Morgunblaðið - 23.11.2002, Qupperneq 56

UMRÆÐAN
56 LAUGARDAGUR 23. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Marga langar að getatalað tungum. Þeirsem ekki nenna aðbíða hvítasunnunnar
borga málamönnum til að geta
komið saman setningum á borð
við: Er þér innfættur? Getur þið
sagt hvaðan er næstkomandi kló-
settur? Þetta er virðingarvert og
maður finnur til sín á erlendri
grund þegar skelfingin skín úr
augum innfættra. En hér er í
rauninni leitað langt yfir skammt.
Ef okkur langar að tala mál sem
við skiljum ekki þurfum við ekki
annað en bregða fyrir okkur ís-
lensku.
Þegar ég var lítill skildi ég orð-
takið að fara bónleiður til búðar
mínum eigin skilningi og það var
misskilningur. Ég var ekki byrj-
aður á Njálu. Pabbi var kaup-
maður og ég skildi orðtakið þann-
ig að maður færi og bæði um
eitthvað og yrði leiður – í búð.
Bæði þekkti ég það af eigin raun
og sá krakka verða leiða þegar
foreldrarnir vildu ekki kaupa.
Að maður færi síðan leiður
heim í sína eigin búð hafði mér
ekki hugkvæmst. Við götuna voru
ábyggilega tuttugu búðir. Sú hug-
mynd hefur verið barnshuganum
ofviða að kaupmennirnir færu
betliferðir hver í annars búð en
fengju nei þar og yrðu afturreka.
(Varla hef ég skilið orðið bónleið-
ur rétt. Á æskuárum mínum var
stanslaust verið að bóna. Börn
eru súrrealistar. Ég vildi að ég
myndi hvernig mér tókst að sam-
eina gólfbón og depurð.)
Ég komst að því í fyllingu tím-
ans að átt var við gryfjur með yf-
irbreiðslu sem fornmenn gistu í á
alþingi og fóru úr og báðu um
eitthvað til að geta farið bónleiðir
í aftur.
Lýsingarorðið búðleiður hefði
komið mér vel. En það er ekki
einu sinni til enn.
Bónleiður, æðiber, uppsigaður,
snoðir, slyðruorð, flæðisker, seil,
rekspölur, reip, reiðarslag, reiði-
skjálf, pallborð, pati, nástrá,
meiður, læðingur, lyftistöng,
laupur, handraði. Flest þessara
orða sér maður aðeins í einu sam-
bandi þótt þau kunni að vera til í
fleiri. Smám saman líður merk-
ingin úr minni, samhengið fer að
riðlast og þar kemur að próf-
arkalesari óskar þess að hið op-
inbera gangi í málið. Fyrir mér
vakir nefnd sem umritaði þann
hluta málsins sem við notendur
skiljum illa, þýddi hann á manna-
mál. Brýnast væri að þýða orð-
takaforðann. Hann virðist ekki
ætla að endurnýjast vel. Menn
geta haft sínar hugsjónir, rétt
mál, auðugt
mál, lifandi
mál, en mér
sýnist þorri
fólks forðast
þessar mál-
lýskur og þrá
mest að mega
tala og skrifa
skiljanlegt mál.
Þá er varla von
til að halda í
horfinu ef það útheimtir auka-
kennslu í horfnum þjóðháttum og
sýnisferðir á byggðasöfn. Hér er
við ramman reip að draga: hér er
verið að toga í band sem stera-
tröll heldur í.
– – –
Íþróttafréttamenn halda áfram
að ríða feitum hestum til bardaga
þótt dýr þessi þyki frábær skot-
mörk og eigi til að leggjast fyrir
af mæði þegar verst gegnir. Auð-
vitað eiga stríðsfákar að klára af
diskinum sínum og taka vítamín
en það má ekki vera hægt að dúka
borð fyrir fjóra á bakinu á þeim.
Það mun ekki heldur hafa verið
meiningin í upphafi að menn riðu
þessum hestum að heiman. Þeir
höfðu þá með sér heim þegar búið
var að leggja óvininn til ævarandi
hvíldar og hirða það sem hann
átti nýtilegt. Þar á meðal þá feitu
hesta sem finnast kunnu í búinu.
Þeir tákna herfangið.
– – –
Það er fórn að vera í pólitík.
Þetta er svo illa launað. Og þegar
kemur að mannfórnum er eins og
eðlishvötin bjóði manni að fara
varlega. Trana sér ekki fram.
Bíða þess að aðrir ríði á vaðið.
