Morgunblaðið - 27.01.2003, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 27. JANÚAR 2003 19
V
ITAÐ er að ráðamenn í
mörgum ríkjum hafa efa-
semdir um hugsanlega
innrás í Írak undir for-
ystu Bandaríkjanna þótt
þeir leggist ekki allir gegn henni op-
inberlega. Færri gera sér hins vegar
grein fyrir ágreiningnum milli Banda-
ríkjanna og margra ríkja heims um
hvernig berjast eigi gegn hryðju-
verkastarfsemi. Sá ágreiningur er
hættulegur.
Það kemur ekki á óvart að ágrein-
ingur skuli koma upp svo skömmu
eftir samstöðuna sem skapaðist fyrst
eftir hryðjuverkin í New York og
Washington í september 2001. Þegar
öllu er á botninn hvolft áttu hryðju-
verkin 11. september sér stað í
Bandaríkjunum, þannig að sam-
kenndin var sterkari þar og stóð leng-
ur. Stjórnvöldum í mörgum Evr-
ópuríkjum er umhugað um að valda
ekki ótta meðal almennings eða ólgu
meðal múslíma sem eru þar í minni-
hluta. Sumir telja að utanríkisstefna
Bandaríkjanna eigi að nokkru leyti
sök á hryðjuverkunum og ráðlegt sé
að halda sig í hæfilegri fjarlægð frá
Bandaríkjastjórn.
Ef til vill er mikilvægasti þátturinn
í þessum ólíku viðhorfum sá að marg-
ir fengu á tilfinninguna að atburðina
11. september hefði borið fyrir þá áð-
ur. Evrópubúar gengu í gegnum hrin-
ur hryðjuverka á áttunda og níunda
áratugnum en sigruðust á þeim án
þess að lýðræðið biði hnekki. Hryðju-
verkastarfsemi er (að mati flestra
Evrópubúa) plága sem þarf að halda í
skefjum, ekki úrlausnarefni sem
krefst algjörra breytinga. Auk þess
hljóma yfirlýsingar stjórnmálamanna
um „hið illa“ og „stríð“, sem þjappa
Bandaríkjamönnum saman, framandi
í eyrum þeirra sem aðhyllast frekar
þá aðferð að halda hryðjuverka-
starfseminni í skefjum.
Eðlilegt er að skoðanamunur komi
upp milli ríkja með ólíka pólitíska
menningu. Óhaminn getur hann þó
haft hættuleg áhrif með því að draga
úr samstarfinu sem nauðsynlegt er til
að taka á sameiginlegu vandamáli,
varnarleysinu gagnvart hryðjuverka-
starfsemi. Slíkt samstarf er ómissandi
vegna þess að hryðjuverkastarfsemi
nútímans er miklu mannskæðari og
erfiðari viðfangs en fyrri afbrigði
hennar.
Þróunin í þessum efnum er tvíþætt.
Í fyrsta lagi snýst hún um efnahags-
mál og tækni. Markaðsöfl, gegnsæi og
greiðari aðgangur hafa aukið skil-
virkni margra mikilvægra kerfa –
samgöngu-, upplýsinga- og orkukerfa
– en einnig gert þau berskjölduð.
Tæknin hefur færst í lýðræðisátt,
gert mönnum kleift að framleiða
minni og ódýrari gereyðingarvopn,
auk þess sem auðveldara er að verða
sér úti um þau. Sprengjur og úrverk
þeirra voru áður þung og dýr vopn,
en plastsprengjur með stafræna tíma-
stilla eru léttar og ódýrar. Flugrán
kosta stundum lítið meira en andvirði
farmiða.
Upplýsingatæknin hefur einnig
hjálpað hryðjuverkamönnunum, séð
þeim fyrir ódýrri leið til fjarskipta og
skipulagningar, þannig að hópar sem
áður einskorðuðust við eitt lögsagn-
arumdæmi eða ríki eru orðnir alþjóð-
legir. Fyrir þrjátíu árum einskorð-
uðust bein heimsfjarskipti að mestu
leyti við ríkisstjórnir, fjölþjóðleg fyr-
irtæki og ýmis stór samtök með mikið
fé til ráðstöfunar. Með tilkomu Nets-
ins urðu þessi fjarskipti nánast
ókeypis.
