Morgunblaðið - 25.01.2003, Blaðsíða 23

HEILSA
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. JANÚAR 2003 23
N
O
N
N
I
O
G
M
A
N
N
I
I
Y
D
D
A
/
s
ia
.i
s
/
N
M
0
8
5
0
8
LISTIR
Hvað er stelsýki?
SVAR Stelsýki er hluti afvandamálum sem
tengjast hvatvísi og einkennast af
mikilli þörf fyrir að framkvæma
ákveðna hegðun sem er skaðleg
sjálfum sér eða öðrum. Stelsýki
flokkast í greiningarkerfi geð-
sjúkdóma undir sama flokk og t.d.
spilafíkn og íkveikjuárátta. Stelsýk-
in einkennist af mikilli löngun til að
stela og þá mjög oft hlutum sem eru
einskis virði fyrir einstaklinginn eða
sem hann þarf ekki nauðsynlega á að
halda.
Mikilvægt er að aðgreina stelsýki
frá þjófnuðum almennt. Ef þjófn-
aðurinn tengist á einhvern hátt leit
að gróða, fjármögnun neyslu eða
öðru slíku er sjaldan um stelsýki að
ræða og margir vilja meina að aðeins
um 5% af þeim sem stela geti flokk-
ast undir það að vera stelsjúkir.
Stór hluti vandans hjá stelsjúkum
einstakling er að honum eða henni
mistekst í sífellu að hemja þessa iðju
sína, þrátt fyrir að einstaklingurinn-
hafi jafnvel verið handtekinn mörg-
um sinnum, sökum þeirrar vellíð-
unar sem stuldurinn gjarnan veitir
honum eða henni. Það er, sá stel-
sjúki finnur fyrir mikilli spennu og/
eða þörf fyrir að stela rétt fyrir
verknaðinn, sem síðan leiðir til mik-
illar spennulosunar og vellíðunar
eftir að verknaðurinn hefur verið
framinn. Stelsýki er vandamál sem
oft á tíðum getur varað í mörg ár, en
svo virðist þó sem að stelsýki sé
frekar fátítt vandamál. Spurning er
aftur á móti hvort stelsýki sé hugs-
anlega mun algengari en tölur segja
til um, þar sem fólk á mjög oft í erf-
iðleikum með að viðurkenna þennan
vanda. Stelsjúkur einstaklingur fel-
ur yfirleitt stelsýkina fyrir vinum og
vandamönnum og einnig finna þessir
einstaklingar oft fyrir gífurlega mik-
illi skömm vegna þess að þeir stand-
ast ekki freistinguna að stela, og
getur þessi skömm jafnvel leitt af
sér þunglyndi.
Margir myndu halda að flestir
þeirra sem eru stelsjúkir hljóti að
vera ungir karlmenn, jafnvel á ung-
lingsaldri. Staðreyndin er sú , að
meðalaldur stelsjúkra er um 36 ár
og helmingi fleiri konur þjást af stel-
sýki en karlar.
Mismunandi sálfræðileg meðferð-
arform hafa verið notuð við stelsýki
og einnig svokölluð SSRI lyf. Eitt af
því sem mikilvægt er að gera í með-
ferðinni er að nýta bakslagsvörn til
að læra að þekkja þær aðstæður, til-
finningar og hugsanir sem tengjast
stelsýkinni. Þeim stelsjúka er smátt
og smátt kennd aðferð til að stand-
ast löngunina í að stela og finna síð-
an nýjar leiðir til að fá útrás og vel-
líðan í lífinu. Auk þess má ekki
gleyma áhrifunum sem stelsýkin
hefur á aðra fjölskyldumeðlimi og
þar af leiðandi getur verið mikilvægt
að bjóða upp á fjölskyldumeðferð.
Gangi þér vel.
Stelsýki
eftir Björn Harðarson
Meðalaldur stelsjúkra
er um 36 ár
..............................................
persona@persona.is
Höfundur er sjálfstætt
starfandi sálfræðingur.
Lesendur
Morgun-
blaðsins
geta komið
spurn-
ingum varð-
andi sálfræði-, félagsleg
og vinnutengd málefni
til sérfræðinga á vegum
persona.is. Senda skal
tölvupóst á persona-
@persona.is og verður
svarið jafnframt birt á
persona.is.
