Morgunblaðið - 05.01.2003, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 5. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Á síðasta ári benti Jafnrétt-isráð á að launamunurkarla og kvenna hyrfiekki fyrr en eftir 114 ár,ef þróunin yrði sú sama
og verið hefði undanfarna tvo ára-
tugi. Það meðaltal gefur að vísu
óþarflega svarta mynd af stöðunni,
því undanfarin ár hefur dregið all-
verulega saman með körlum og kon-
um. Þannig er vert að benda á, að
verði hraði breytinganna jafnmikill
áfram og síðustu fimm árin, þá næst
jafnvægi eftir 43,7 ár. Og ef aðeins er
litið til breytinga milli áranna 2000 og
2001, þá ættu konur að ná sömu at-
vinnutekjum og karlar eftir 22,5 ár.
Atvinnutekjur kvenna á síðasta ári
voru 57,2% af atvinnutekjum karla,
árið 1996 var hlutfallið 52%, og árið
1991 49,7%.
Ingólfur V. Gíslason, sérfræðingur
hjá Jafnréttisráði, segir ljóst að bilið
milli atvinnutekna karla og kvenna
hafi minnkað hratt undanfarin ár, en
ekki sé þó hægt að ganga að því vísu
að sú þróun haldi áfram. „Stjórnvöld
gætu til dæmis tekið einhverja þá
ákvörðun sem hægir á þessari þróun
eða snýr henni við. Ef fæðingarorlof
hefði verið lengt, án þess að sett hefði
verið regla um skiptingu þess milli
móður og föður, þá hefði það áreið-
anlega haft slæm áhrif á stöðu
kvenna á vinnumarkaði. En ég held
að breytingarnar undanfarin ár eigi
sér margar skýringar. Ein er sú, að
nú koma á vinnumarkaðinn í æ ríkari
mæli ungar konur sem hafa alist upp
hjá konum sem létu ekki bjóða sér
mismunun og að litið væri á þær sem
annars flokks þátttakendur í atvinnu-
lífinu. Það hvarflar ekki að dætrum
þessara kvenna að þær séu síðri
starfskraftar en karlar. Og þótt hægt
gangi, þá fjölgar konum í stjórnunar-
stöðum og karlar hafa aukið þátttöku
sína í heimilisstörfunum. Allir þessir
þættir skila sér í minni launamun.“
Ingólfur segir að í heildartölum yf-
ir launamun karla og kvenna sé ekki
litið til mismunandi vinnutíma. „Það
er þó ljóst að konum í hlutastörfum
hefur fækkað og þær eru almennt að
lengja vinnutíma sinn.“
Ingólfur hefur undanfarið unnið að
ýmiss konar samantekt á tekjumun
karla og kvenna á vegum Jafnrétt-
isráðs og stuðst við upplýsingar frá
Þjóðhagsstofnun, en þær upplýsing-
ar eru unnar upp úr skattskýrslum.
Eitt af því sem Ingólfur hefur kannað
er tekjumunur sambúðarfólks. „Á
ríflega 16% heimila eru konur með
hærri tekjur en karlar og sú tala
kemur mörgum á óvart. Þessi tala
hefur hækkað jafnt og þétt á und-
anförnum árum.“
Giftir karlar þéna meira
Þegar fólk gengur í hjónaband er
reglan sú að tekjur bæði karlsins og
konunnar hækka. „Þær hækka lítil-
lega hjá konunni, en tvöfaldast hjá
körlunum miðað við tölur frá árinu
2000. Þarna spilar vinnutíminn inn í,
en hann dugar þó ekki sem skýring.
Það viðhorf er áreiðanlega enn víða
ríkjandi, bæði hjá atvinnurekendum
og körlunum sjálfum, að karlar eigi
rétt á hærri launum þegar þeir eru
komnir með heimili, en það skilar sér
ekki til kvenna í sama mæli. Giftingin
sjálf hefur ekki þessi áhrif, en um leið
og börn koma til sögunnar leita menn
eftir hærri launum. Þá er vert að taka
fram, þar sem miðað er við árið 2000,
að áður en nýju lögin um fæðingaror-
lof komu til framkvæmda voru kon-
urnar heima á smánarbótum Trygg-
ingastofnunar í sex mánuði og þá var
ekki um annað að ræða fyrir karlinn
en að reyna að afla meiri tekna en áð-
ur, svo tekjur heimilisins færu ekki
niður úr öllu valdi.“
Miðað við tölur frá árinu 2000 hafa
giftar konur 46,4% atvinnutekna
giftra karla. Ógiftar konur hafa hins
vegar 73,9% af atvinnutekjum ógiftra
karla.
Ingólfur segist ekki hafa trú á að