Þetta er eitt af því sem ekki verð-
ur aftur tekið, eins og að fá sér
krítarkort til dæmis. Þess vegna
er eðlilegt að stjórnmálaflokkar
oti fyrst fram vonarpeningi sín-
um. „Styðjum Jósep. Þessi ungi
maður er vonarpeningur flokks-
ins“ segja stuðningsmennirnir.
Vonarpeningur þýðir sá eða
það sem lítils er af að vænta og
var m.a. haft um ófélegar kindur,
horgemlinga sem öndin blakti
varla í. Ég ráðlegg flokknum að
útvega sér vonarstjörnu í staðinn.
– – –
Ef stofnun eða bygging er stað-
sett á Húsavík getur það svo sem
þýtt að hún hafi verið týnd en sé
nú fundin, staðarákvörðun hafi
farið fram og loftmyndir teknar.
Sennilegra er þó að hún sé þar
bara. Orðið er oftast óþarft. Mér
finnst það stundum notað eins og
menn vilji segja að mannvirki sé
ekki aðeins á staðnum heldur sé
það ekki á förum. Sé tilgangurinn
að eyða efa um það finnst mér tví-
mælalausast að segja jarðsett.
– – –
Það heitir að kveðja sér hljóðs,
hvort sem maður hefur eitthvað
að segja eða ekki. Rétt eins og að
kveðja frænku sína sem er að fara
norður. Það er líka sjálfsagt að
kveðja mann sem er að fara niður.
En hafi hann verið kveðinn niður
er vísast að fátt verði um kveðjur.
– – –
Um daginn var ég spurður út í
Böggvisstaðafjall sem ég veit
ekkert um nema hvernig á að
skrifa það. Í Orðabók Máls og
menningar þýðir viðurnefnið
böggvir „e.t.v.“ sá sem skaðar. Í
útgáfunni þar á undan þýðir það
sá sem veldur tjóni og er þó dreg-
ið aðeins í efa. Ekki er boðið upp
á annað. Böggvisstaðafjall skilur
enginn maður. Skaðvalds-
staðafjall væri manneskjulegra.
En einnig það er að verða ógagn-
sætt. Á ljósu nútímamáli yrði
þetta Tjónvaldsstaðafjall. Það
skilja þó allir. Bæjarnafnið er
hljómmikið og sómir sér vel innan
um Kussungsstaði og Tindr-
iðastaði. Miðað við þau álög sem
hvílt hafa á landbúnaði á Íslandi,
óheppilega hnattstöðu, drepsóttir
og skynsemisskort, gætu Tjón-
valdsstaðir orðið útbreiddasta
bæjarnafnið. Eyðibýli eru hvort
eð er algengust.
Fyrir mér vakir
nefnd sem um-
ritaði þann
hluta málsins
sem við not-
endur skiljum
illa, þýddi hann
á mannamál.
asgeir@mbl.is
ÍSLENSKT MÁL
Eftir Ásgeir Ásgeirsson
FJÖRUTÍU þúsund milljónir
króna hérumbil virðist vera andvirði
þeirra veiðiheimilda, sem dótturfélag
Eimskips, Burðarás, hefir komizt yf-
ir, ef miðað er við það verð, sem við-
skiptajöfrarnir hafa komið sér upp,
sín í milli, á þjóðarauðlind Íslands,
sjávarfanginu.
En af hverjum var keypt?
Af þeim, aðallega, sem ríkisvaldið
hafði úthlutað veiðiheimildunum
ókeypis.
Að vísu hafði H. Böðvarsson á
Akranesi áður fest kaup á miklum
veiðiheimildum í Sandgerði, gegn lof-
orði um að Sandgerðingar myndu
áfram njóta þeirra.
Þau eru mörg loforðin, sem gefin
hafa verið í þeim efnum – og öll svik-
in.
Breyttir tímar, segja menn og
óþarft og úrelt að standa við orð sín
og samninga, enda sýnist nú stjórn-
völdum að kominn sé tími til að Ís-
lendingar gangi á bak orða sinna og
ítekaðra yfirlýsinga við Dani vegna
handritamálsins eins og fram hefur
komið opinberlega.
Og stjórnvöld gerðu fleira til
gottgjörelsis seljendum aflaheimilda
almennings: Laumuðu ákvæði inn í
lög, sem gerir gjafakvótaþegunum
kleift að flytja andvirðið úr landi –
skattfrjálst.
Engar – alls engar – af þeim for-
sendum, sem lágu til grundvallar
fiskveiðistjórnarkerfinu hafa staðizt
og raunar snúizt upp í andhverfu
sína. Nægir í því sambandi að nefna
vöxt og viðgang þorskstofnsins.
