænmeti.
Lapplendingur skásta fúkyrðið
Þegar Stefán kom í búðirnar
voru fjórir eða fimm Íslendingar
komnir þangað á undan honum.
Um sextíu manns voru í skálanum
og kvaðst einn landinn vera feginn
komu hans. Stefán spurði hvers
vegna. Hann sagði að orðbragð
skálabúa um Íslendingana væri
slíkt að þeir yrðu að svara fyrir
sig. Skásta fúkyrðið væri Lapp-
lendingur! Stefáni þótti þetta
ótrúlegt en komst fljótt að raun
um að engu var logið til um orð-
bragðið þótt menn væru að öðru
leyti meinlausir við Íslendinga og
jafnvel greiðviknir. Landinn átti
það skilið, segir Stefán, „viljugur,
trúr og dyggur“. Það spillti fyrir
að einn Íslendingurinn var í guð-
hræddara lagi fyrir þennan fé-
lagsskap og reifst oft við skálabúa
með guðsorð og siðareglur að
vopni. Hann varð orðlaus í hvert
skipti sem honum var svarað,
hristi höfuðið og gekk í burtu og
það æsti karlana.
Sá sem svæsnastur var í orð-
bragði hét Jack Castelo. Hann
beindi um síðir spjótum sínum að
Stefáni sem galt í sömu mynt þótt
hann væri óvanur slíku. Hann
hafði hins vegar heyrt sitt af
hverju. Orð óx af orði milli þeirra
þangað til flestir viðstaddir voru
farnir að leggja við hlustir. Senn-
an stóð lengi yfir en Stefán lét
ekki undan síga því hann yrði
seint veginn með orðum einum
saman. En orðfærið þótti ekki haf-
andi eftir meðal siðaðra manna.
Næsta dag sneri Jack Castelo sér
að öðrum Íslendingi og sendi hon-
um tóninn úr fjarlægð og þá svar-
aði Stefán á móti. „Hver svarar
mér nú?“ kallar Jack og spyr
hvort það sé Stefán. Hann sagði
að svo væri. „Já, þá þagna ég! Þú
spillist verr með hverjum deg-
inum,“ sagði Jack. Með því lauk
orðasennum og orðbragð batnaði.
Stefán og Jack urðu mestu mátar
og vildi Jack allt fyrir Stefán gera
eftir þetta. Stefán kvað um
reynslu sína þennan vetur, 1876:
Mér þó hroll og hugar þrá
hremmsur olli kífsins,
í fanta solli flýgst ég á
í forarpolli lífsins.
Gandreið Biblíunnar
Meðal þeirra Íslendinga sem
voru með Stefáni á skógi voru
tveir tilvonandi prestar, þeir Frið-
rik Bergmann og Níels Þorláksson
sem lásu undir handleiðslu séra
Páls. Þeir voru miklu lærðari en
Stefán að hans sögn og hann
karpaði oft við þá um flest annað
en trúarbrögð. Þeir voru jafnan
báðir á móti honum. Þá greip
hann svipuð léttúð og þegar hann
deildi forðum við griðkonuna úr
Mjóadal á kirkjureið.
Þeir Friðrik fóru eitt sinn að
hrósa Opinberunarbókinni. Stefán
þagði þangað til þeir spurðu hann
álits. „Æi, verið þið nú ekki að
þessu oflofi, piltar, um Opinber-
unarbókina, hún er enginn helgur
spádómur, en aðeins eins konar
„Gandreið“ eða „Heljarslóðaror-
usta“ eftir einhvern Gröndal
þeirra tíma og um hans samtíð.“
Þetta datt ofan í Stefán óhugsað
en með því gekk hann alveg fram
af drengjunum. Þeir þögnuðu en
um leið og þeir gátu báru þeir
ummæli Stefáns í sálnahirði
landnámsmanna, séra Pál Þor-
láksson.
