Morgunblaðið - 05.01.2003, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 5. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
L
ISTIN er ekki aðeins tvíræð
heldur margræð. Ein af ástæð-
unum fyrir því hvers vegna
listasagan gengur sjaldnast upp
eins og kapall er einmitt marg-
ræðni hennar. Afurðir listasögunnar eru
ennþá meðal okkar í formi ungra verka,
eldri verka og fornra verka, þótt höfundar
þeirra síðarnefndu séu fyrir löngu gengnir
fyrir ætternisstapa. Mörgum finnst að þá
ættu verk þeirra einnig að fá hvíld á ein-
hverju góðu safni þar sem þau geta rykfallið
í friði. Hvað getum við svo sem lært af
þessu gamla drasli, spurðu fútúristarnir
ítölsku, og súrrealistarnir frönsku skömmu
síðar.
En ekki eru öll kurl komin til grafar þótt
ef til vill sé búið að grisja skóginn. Franski
19. aldar málarinn og myndhöggvarinn
Jean-Léon Gérôme
(1824–1904) hefur oft-
ast nær fengið hrak-
lega útreið í listasög-
unni þótt hann væri
tæknilega einhver fær-
asti eftirmaður málarans Ingres, og sem
slíkur sannur ljósberi hins svokallaða ný-
gríska skóla á ofanverðri öldinni. Liðlega
tvítugur sló hann í gegn á hinni opinberu
Salon-sýningu með verkinu „Hanaslagur“,
frá 1846, og 1864 var hann orðinn prófessor
við Akademíuna í París.
Þar sem hann kvæntist dóttur AdolpheGoupil, áhrifamesta gallerista Par-ísarborgar, átti Gérôme ávallt vísa
sölu á verkum sínum. Að auki sá Goupil um
að selja ljósmyndaprent af verkum hans út
um allar jarðir og gera hann þannig að ein-
hverjum þekktasta listamanni sinnar sam-
tíðar. En með uppgangi impressjónismans
fór að syrta í álinn fyrir Gérôme þegar nær
leið aldamótunum. Hann var uppnefndur
„pompier“, eins og svo margir aðrir aka-
demískir listmálarar, en pompier þýðir
brunaliðsmaður. Ástæðan var sú að nýklass-
ískir málarar sýndu gjarnan goðumlíkar
hetjur sínar með grísk-rómverska hjálma,
en þess háttar höfuðfat minnti almenning á
brunaliðshjálma.
Það sem olli mestri slagsíðu Gérôme í
listasögunni var þó margendurtekin tilraun
hans – allar götur frá 1863 – til að koma í
veg fyrir að franska ríkið keypti verk af im-
pressjónistunum. Þó kastaði fyrst tólfunum
þegar honum tókst að sverta svo ómetanlegt
dánarbú listmálarans og safnarans Gustave
Caillebotte, árið 1894 – en Caillebotte
ánafnaði franska ríkinu nærfellt sjötíu verk
úr eigu sinni eftir alla helstu meistara stefn-
unnar – að einungis helmingurinn var þeg-
inn. Aftur tókst Gérôme að eyðileggja fyrir
framgangi impressjónismans, á Heimssýn-
Þeir síðustu verða fyrstir…
„Opticien“, frá 1902, eftir Jean-Léon Gérôme. Olíulitir á striga, 87 x 66 cm, einkaeign.
AF LISTUM
Eftir Halldór
Björn Runólfsson
ingunni, árið 1900. Tap franska ríkisins á
þessum óforbetranlega listspilli er nú talið í
milljörðum. Er nema von að hann fái ekki
alltof falleg eftirmæli á síðum listasög-
unnar?
Og þó tókst honum, tveim árum fyrir
dauða sinn, að skáka svo Marcel Duchamp
(1887–1968), helsta postula framúrstefn-
unnar á tuttugustu öld, að það verður að
teljast með ólíkindum. Árið 1902 málaði
Gérôme nefnilega málverkið „Opticien“, eða
„Gleraugnasali“, og sendi á sýningu auglýs-
inga- og skiltamálara í París. Málverkið er
af terrierhundi með einglyrni, sem horfir
raunamæddur á áhorfandann. Yfir skepn-
unni svífa tvö vökul augu í lonníettum.
Ramminn sjálfur er meistaraverk, alsettur
ýmsum sjóntækjum sem minna á breiðan
starfsvettvang gleraugnasalans.