Í öðru lagi snýst þróunin um breyt-
ingar á skipulagningu hryðjuverka-
hópa og ástæðunum til þess að þeir
fremja illvirkin. Um miðja öldina sem
leið voru hryðjuverkamennirnir yfir-
leitt með fremur skýr markmið og
gereyðing þjónaði oft ekki málstað
þeirra. Margir þeirra nutu stuðnings
ríkisstjórna sem stjórnuðu þeim
leynilega.
Undir lok aldarinnar sem leið óx
róttækum hópum ásmegin við jaðar
nokkurra trúarbragða. Í fjölmennasta
hópnum voru tugir þúsunda ungra
múslíma sem fóru til Afganistans og
börðust þar gegn sovéska hernámslið-
inu. Hryðjuverkin urðu grimmilegri
og beindust ekki að neinum sér-
stökum, markmiðin voru ekki lengur
takmörkuð og pólitísk, heldur ótak-
mörkuð og álitin réttlát refsing, og
hryðjuverkamönnunum var heitið
umbun á himnum.
Skipulagningin breyttist einnig. Al-
Qaeda-samtökin, með tugi þúsunda
manna í laustengdum hópum í um það
bil sextíu löndum, eru stærri en nokk-
ur önnur hryðjuverkasamtök sem
komið hafa fram.
Þessi þróun hefur orðið til þess að
erfiðara er en áður að halda hryðju-
verkastarfseminni í skefjum. Menn
beina nú eðlilega athyglinni að
hryðjuverkastarfsemi sem tengist ísl-
ömskum öfgamönnum. Það væri þó
glapræði að einblína á íslömsku öfga-
mennina vegna þess að með því væri
verið að hunsa „lýðræðisvæðingu“
tækninnar og umfang þeirra erfiðu
viðfangsefna sem takast þarf á við.
Ný tækni hefur fært afbrigðilegum
hópum og einstaklingum tortíming-
armátt sem einskorðaðist áður við
ríkisstjórnir. Í hverjum fjöl-
mennum hópi eru menn sem
eru afbrigðilegir, víkja frá við-
teknum hegðunarreglum. Sumir
þeirra hneigjast til eyðilegg-
ingar. Ekki má gleyma því að
það var bandarískur ofstæk-
ismaður með andúð á ríkisvald-
inu, Timothy McVeigh, sem
framdi mannskæðasta hryðjuverkið í
Bandaríkjunum fyrir 11. september
2001. Aum Shinrykio-trúarreglan,
sem dreifði eiturgasi í neðanjarðarlest
í Tókýó 1995 tengdist á engan hátt
íslam frekar en McVeigh.
Hverjir sem það eru sem fremja
hryðjuverkin þá verða þau æ mann-
skæðari. Á áttunda áratugnum létu
tugir manna lífið í árás Palest-
ínumanna á ísraelska íþróttamenn á
Ólympíuleikunum í München og í
árásum Rauðu herdeildanna. Á ní-
unda áratugnum sprengdu öfgamenn
úr röðum sikha indverska farþega-
flugvél og urðu 325 manns að bana.
Árásin á turna World Trade Center í
New York 11. september kostaði
nokkur þúsund manns lífið.
Ef menn framreikna þessa þróun
og ímynda sér að hryðjuverkahópur
verði sér úti um sýkla- eða kjarna-
vopn er hugsanlegt að hann verði
milljónum manna að aldurtila. Til að
drepa svo marga þurftu afbrigðilegir
menn eins og Hitler og Stalín að hafa
alræðisvald. Nú er hins vegar auðvelt
að ímynda sér að afbrigðilegur hópur
eða einstaklingur geti orðið milljónum
manna að bana án stuðnings rík-
isvalds. Þessi „einkavæðing stríðsins“
gjörbreytir stjórnmálum heimsins.