fyrirtæki mismuni körlum og konum
viljandi.
„Við höfum mörg dæmi um að
stjórnendur fyrirtækja koma af fjöll-
um þegar úttekt á launabókhaldi sýn-
ir að konur innan fyrirtækjanna njóta
lakari kjara en karlarnir. Það er ekki
ætlun þeirra, en einhvern veginn
laumast gömlu viðhorfin inn í bók-
haldið. Þegar fyrirtæki setja sér jafn-
réttisáætlanir batnar ástandið oft
verulega, því þá eru menn meðvitaðir
um vandann.“
Mesti tekjumunur í hverfi 112
Ingólfur kannaði tekjumun karla
og kvenna eftir hverfum í Reykjavík.
Árið 2000 var tekjumunur karla og
kvenna minnstur í hverfi 105, því þar
höfðu konurnar 65,8% af tekjum
karla. Mestur var munurinn í hverfi
112, þar sem konurnar náðu aðeins
53,6% af tekjum karla og í hverfi 109,
þar sem þær voru með 55,7% af
tekjum karla. Í hverfi 112 voru karl-
arnir með hærri laun en karlar í 105
og konurnar í 112 voru með lægri
laun en konurnar í 105. Árið 2000
voru karlar í hverfi 105 með 2,4 millj-
ónir í árstekjur að meðaltali, en karl-
ar í 112 með 2,7 milljónir. Konur í
hverfi 105 voru það sama ár með 1,6
milljónir í tekjur, en kynsystur þeirra
í hverfi 112 með 1,4 milljónir.
Ingólfur segir að þennan mun
megi áreiðanlega skýra með ýmsum
hætti. Hverfi 112 sé ungt hverfi, þar
séu barnafjölskyldur margar og kon-
ur líklegri til að vinna hlutastarf en í
hverfi 105.
Ingólfur segist hafa hug á að vinna
frekar úr þessum upplýsingum, til
dæmis þurfi að kanna samspil tekna,
vinnutíma og menntunar.
„Þessar upplýsingar eru áreiðan-
lega allar til, en ekki í samræmdu
formi. Við þurfum að setja fjármagn í
að samræma þessar upplýsingar, svo
við getum áttað okkur á því hvernig
þær ákvarðanir, sem teknar eru í
þjóðfélaginu, hafa áhrif á kynin og
tekjur þeirra. Oft hefur til dæmis
verið nefnt að líta þurfi til þessara at-
riða við fjárlagagerð, en það getur
reynst þrautin þyngri þegar ekki er
hægt með góðu móti að nálgast allar
upplýsingar á einum stað.“
Ömmur og mæður geta verið stoltar
Ingólfur segir að í nágrannalönd-
unum hafi launamunur karla og
kvenna minnkað verulega. „Það virð-
ist hins vegar sem nokkur stöðnun
hafi átt sér stað þar, hver sem skýr-
ingin er. Þótt styttri vinnutími
kvenna eigi þar hlut að máli nær
hann ekki að skýra allan muninn. Í
Danmörku hefur til dæmis verið bent
á að það tekur konur sem starfa hjá
hinu opinbera fimm ár að ná sömu
kjörum og starfsfélagar þeirra, eftir
að þær hafa farið í barnsburðarleyfi.
Í einkageiranum ná þær kollegunum
hins vegar aldrei, svo fórnarkostnað-
ur þeirra vegna barneignanna er
mikill. Að þessu þarf að huga sér-
staklega.“
Ingólfur segir að ánægjulegasta
niðurstaða sín sé sú, að smám saman
þokist í jafnréttisátt. „Það hefur eng-
inn afturkippur orðið og ekkert sem
bendir til að aftur leiti í sama horfið.
Ömmur og mæður geta verið stoltar
af þeim árangri sem þær hafa náð
fyrir hönd þeirra ungu kvenna og
stúlkna sem nú eru að hasla sér völl á
vinnumarkaðinum.“
Tekjumunur
milli kynja
minnstur í
hverfi 105
Miðað við þróun síðustu fimm ára ættu konur að ná sömu
atvinnutekjum og karlar eftir 43,7 ár, en dragi jafnhratt
saman með kynjunum og gerðist milli áranna 2000 og
2001 næst jafnvægi eftir 22,5 ár. Ragnhildur Sverrisdóttir
kynnti sér niðurstöður nýrrar könnunar Jafnréttisráðs og
ræddi við Ingólf V. Gíslason.

      




    




  
   




  






 









  
 

   
 
 

   
  




 


 



  




 











 




   
      
        

















 ! " 


#
 $ 



 $  #
$ 



$ 









 %

Morgunblaðið/Sverrir
Ingólfur V. Gíslason hefur ekki trú á að fyrirtæki mismuni körlum og konum viljandi.
Jafnréttisráð kannar launamun kynjanna