Það er þó orðaleikurinn snjalli semliggur í boga undir hundspottinu semmesta athygli vekur nú til dags. Þar
stendur „O PTI CIEN“ í þrem orðum;
framburður orðanna „au petit cien“, sem út-
leggst „hjá litla hundinum“. Það fer ekki
milli mála eftir hvern verkið er því við hlið
hundsins stendur smáum prentstöfum: J.L.
Gerome barbouillavit anno domini 1902 –
J.L. Gerome krotaði á því herrans ári 1902.
Vitað er að löngu síðar hreifst Salvador
Dalí mjög af þessu verki, og varla er hægt
að verjast þeirri hugsun að Marcel Duc-
hamp – alias orðaleikjameistarinn Rose Sél-
avy – hafi einnig vitað af myndinni, svo slá-
andi líkur er orðaleikurinn „O-pti-cien“,
orðaleikjum hans sjálfs og sértækum áhuga
á sjóninni og hvers kyns sjóntækni. Að auki
er afar líklegt að Duchamp hafi að hluta til
sótt aðföng í síðasta stórvirki sitt „Étant
donnés“ – „Að því gefnu“ – í málverk Gér-
ômes „Vörður kvennabúrsins“, frá 1859. Að
minnsta kosti eru hurðirnar í báðum verk-
um sláandi líkar. Flest bendir því til að Du-
champ hafi þekkt vel til ævistarfs Gérômes.
En þó svo að það liggi milli hluta,breytir það engu um þá staðreyndað auglýsingaskilti Gérômes, frá
1902, er í senn óvenjusnemmborinn und-
anfari dadaískra orðaleikja, súrrealískra
furðumynda og auglýsingaskotinnar popp-
listar. Það verður að teljast þó nokkuð,
einkum þegar í hlut átti yfirlýstur haturs-
maður allrar eðlilegrar listþróunar.
SVO ég gerist nú hefð-bundin og þjóðlegsvona í blábyrjun ársþá verð ég að minnast
á áramótaskaupið sem mér
fannst stórskemmtilegt í ár.
Þar fengu allir eitthvað við
sitt hæfi, ,,pabbahúmorinn“ á
sínum stað, eins og ein vin-
kona mín orðaði það, í bland
við steiktan unglingahúmor,
að ógleymdum góðkunn-
ingjum flestallra smábarna-
heimila, Stubbunum. Í miðju
Stubba-atriðinu runnu reynd-
ar tvær grímur á eins árs
gamlan frænda minn, sem
ljómaði allur þegar Stubba-
lagið byrjaði og iðaði af kæti
þegar hann sá vini sína birt-
ast þarna á hólnum, en varð
hins vegar mjög skrýtinn á
svipinn þegar sólin rann yfir
skjáinn með andliti Arnar
Árnasonar í gervi Davíðs
Oddssonar í stað smábarnsins
sem hann, líkt og aðrir heitir
Stubbaaðdáendur, er vanur.
Honum leist ekkert á blikuna
og horfði dauðskelkaður í
kringum sig, en vinkonur
mínar sem eiga smábörn
segja mér að nákvæmlega
sömu viðbragða hafi orðið
vart á þeirra heimilum. Eng-
ar breytingar í Stubbalandi
takk.
Annað sem vakti mikla kát-
ínu var sápuóperan á snekkj-
unni, þar sem atvik úr við-
skiptalífinu voru færð í stílinn
og sett í búning þátta á borð
við Leiðarljós og Glæstar
vonir. Og svo maður snúi upp
á þetta á frekar lummó hátt
þá er ljóst að margir gera sér
einmitt glæstar vonir um ára-
mót. Sjálf hugsa ég stundum
svona og svo ég deili því nú
með lesendum hverjar vonir
mínar eru svona almennt séð
á nýju ári, þá óska ég þess og
vænti að þetta verði ár
kvenna. Nú getur strákurinn,
sem kom upp að mér á bar um
daginn og sagði að sér fyndist
pistlarnir mínir oft heldur
fullir af kvenrembu, hætt að
lesa, en ég ætla hins vegar að
leyfa mér að halda aðeins
áfram á þessum nótum. Ég vil
jafnframt geta þess að þó ég
sé yfirleitt lítið fyrir að velta
mér upp úr því neikvæða
finnst mér ekki hægt að horfa
framhjá því að árið sem var
að líða var nokkuð áberandi
karlaár. Þetta var eins og í
góðri aksjónmynd, karlar í
aðalhlutverki og konur í
aukahlutverki. Forkólfarnir í
viðskiptalífinu eru flestallir
karlar, og enda þótt konur
séu oft lykilmanneskjur í fyr-
irtækjum þá eru þær yfirleitt
millistjórnendur á meðan
karlar eru aðalstjórnendur –
Bond-gellan vinnur kannski
allskonar afrek, en Bond er
samt alltaf aðalgæinn. Þá
stendur fyrir dyrum breytt
hlutverkaskipan á Alþingi, en
svo virðist sem hún verði kon-
um ekki í hag heldur óhag,
auk þess sem karlar virðast
talsvert fleiri en konur meðal
nýstirna í stjórnmálum. Kon-
ur eru eins og hvítir hrafnar í
umræðuþáttum um þjóðmál í
sjónvarpi og á það bæði við
um eldra og yngra fólk. For-
menn stjórnmálaflokkana
eru, eins og stendur, allir
karlar og sömuleiðis meiri-
hluti þeirra sem oftast fá
tækifæri til að tjá sig op-
inberlega fyrir hönd ungliða-
hreyfinga stjórnmálaflokk-
anna. Glænýjar niðurstöður
sýna að launamunur
kynjanna virðist hvergi vera á
undanhaldi, þrátt fyrir að
konur séu almennt að verða
jafnmikið ef ekki meira
menntaðar en karlar.