Næsta skrefið í stigmögnun hryðju-
verkastarfseminnar mun hafa mikil
áhrif á borgarmenningu okkar. Mynd-
um við vilja búa og starfa í borgum ef
hryðjuverkamenn legðu neðri hluta
Manhattan eða vesturbakka Signu í
París í rúst? Hvað yrði um fast-
eignaverðið, söfnin og leikhúsin?
Hryðjuverkastarfsemi nútímans er
gerólík starfsemi IRA, ETA eða
Rauðu herdeildanna á áttunda ára-
tugnum. Mörg samfélög, ekki aðeins
eitt, eru berskjölduð. Menn þurfa
ekki að vera sammála öllu sem Bush
segir eða gerir til að átta sig á því að
hann hefur á réttu að standa hvað
kjarna málsins áhrærir. Það nægir
ekki að halda áfram eins og ekkert
hafi í skorist.
Einkavæðing
stríðsins
Eftir Joseph S. Nye
’ Ný tækni hefur fært af-brigðilegum hópum og ein-
staklingum tortímingarmátt
sem einskorðaðist áður við
ríkisstjórnir. ‘
Joseph S. Nye er rektor Kennedy School of
Government við Harvard-háskóla og höf-
undur bókarinnar Þversögn hins banda-
ríska máttar. Hann var aðstoðarvarnar-
málaráðherra í forsetatíð Bills Clintons.
© The Project Syndicate
nn:
er
i?
ns-
-
aft-
ans
jái
ni.
s,
ng-
ví
með
ess-
tef-
ar í
r-
nn-
ES-
di
d-
Hann ógildist hvorki né ónýtist þótt aðilarnir brjóti
ákvæði hans, enda þótt hin pólitísku samskipti kunni
að verða stirðari fyrir vikið. Samningar hætta ekki
að vera til þegar ákvæði þeirra eru brotin.
Við skulum hafa það hugfast að nýjum aðild-
arríkjum að Evrópusambandinu er skylt að sækja
um aðild að EES-samningum. Á umsækjendum og
samningsaðilum hvílir ennfremur sú skylda, að
semja um skilmála og skilyrði aðildarinnar eða EES.
Samningurinnn er alveg skýr að þessu leyti (128.
grein). Samningsaðilar geta ekkert staðið upp frá
þessu borði án þess að gerast brotlegir við ákvæði
samningsins. Í þjóðarétti gilda svo ákveðnar grund-
vallarreglur sem eiga ekki síst að tryggja stöðu smá-
þjóða í samningum við stórveldi. Hér vil ég sér-
staklega benda á meginregluna um trúnað
samningsaðila. Reglan kemur fram í 26. grein Vín-
arsamningsins um alþjóðlegan samningarétt og
hljóðar svo á ensku: Every treaty in force is binding
upon the parties to it and must be performed by
them in good faith. Í íslenskri þýðingu minni gæti
þetta útlagst svo: Sérhver gildandi samningur skuld-
bindur aðila hans sem verða að vinna eftir ákvæðum
samningsins í góðri trú. Þessi grunnregla hefur
reyndar sérstaklega verið tekin upp í bæði EB-rétt
og EES-rétt. Hún er í 10. grein Rómarsamningsins
og í 3. grein EES-samningsins. Í 3. grein EES-
samningsins segir: „Samningsaðilar skulu gera allar
viðeigandi almennar eða sérstakar ráðstafanir til að
tryggja að staðið verði við þær skuldbindingar sem
af samningi þessum leiðir. Þeir skulu varast ráðstaf-
anir sem teflt geta því í tvísýnu að markmiðum
samnings þessa verði náð. Þeir skulu enn fremur
auðvelda samvinnu innan ramma samnings þessa.“
Þegar maður ber hegðun Evrópusambandsins í
þessu máli saman við yfirlýsinguna í 3. grein getur
maður ekki annað en hrist höfuðið. Svo ekki sé
minnst á trúnaðarreglu Vínarsamningsins. Í góðri
trú, já.