UNGT fólk á Íslandi byrjar fyrr að hafa kynmök, hlut-
fallslega fleiri standa frammi fyrir þungun og færri
nota getnaðarvörn við fyrstu kynmök en í ýmsum ná-
grannalöndum. Margt ungt fólk tekur áhættu með
ótímabæra þungun og kynsjúkdóma. Eftir því sem ein-
staklingurinn er yngri, óöruggari með sig og viðhorf sín
til kynlífs og hvernig á að setja mörk á hegðun annarrra
er flóknara að stunda ábyrgt kynlíf. Kynmök eru iðu-
lega höfð undir áhrifum áfengis og jafnvel annarra
fíkniefna. Þá hefur einstaklingurinn enn minni stjórn,
hegðunin verður kærulausari og lítt hugað að var-
úðarráðstöfunum varðandi óráðgerða þungun og kyn-
sjúkdóma.
Í ljósi þessa er brýnt að vinna að forvörnum með
ungu fólki á sviði kynheilbrigðis. Mikilvægt er að unglingurinn fái fræðslu
um kynferðismál, nái að vinna með viðhorf sín og öðlist færni í tjáskiptum.
Að geta rætt um notkun getnaðarvarna við kynlífsfélaga reynir ekki bara á
þekkingu heldur einnig viðhorf og færni í mannlegum samskiptum.
Samstarf er nauðsyn
Forvarnarstarf á þessu sviði krefst samstarfs þeirra sem vinna með börn-
um, unglingum og foreldrum. Kynfræðslu á heimilum og skólum þarf að efla.
Góð samskipti foreldra og barna skila sér oftast í ábyrgri kynhegðun á ung-
lingsárunum. Mismunandi er eftir skólum hvernig staðið er að kynfræðslu og
hvort kennslan styðst við heildrænt kynfræðsluefni eins og Kynfræðsla: Lífs-
gildi og ákvarðanir eða er bundin við fá efnisatriði. Kynfræðsla á framhalds-
skólastigi hefur hingað til ekki verið eftir neinu heildrænu kynfræðsluefni.
Aðgengi að getnaðarvörnum er ekki nógu greitt og ungu fólki finnst þær vera
of dýrar. Efla þarf kynheilbrigðisþjónustu fyrir ungt fólk, hafa greiðari að-
gang að öllum tegundum getnaðarvarna ásamt góðri fræðslu og ráðgjöf um
getnaðarvörnina sem nota á. Það eykur líkur á ánægju með getnaðarvörnina
og að hún sé notuð markvisst.
Skilaboð samfélagsins eru líka mikilvægur þáttur forvarnarstarfs. Brýnt
er að fjölmiðlar leggi sig fram við að koma upplýsingum á framfæri um
ábyrga kynlífshegðun ungs fólks. Í upplýsingaflóði um kynlíf í fjölmiðlum
virðist áherslan frekar á það sem miður fer en á ábyrgð, heiðarleika, virðingu
og traust í samskiptum.
Sóley S. Bender, dósent við hjúkrunarfræðideild og doktorsnemi
við læknadeild Háskóla Íslands. Frá Landlæknisembættinu.
Heilsan í brennidepli
Kynheilbrigði
unglinga
Kynfræðslu
á heimilum
og í skólum
þarf að efla
NÝTT bólgueyðandi steralyf sem
nota á við astma, asmanex twisthaler
eða mometason furoate, er komið á
markað í Bretlandi og leyfi hefur
fengist fyrir skráningu þess í löndum
Evrópusambandsins. Einnig er gert
ráð fyrir að lyfið muni verða skráð á
Íslandi, Noregi og víðar. Frá þessu
er greint í frétt á vefútgáfu Today’s
News. Þar segir ennfremur að með
tilkomu nýja lyfsins verði miklar
framfarir í meðhöndlun á astma.
Auk þess sem það sé auðvelt í notkun
og einn skammtur á dag nægi.