Nú er ég orðin heldur móð
og niðurlút af þessari upp-
talningu og vil reyna að beina
því sem eftir er af máli mínu
upp á við. Því þangað liggur
leiðin. Gagnkvæmur vilji virð-
ist ríkja hjá körlum og konum
um að staða kynjanna verði
jöfn. Eftir að nýju fæðing-
arorlofslögin taka fullt gildi
er lagaleg staða okkar jöfn.
Það sem vantar upp á er
kannski ekki alveg svo greini-
legt en eitthvað er það þó.
Stundum er talað um að upp-
bygging valdakerfis sam-
félagsins sé ,,karllæg“, eða að
kynbundið misrétti sé ,,kerf-
islægur vandi“. Þegar svona
er talað finnst manni næstum
eins og verið sé að tala um
einhvern draug, þetta er í það
minnsta voða óáþreifanlegt
og eitthvað sem er búið að
vera allt-alltof lengi til um-
ræðu og ætti þar af leiðandi
að vera afgreitt.
Mæður okkar, sem nú telj-
umst til ungra kvenna, börð-
ust fyrir því að við hefðum
sömu tækifæri og strákarnir
jafnaldrar okkar þegar við
yxum úr grasi. Ég held að
þeim hafi tekist þetta að mjög
miklu leyti. Ég trúi því að
minnsta kosti, þrátt fyrir áð-
urnefnt tal um karlaárið, að
stelpur hafi sömu tækifæri og
strákar. Reyndar held ég að
umrædd trú sé nauðsynleg
forsenda þess að þetta geti
verið satt – altso að við höfum
sömu tækifæri. Annað sem er
ekki síður nauðsynlegt er
samstaða okkar, bæði kvenna
og karla, í þeirri viðleitni að
gera raunverulegt jafnrétti
kynjanna að veruleika og
breyta þeirri stöðu að konur
séu mestmegnis í auka-
hlutverkum þegar kemur að
viðskiptum og stjórnmálum.
Eins og áður sagði geri ég
mér glæstar vonir um að kon-
ur nái að blómstra á nýju ári
og að þær skipi sér í hrönnum
í bitastæð hlutverk bæði í við-
skiptalífinu og í stjórnmálum.
Þá yrði gaman að sjá fram-
haldið af snekkjudramanu að
ári þar sem við værum ekki
lengur Arcadia og Ms. Sel-
fridge, heldur Bónusmæðg-
urnar.
Og svo reynt sé að koma
með einhverskonar praktíska
tillögu að skrefi í átt til lausn-
ar (þar sem óræð hugtök á
borð við ,,karllægan strúkt-
úr“ eru víðsfjarri), þá held ég
að málið núna sé fyrst og
fremst aksjón. Að gera. Að
hrinda hugmyndum sínum í
framkvæmd, án þess að
hugsa um það í þaula hvernig
manni gæti mögulega mistek-
ist. Segja já við spennandi
tækifærum, án þess að vera
búin að gulltryggja að ekkert
gæti hugsanlega farið úr-
skeiðis. Gera, gera, gera. Og
hafa glæstar vonir að leið-
arljósi.
Birna Anna
á sunnudegi
Morgunblaðið/Jóra
Glæstar vonir
bab@mbl.is