Stefán fór snögga ferð heim
úr skógarhögginu um veturinn
ásamt nokkrum þýskum ná-
grönnum sínum sem einnig
unnu þar. Þeir fóru áleiðis suð-
ur herveginn en sveigðu leið til
austurs á ská í gegnum eyði-
skógana norðan við Shawano-
vatn til að stytta sér leið. Eng-
inn þeirra þekkti leiðina en
veður var gott í fyrstu.
Dimm hríð brast á og
þeir töpuðu brátt áttum.
Stefán var viss um
rétta leið en hinir
vildu hver í sína
áttina. Frostið tók
að herða en þeir
voru lítt settir
klæðum og höfðu
auk þess blotnað.
Þeir rákust á forna
og fúna kofatótt úr
gildum eikarbolum og
ákváðu að setjast þar um
stund og gá hvort rofaði
til. Þjóðverjunum fór
að verða kalt og
þeir sögðust
mundu drep-
ast ef þeir
næðu ekki
byggðum
fljótlega. Stefán vissi að það var
satt en hann var í þungum þönk-
um um forlög þess manns sem
þarna hafði byrjað að byggja sér
kofa endur fyrir löngu. Hann hafði
ekki lokið verkinu því augljóst var
að aldrei hafði komið þak á tótt-
ina. Kannski var þetta veiði-
mannshreysi sem dúkur eða
skinnfeldur hafði verið strengdur
yfir. Eða hreysi einræns flækings
sem fór um óbyggðir. Meðan Stef-
án lét hugann reika rofaði til.
Hann sá Sjöstjörnuna og réð af
því hvað væri austurátt og benti
félögunum á það. Þjóðverjarnir
höfðu aldrei séð Sjöstjörnuna í
Þýskalandi og efuðust um vísindi
Íslendingsins. Þeir létu hann samt
ráða ferðinni og allir komust þeir
klakklaust heim. Það hafði verið
skammt eftir. En skálabúinn sótti
löngum að Stefáni þangað til
kvæði varð til löngu síðar.
Næst þegar Stefán kom til
messu, líklega á annan í hvíta-
sunnu vorið 1876, lagði séra Páll
mest út af óskeikulleika ritning-
arinnar og þeirri hættu sem steðj-
aði að þeim sem efuðust, til dæmis
þeim sem líktu Opinberunarbók-
inni við Gandreið Benedikts Grön-
dals. Við lá að Stefán skellti upp
úr þótt honum tækist að stilla sig
og gengi jafnvel til altaris. Páll
var jafnvinsamlegur við hann og
áður og minntist aldrei á þetta
Bókarkafli Stephan G. Stephansson telst einn þekktasti íslenski vesturfarinn. Hann fluttist vestur um haf 1873, nam þrívegis nýtt
land í Norður-Ameríku og varð eitt af öndvegisskáldum á íslenska tungu. Á æskuárunum bjó Stefán Guðmundsson hins vegar í
Skagafirði og Bárðardal, en það var ekki fyrr en á landnámsárum hans að Stefán breytti skírnarnafni sínu í Stephan G. Hér er grip-
ið niður í frásögn Viðars Hreinssonar af ævi landkönnuðarins.
Skógarhögg
í vesturheimi
Skógarhöggsmenn við Chippewa-ána í Wisconsin um 1875.
Skógarhöggsmenn í svefn-
skála við Úlfafljót.
Landnámsárum sínum eyddi Stefán í Wisc-
onsin og Norður-Dakóta í Bandaríkjunum
og Alberta í Kanada. Hér er gripið niður í
sögu er Stefán starfar við skógarhögg í norð-
urhluta Wisconsin og óvenjulegum vin-
áttuböndum sem urðu til þegar hann vann
við uppskeru sunnar í ríkinu. Meðal þeirra
sem við sögu koma er Jón Jónsson frá Mjóa-
dal, sem síðar varð tengdafaðir Stephans, og
séra Páll Þorláksson, einn af leiðtogum ís-
lenskra landnema í Vesturheimi.
Stephan G.
Stephansson.