Ég held að Íslendingar og íslensk stjórnvöld hafi
ekki annað í hyggju en að standa við samninginn fyr-
ir sitt leyti og að tryggja hagsmuni Íslands innan
marka samningsins. Utanríkisráðherra Íslands hef-
ur að minnsta kosti ekki annað umboð frá löndum
sínum. Umboð hans og starfsmanna utanríkisþjón-
ustunnar, svo sem sendiherrans í Brussel, nær ekki
lengra en þetta. Það nær ekki til þess að vinna leynt
eða ljóst að aðild Íslands að Evrópusambandinu.
EES-samningurinn er í fullu gildi og sú tilhneiging
að gera í sífellu lítið úr samningnum og framtíð hans
skaðar hagsmuni okkar í þessu samstarfi. Við Ís-
lendingar gerum ráð fyrir því að íslensk stjórnvöld
standi vörð um okkar hagsmuni í EES-samstarfinu
og vinni eftir samningnum í góðri trú, bæði gagnvart
okkur og okkar samningsaðilum.
a fyrir Ísland?
Höfundur er framkvæmdastjóri Heimssýnar, hreyfingar
sjálfstæðissinna í Evrópumálum.
ölum félagsmálaráðu-
nnumálastofnunar var at-
desember. Það er meira
verið hefur í jólamán-
farin fjögur ár. Árið 1997
si í desember 3,7% og at-
verulega meira árin þar á
er við desember.
eta verið ýmsar, t.d. árs-
fla sem er þó minni en
yrst og fremst liggur fyrir
nahagslífinu hefur minnk-
g sums staðar dregist
fur verið hagrætt að und-
eð endurskipulagningu og
ækja, sem aftur hefur leitt
arfsfólks.
á Alþingi kynnti félags-
þær aðgerðir sem ríkis-
t grípa til vegna aukins at-
last þær m.a. í því að
msum verklegum fram-
ð flýtt og þeim komið í
fyrst. Þá er Atvinnuleys-
ður tilbúinn að styrkja
sem sveitarfélög eða fyr-
gja í. Hann hefur auglýst
þetta úrræði á næstu vik-
ur verður tekin upp aukin
stýring á atvinnuleyfum til útlendinga,
en að undanförnu hefur dregið mjög úr
veitingu nýrra atvinnuleyfa. Árið 2002
voru einungis 500 leyfi veitt á móti 1.400
árið 2001 og 2.300 árið 2000.
Forsenda framfara
Af þessu má ljóst vera að ríkisstjórnin
hefur áhyggjur af auknu atvinnuleysi.
Enda má fullyrða að fáar ríkisstjórnir –
ef þá nokkrar – hafi sýnt þörfum atvinnu-
lífsins jafn mikinn skilning og sú rík-
isstjórn sem nú situr. Framsóknarmenn
og sjálfstæðismenn vita sem er að öflugt
atvinnulíf og vöxtur í hagkerfinu er for-
senda framfara; forsenda uppbyggingar
á sviði velferðarmála, forsenda þess að
einstaklingar og heimilin hafi fé á milli
handa og eitthvað til að spila úr. Einmitt
í því ljósi ber að skilja stefnu stjórnvalda
um uppbyggingu stóriðju, framrás þekk-
ingariðnaðar, markvissa uppbyggingu
ferðaþjónustunnar og almennar skatta-
lækkanir á fyrirtæki, sem komið hafa öll-
um til góða að undanförnu.