Magnús Jónsson, veðurstofustjóri,
hafði fyrir skemmstu eftirfarandi orð
um kerfið: ,,Ég tel fiskveiðistjórn síð-
asta áratugar mesta samfélagslega
óhæfuverk sem framið hefur verið í
sögu þjóðarinnar.“
Óbærilegar skuldir hafa hlaðizt
upp í sjávarútvegi. Á aðalfundi fisk-
vinnslustöðva var upplýst að þær
hefðu lækkað á árinu um 10 – tíu –
milljarða, en þess auðvitað ekki getið
að þær hefðu að nafnvirði átt að
lækka miklu meira vegna hækkunar
íslenzku krónunnar. Yfir tvö hundruð
þúsund milljónir króna er skuldahal-
inn! Og allt hinni nýju, miklu hagræð-
ingu að þakka!
Hvernig víkur því annars við, að
gjafakvótaþegarnir skuli selja að-
réttu ríkisstjórnarinnar eins og þeir
keppast við?
Hvernig má það vera að gamalgró-
in útgerð á Skipaskaga tekur upp á
því einn góðan veðurdag að selja stór-
fyrirtæki í Reykjavík lungann úr fyr-
irtæki sínu, eða öllu heldur alla und-
irstöðuna sem rekstur þess hvílir á?
Svarið við þessum spurningum er
ofureinfalt: Handhafar aflaheimild-
anna óttast að fari að kortast í gós-
entíð núverandi stjórnarflokka. Að
þess verði ekki langt að bíða að af
þeim verði tekinn órétturinn að
verzla með eigur almennings sem sín-
ar eigin. Þess vegna er vissara að
hafa allt sitt á þurru áður en erfinginn
frá Hornafirði og aðalmaður auð-
valdsins í Sjálfstæðisflokknum missa
völdin.
Þegar þar að kemur kann að fara
um ýmsa þá, sem enn þykjast hólpnir
með þjóðareignina milli handanna,
sem þeir hafa keypt dýrum dómum af
þeim, sem ekki áttu hana. Svo ógn-
vænlegt ranglæti sem skipan mála er
nú stenzt aldrei til langframa.
Og þá verður tími til kominn fyrir
höfðingjana að biðja Guð að hjálpa
sér, eins og séra Sigvalda forðum.
Fjörutíu þúsund
milljónir króna
Eftir Sverri
Hermannsson
Höfundur er alþingismaður og
formaður Frjálslynda flokksins.
„Handhafar
aflaheimild-
anna óttast
að fari að
kortast í
gósentíð núverandi
stjórnarflokka.“ ÞEGAR aðventuhátið fer í hönd
búa menn sig undir hana hver á sína
vísu. Þá sem endranær er kjörið
tækifæri til að hlúa að því góða sem í
öllum mönnum býr. Það er hægt að
gera með ýmsum hætti meðal ann-
ars að sækja helgar tíðir í kirkjur
landsins og tónleikahald. Fegurð og
jákvæðni koma skýrt fram í árangri
og afrekum á sviði raunvísinda og
læknisfræði þar sem mannshugur-
inn rís hvað hæst. Það á meðal ann-
ars við í margs konar hjálparstarfi
kirkjunnar og fjölmargra annarra
samtaka . Það á við í bókmenntum,
tónlist og myndlist þegar listgreinar
þessar rísa hæst í fegurð og snilld.
Fátt snertir fjölskylduna meira en
barn sem eitthvað er að. Stundum
eru fatlanir öllum sýnilegar en í öðr-
um tilfellum er um að ræða duldar
fatlanir og þá þarf fjölskyldan að
búa við það aukna álag sem því
fylgir að vera stöðugt að verja það
fyrir umhverfinu, að eitthvað sé að
sem ekki er hægt að rekja til uppeld-
is eða kringumstæðna í fjölskyldum.
Ein af þessum duldu fötlunum er of-
virkni og misþroski sem einkum má
sjá í hreyfitruflunum, einbeitingar-
truflunum, hegðunartruflunum,
námserfiðleikum og félagslegri að-
lögun.
Fyrir næstum fimmtán árum tóku
nokkrir áhugasamir foreldrar mis-
þroska barna höndum saman og
kölluðu á samstarf við sérfræðinga
til að miðla fræðslu til foreldra,
kennara og annars fagfólks auk ann-
arra til að umgangast börn og ung-
linga með þroska og hegðunarvanda.
Hvernig auðvelda má þessum börn-
um að fóta sig í flóknu samfélagi
með meira áreiti en áður hefur
þekkst, en einnig með meiri mögu-
leika á að vinna með sín mál og bæta
sig þjóðfélaginu til góða.
