Morgunblaðið - 05.01.2003, Blaðsíða 31

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. JANÚAR 2003 31
EINAR Bragi hefur unnið ötul-
lega að kynningu samískrar menn-
ingar. Þetta er fimmta bókin sem
hann sendir frá sér með þýðingum
samískra skáldverka. En á Sama hef-
ur löngum verið litið eins og hvert
annað huldufólk á norðurhjara. Ein-
ar Bragi fullyrðir í stuttum inngangi
– og er ekki einn um þá skoðun – að
Samar hafi verið frumbyggjar Norð-
urlanda. Menn eru sammála um að
þeir hafi komið úr austri, »jafnvel alla
leið frá Tíbet«, segir Einar Bragi.
Hann minnir á að Egill hafi sennilega
verið af Sömum kominn í aðra ættina.
Rökin fyrir því eru reyndar löngu
komin fram, og þá meðal annars skír-
skotað til útlits hans. Hitt er nýrra –
»og takið nú við tíðindum, góðir háls-
ar!« segir Einar Bragi – að stór-
stjarnan Björk sé »ekki aðeins í útliti,
töktum og skapferli svo samísk sem
verða má heldur eru hinir óskilgrein-
anlegu töfrar tónlistar hennar og
flutnings staðfesting á að henni er
upprunalegasta alþýðutónlist Evr-
ópu í blóð borin: jojkið«. Þrátt fyrir
einangrun – eða ef til vill vegna henn-
ar – hefur Sömum tekist að varðveita
ævaforna menningu sína, þar með
talda alþýðutónlistina sem tengdist
þá ljóðlist þeirra eins og títt var með-
al fornþjóða. Einar Bragi metur það
svo að Paulus Utsi sé mesta ljóðskáld
sem uppi hafi verið með Sömum.
Hann fæddist 1918 en lést 1975, 56
ára að aldri. Einar Bragi telur hæpið
að bera samískar bókmenntir saman
við háþróaðar bókmenntir stórþjóð-
anna. »Þó vegur hitt á móti,« segir
hann, »að Samar eru lausir við menn-
ingarleiða og lífs-
þreytu.« Ekki þarf að
lesa mörg ljóð í bókinni
til að komast að raun
um að orð þessi eru
dagsönn. Ljóðlist Pau-
lus Utsi getur jafnvel
minnt á kveðskap Ís-
lendinga frá þeim tíma
þegar hér var lifað í og
með náttúrunni, mann-
lífið var skoðað sem
eðlilegur hluti þeirrar
hringrásar og ljóðlistin
tengdist daglega lífinu.
Einar Bragi er harð-
orður í garð herraþjóð-
anna á Norðurlöndum
sem setið hafi yfir hlut Sama gegnum
aldirnar, óþarflega harðorður að
dómi undirritaðs. Allt er það vonandi
liðin tíð, búið og gert, kafli sögunnar
sem hvorki verður endurtekinn né af-
máður. Þar að auki kemur þessi for-
tíð fram með nógu skýrum hætti í
ljóðum skáldsins.
Það sem öðru fremur einkennir
ljóð þessi – en þau eru öll án fyrir-
sagnar – er á hinn bóginn einlægni,
næmt auga fyrir blæbrigðum náttúr-
unnar og þar með fyrir samleik lands
og mannlífs að ógleymdri barnslegri
sköpunargleði og eðlilegri sátt við
umhverfið. Skáldið þarf ekki að leita
langt yfir skammt eftir yrkisefni. Líf-
ið sjálft færir honum það í hendur.
Þar að auki hefur lífsbaráttan verið
erfiðari en svo að rúm væri fyrir tóm-
leika og leiða. Í einu ljóða sinna segist
Paulus Utsi vera »förumaður í eigin
landi«. Og fyrsta æviskeiði sínu lýsir
skáldið svo:
Í torfkofa var ég alinn
laugaður bráðnum snjó
vaggan var skjól mitt
í mosa var ég lagður
Kálfskinnið mjúka
yljaði mér í bóli
Á móðurmjólkinni góðu
nærðist ég og óx
Mjúkri rödd
söng mamma mig í svefn
Þótt Samar færu á
mis við pólitískt sjálf-
stæði hafa þeir bætt sér
það upp, að svo miklu
leyti sem unnt var, með
samkennd og samhjálp
og frelsi því sem víðátt-
an veitti þeim. Ljóst er
að fjölskyldutengsl hafa
verið sterk. Hringrás
náttúrunnar skapaði
stöðuga tilbreyting og
lyfti undir hugarflugið. Lýsing
skáldsins á litbrigðum lofts og jarðar
er því nærfærin og persónuleg og
hvergi innantóm:
Morgunroði, dagsbrún:
þú dansar stjörnu af stjörnu
með ljós þitt
Handan snæfjalla
og hvítra skýja
eldar af degi
Dalalæða á ferli
fellur héla á grund
Tjarnir hemar
leggur lón
grunnstingull þekur
botn í ám
Þoku léttir af ljósum vötnum
Íslenskur texti Einars Braga er af-
ar vandaður. Þar sem Íslendingar
voru fyrrum hjarðmenn eins og Sam-
ar og sóttu lífsbjörg sína með svip-
uðum hætti í skaut náttúrunnar bjó
íslenskt mál yfir gnótt orða yfir þau
margvíslegu dægrabrigði og árstíða-
skil sem Paulus Utsi er að lýsa í ljóð-
um sínum. Augljóst er að það tungu-
mál liggur þýðanda létt á tungu.
Ljóð frá norðurslóð
BÆKUR
Ljóð
Ljóð eftir Paulus Utsi. Einar Bragi þýddi.
62 bls. Prentun: Steinholt ehf. Reykja-
vík, 2002.
HANDAN SNÆFJALLA
Erlendur Jónsson
Einar Bragi
Alltaf á þriðjudögum