Um er að ræða innúðasteralyf sem
gagnast astmasjúklingum tólf ára og
eldri. Lyfið hefur ekki verið kynnt ís-
lenskum læknum, enn sem komið er,
að sögn Sigurveigar Þ. Sigurðardótt-
ur, læknis í ofnæmis- og ónæmis-
fræði við Landspítala – Háskóla-
sjúkrahús. „Því get ég ekki sagt til
um hvort öryggi þess og gagnsemi sé
meiri en annarra sambærilegra
lyfja. Nokkur ár eru liðin frá því ég
heyrði fyrst af þróun lyfsins en mér
af vitandi hefur það ekki verið notað
enn hér á landi við astma. Aftur á
móti eru skráð hér sams konar lyf
frá sama fyrirtæki, í formi nefúða
sem notuð eru við nefslímhúðarbólg-
um svo sem ofnæmiskvefi og hafa
virkað ágætlega.“
Reynslan sýnir að mikill meiri-
hluti astmasjúklinga þarf á innúða-
sterum að halda til að halda astman-
um í skefjum, að sögn Sigurveigar,
og gagnast þeir bæði til þess að fyr-
irbyggja og meðhöndla astmaein-
kenni.
Hér á landi eru tvö slík lyf skráð
og hafa þau verið notuð hér til
margra ára; Pulmicort og Flixotid en
Asmanex twisthaler er ný viðbót í
þann flokk lyfja.
Ber að taka fréttum með varúð
Fréttum um ný lyf ber að taka
með varúð þar til gætt hefur verið að
öryggiskröfum og gagnsemi
lyfjanna, að mati Sigurveigar.
„Ný lyf sem skráð eru á markað
hér á landi, þurfa að vera virk gegn
sjúkdómnum, örugg og valda ekki
aukaverkunum. Ef þetta nýja lyf er
sambærilegt eða betra en þau ast-
malyf sem fyrir eru, er það eflaust
góður valkostur fyrir astmasjúk-
linga.“
Nýtt
astmalyf
Alltaf á þriðjudögum
KVENNAKÓR Reykjavíkur á 10
ára afmæli í dag og heldur af tilefn-
inu hátíð í Ráðhúsi Reykjavíkur í
dag, laugardag, kl. 15, og markar
hún upphaf afmælisársins. Kvenna-
kór Reykjavíkur syngur undir
stjórn Sigrúnar Þorgeirsdóttur
ásamt öllum kórum sem tengst hafa
starfsemi hans frá upphafi, en þeir
eru Senjorítur Kvennakórs Reykja-
víkur, undir stjórn Sigrúnar Þor-
geirsdóttur, Gospelsystur Reykja-
víkur og Vox Feminae undir stjórn
Margrétar J. Pálmadóttur og
Kvennakórinn Léttsveit Reykjavík-
ur undir stjórn Jóhönnu V. Þór-
hallsdóttur.
Einnig munu fyrrum félagar
Kvennakórs Reykjavíkur koma
saman og syngja bæði undir stjórn
Sigrúnar og Margrétar.
Að söng loknum verður sögusýn-
ing opnuð í Tjarnarsal Ráðhússins,
þar sem sögu kórsins verður gerð
skil í máli og myndum. Mun sýn-
ingin standa í viku.
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Kvennakór Reykjavíkur á æfingu ásamt Þórhildi Björnsdóttur píanóleik-
ara og stjórnandanum Sigrúnu Þorgeirsdóttur.
Kvennakórinn 10 ára
OPNUÐ verður sýning á smáverkum
í Baksalnum í Galleríi Fold, Rauðar-
árstíg 14–16 í dag, laugardag, kl. 15.
Sýningin nefnist Smákorn 2003 og
eiga þar 36 listamenn verk, 25 konur
og 11 karlar. Þetta er í þriðja skipti
sem Gallerí Fold efnir til smáverka-
sýningar. Eina reglan um gerð verka
er að innanmál ramma sé ekki meira
en 24 x 30 sentimetrar og að þrívíð
verk fari ekki yfir þá stærð heldur.
Gallerí Fold er opið daglega frá kl.
10–18, laugardaga frá til kl. 17 og
sunnudaga kl. 14–17. Sýningunni lýk-
ur 9. febrúar.
Smáverkasýningarnar sýna að
mikil gróska er í þessari gerð mynd-
listar. Þær sýna það einnig að konur
virðast fremur vinna smærri verk en
karlar.
Smáverk í Galleríi Fold