Vextir hafa stórlækkað. Stórauknu fé
hefur verið varið til starfsmenntunar,
sem mun skila sér til lengri tíma litið. Í
gang eru að fara stórframkvæmdir á
Austurlandi, stórframkvæmdir eru í und-
irbúning á Suðvesturhorninu. Atvinnu-
leysi verður ekki læknað nema með fjölg-
un starfa og að því er verið að vinna –
stundum í talsverðum mótbyr. Hagvöxt-
urinn er á uppleið, skattaumhverfi fyr-
irtækjanna hefur batnað, viðskiptahall-
inn er nærri því horfinn. Aukið
atvinnuleysi er því fremur viðfangsefni
en vandamál og að því verður unnið
hvern einasta dag – hér eftir sem hingað
til.
Framsóknarflokkurinn vill bregðast
við þeim viðfangsefnum og vandamálum
sem upp koma í tíma, ekki eftir á. Þannig
vinnur flokkurinn eftir markvissri stefnu
í atvinnumálum, enda þótt liggi fyrir að í
níu ár, eða síðan 1993, hefur aldrei verið
minna langtímaatvinnuleysi hér á landi.
Samt er áfram haldið, enda eilífðarverk-
efni að efla hagkerfið. Í þeim efnum eru
horfurnar stórbatnandi, eins og sést hef-
ur á fréttum undanfarna daga og vikur.
Og hvað gerir þá stjórnarandstaðan?
Fagnar hún aukinni uppbyggingu? Sér
hún ljósa punkta í mestu framkvæmdum
Íslandssögunnar, sem þar að auki verða
utan höfuðborgarsvæðisins, svo tala má
um mestu byggðaaðgerðir sögunnar? Er
hún kampakát yfir auknum tekjum og
umsvifum ríkissjóðs, svo hrinda megi öll-
um hugmyndum hennar um aukin út-
gjöld í heilbrigðiskerfinu í framkvæmd?
Nei, ekki aldeilis. Stjórnarandstaðan
„krefst skýrra svara um mótvæg-
isaðgerðir“. Tafarlaust og engar refjar!
Ögmundur Jónasson telur að engan tíma
megi missa. Ögmundur og flokksmenn
hans voru trúverðugir í andstöðu sinni
við Kárahnjúkavirkjun á grundvelli um-
hverfissjónarmiða. Fyrir slíkum við-
horfum bera framsóknarmenn virðingu,
enda þótt ávallt beri að leita að hinu
gullna meðalhófi milli nýtingar auðlinda
náttúrunnar og náttúruverndar. Aðeins
fjaraði út þegar þingflokksformaður VG
lét teyma sig inn í arðsemisútreikninga
og tók sér stöðu með hægrisinnuðustu
hagfræðingum þjóðarinnar, mönnum
sem fordæma hvers kyns afskipti hins
opinbera af atvinnuuppbyggingu. En
þegar það brást og virtir óháðir hag-
fræðingar staðfestu arðsemi fram-
kvæmdanna, var síðasta hálmstráið grip-
ið titrandi hendi.
Hvað næst?
Mótvægisaðgerðir. Vegna ruðn-
ingsáhrifa. Hvað næst? Hverju finnur
stjórnarandstaðan upp á næst, til þess að
vera á móti? Væntanlega þarf ekki að
bíða lengi eftir svari, en þess á milli má
hugleiða afstöðu stjórnarandstöðunnar
til atvinnulífsins og efnahagsmála al-
mennt í hvert sinn sem þingmenn hennar
stíga í ræðustól Alþingis og kynna hug-
myndir um aukin útgjöld úr velferð-
arkerfinu eða krefjast kjarabóta fyrir
þennan eða hinn.
Hvert skyldi eiga að sækja þau verð-
mæti? Spyr sá sem ekki veit. Sú stefna að
peningar komi af himnum ofan og rík-
isútgjöld séu óendanleg stærð er líklega
helsta ógnin við allar hagtölur og efna-
hagslegan stöðugleika á Íslandi.
erðum
hrifa
Morgunblaðið/Árni Torfason
hefur batnað, viðskiptahallinn er nærri því horfinn. Aukið atvinnu-
ður unnið hvern einasta dag, segir greinarhöfundur.
Höfundur er skrifstofustjóri
Framsóknarflokksins.