Foreldrafélag misþroska barna
hefur náð einstæðum árangri í
fræðslu, forvörnum og hvers konar
liðsinni og bættri líðan misþroska
barna og unglinga og aðstandenda-
þeirra.
Nú þarfnast þessi málaflokkur að-
stoðar til að efla starfsemina. Við
megum ekki láta okkar hlut eftir
liggja. Við njótum svo margs vegna
örlætis og gjafmildi fólks sem hefur
verið reiðubúið að láta gott af sér
leiða. Hvar værum við stödd án
þess? Caritas Ísland (hjálparstofnun
kaþólsku kirkjunnar) vill með gleði
beina sinni árlegu aðventusöfnun til
foreldrafélags misþroska barna.
Vertu með, því framlag þitt mun
koma til ómetanlegrar hjálpar.
Hvert eitt skref og sérhver áfangi
fram á við skiptir miklu.
Caritas Ísland efnir til tónleika til
styrkar foreldrafélagi misþroska
barna í Kristskirkju við Landakot,
sunnudaginn 24. nóvemeber kl.16,
þar sem landskunnir listamenn
koma fram og gefa vinnu sína. Car-
itas-sunnudagurinn verður 1. des-
ember og fer söfnunin fram í öllum
kaþólskum kirkjum landsins. Einnig
verða seld jólamerki Caritas hjá for-
eldrafélagi misþroska barna. Einnig
er hægt að leggja inn á gíróreikning
hjá Caritas Ísland 513-14-220134
Caritas Ísland óskar öllum lands-
mönnum gleðilegrar aðventuhátíðar.
Tónleikar Car-
itas Ísland til
styrktar mis-
þroska börnum
Eftir Sigríði
Ingvarsdóttur
Höfundur er formaður
Caritas Ísland.
„Við megum
ekki láta
okkar hlut
eftir liggja.“
ÉG HEF í gegnum tíðina verið
áhugasamur um að sækja fundi
varðandi forvarnir og fíkniefnavarn-
ir, bæði út af starfi mínu sem alþing-
ismaður og kennari en ekki síður
sem faðir fjögurra barna. Á einum
slíkum fyrirlestri sagði Þórólfur
Þórlindsson prófessor að mesta ógn
nýrrar aldar væri eiturlyfin, mark-
aðssetning þeirra og á hvern hátt
neysla þeirra rústaði heilu fjölskyld-
unum. Það er ekki einungis eitur-
lyfjaneytandinn sjálfur sem kvelst
og þjáist heldur allt fólkið hans, for-
eldrar, systkini, vinir og aðrir að-
standendur.
Fyrir nokkrum árum fór ég á ein-
staklega fræðandi foreldrafund á
Hvolsvelli þar sem lögreglumaður,
Heiðar Guðnason að nafni, núver-
andi forstöðumaður Samhjálpar,
hélt fyrirlestur. Með honum var
fyrrverandi eiturlyfjaneytandi, Jón
Indriði Þórhallsson. Röktu þeir á
hvern hátt „eiturlyfjakrumlan“ rúst-
aði lífi fólks. Samtökin sem þeir unnu
og vinna fyrir heitir Marita. Þetta er
einn magnaðasti fyrirlestur sem ég
hef farið á um þetta efni, þar sem
reynsluheimur neytandans var rak-
inn. Ég hef farið á fleiri slíka fyr-
irlestra hjá þessum samtökum og er
ég sannfærður um að gildi þeirra er
mikið. Síðastliðinn þriðjudag var
mér boðið að sjá kvikmynd sem þessi
samtök hafa látið gera um fíkniefna-
hættuna sem nefnist: „Hættu áður
en þú byrjar“. Myndin er mjög
áhrifamikil og er ég viss um að hún á
eftir að koma að miklu gagni í bar-
áttunni gegn eiturlyfjum. Þegar er
farið að sýna nemendum 9. bekkjar
grunnskóla myndina ásamt fyrir-
lestri og spjalli sem Magnús Stefáns-
son, fræðslufulltrúi og fyrrverandi
eiturlyfjaneytandi, flytur. Ég dáist
mjög að þessu starfi. Hér er um
mjög faglegt forvarnarstarf að ræða
sem okkur ber að gefa gaum og
styrkja. Í myndinni eru raktar ófarir
fólks sem lendir í klóm eiturlyfjanna
sem brýtur niður vilja fólks, sjálfs-
Eiturlyf,
ógnin mikla!
Eftir Ísólf
Gylfa Pálmason
„Það eru
uggvænleg
tíðindi að í
ljós hefur
komið að
næsti markhópur eitur-
lyfjasala er grunnskóla-
nemendur …“