Morgunblaðið - 20.02.2003, Blaðsíða 22

LISTIR
22 FIMMTUDAGUR 20. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hvað er myndlist?
Sem betur fer er ekkert svar til við þessari
spurningu, svo mörg eru þau og ekkert þeirra
það rétta. Í hugum margra okkar er myndlist
skilgreind eftir þeim miðlum sem listamaðurinn
vinnur í, myndlist er: málverk, höggmyndir
o.s.frv. Allt fram á tuttugustu öld mátti ganga að
myndlistinni vísri innan þessa ramma. Tuttug-
asta öldin kom svo fram með margar nýjar skil-
greiningar á eðli, eiginleikum, hlutverki og
markmiðum myndlistarinnar. Í dag virðast svo
flestar þessar hugmyndir vera við lýði samtímis,
fjölbreytnin er mikil og listamenn hafa frjálsar
hendur sem aldrei fyrr.
Í Evrópu hafa spurningar um tengsl listar og
samfélags, hlutverk og ábyrgð listamanna gagn-
vart samfélaginu reglulega komið upp hjá lista-
mönnum, ekki eingöngu myndlistarmönnum,
þessi spurning hefur líka verið áleitin innan ann-
arra listgreina. Í myndlistinni voru það fútúr-
istar, dadaistar og súrrealistar sem hvað fyrstir
sprengdu af sér ramma viðtekinna hugmynda
um listina, form hennar og hlutverk, en þessar
hreyfingar náðu auðvitað líka til fleiri listgreina.
Á sjöunda og áttunda áratug komu svo fram
stefnur eins og Fluxus-stefnan sem vildi sam-
einingu lífs og listar, einn af forsvarsmönnum
hennar var þýski listamaðurinn Joseph Beuys.
Fluxus-stefnan náði nokkurri fótfestu hér á
landi, til dæmis kom hún fram í verkum Magn-
úsar Pálssonar. Umræðan um hlutverk lista-
manna í samfélaginu var mjög ofarlega á baugi á
sjöunda, áttunda og níunda áratug síðustu ald-
ar, um tíma má segja að hún hafi gengið jafnvel
of langt í svokallaðri pólitískri réttsýni, eða P.C.
Minnihlutahópar áttu upp á pallborðið og hinn
hvíti gagnkynhneigði karlmaður átti undir högg
að sækja. Þetta tímabil er nú liðið en umræðan
um listir og samfélagið hefur haldið sínu striki,
alla vega meðal ákveðins hóps listamanna. Á síð-
ustu Dokumenta-sýningu í Kassel, sýningu sem
á að birta stefnur og strauma á fjögurra ára
fresti, áttu umræður að vera í brennidepli. Einn-
ig mátti sjá þar nokkuð af myndböndum sem
höfðu kannski fyrst og fremst heimildagildi,
m.a. um ástandið í samfélögum þriðja heims
landa.
Nú hefur Ósk Vilhjálmsdóttir rofið þögnina
sem hefur ríkt um nokkurt skeið varðandi mál-
efni af þessum toga í íslenskri myndlist. Ósk er
myndlistarkona sem á undanförnum áratug hef-
ur unnið margs konar verk sem hafa samfélagið
sérstaklega að viðfangsefni. Nú velur hún að
nota myndlistina sem vettvang fyrir umræðu í
Galleríi Hlemmi. Þar hefur hún komið fyrir
borði, stólum, korktöflu og kaffi. Yfirskrift Ósk-
ar er Eitthvað annað og vísar til þess að vera má
að eitthvert okkar óski eftir einhverju öðru en
því sem meginstefna efnishyggjusamfélagsins
býður upp á. Meðan á verkefninu stendur boðar
hún reglulega til umræðufunda þar sem um-
ræðuefnið er m.a. listin og samfélagið, hvað er
gott líf, o.s.frv. Allir eru velkomnir að koma og
láta í ljós skoðanir sínar í töluðu máli eða með
myndum eða textum sem fá sinn stað á korktöfl-
unni.
Þetta er afar þarft framtak hjá Ósk, því bæði
er að umræða um þessi mál er tímabær meðal
íslenskra myndlistarmanna og líka virðast fáir
íslenskir listamenn hafa áhuga á að brjótast út
úr því viðtekna formi sem við þekkjum öll: að
búa til hluti og sýna þá í þar til gerðum listsýn-
ingarsölum. Þá á ég auðvitað ekki við að öll sú
vinna sé fánýt eða minna áhugaverð, heldur það
að Ósk er hér að vekja athygli á einum geira inn-
an listarinnar sem virðist hafa verið dálítið van-
ræktur. Enn fremur hefur verið talað um svo-
kallaða krúttkynslóð, kynslóð afar lofandi,
ungra listamanna sem vissulega vinna á fjöl-
breyttan og sterkan hátt í verkum sínum en við-
horf þeirra til hlutverks listamannsins virðast
nokkuð hefðbundin. Spurningin um ábyrgð
listamannsins gagnvart samfélaginu er áleitin í
þessu sambandi.
Ósk hefur hér stigið fyrsta skrefið í átt að því
að opna fyrir umræðu, ekki aðeins meðal lista-
manna heldur allra í samfélaginu. Ég veit ekki
hvort hinn almenni vegfarandi leggur leið sína í
Gallerí Hlemm til að viðra skoðanir sínar, en
honum stendur það alla vega til boða og vonandi
að sem flestir noti tækifærið.
Listasafn Íslands
Listasafn Íslands hefur nú opnað nýtt sýning-
arrými í kjallara, ætlað til að kynna áhugaverða
samtímalist. Fyrsti listamaðurinn sem verður
fyrir valinu er Anna Líndal, myndlistarkona og
prófessor við Listaháskóla Íslands. Anna er
fædd 1957 og hefur unnið að list sinni í meira en
áratug, hún hefur mikla sýningarreynslu að
baki. Það hefði verið spennandi að fá að sjá stóra
yfirlitssýningu á verkum Önnu í einhverjum
stærri sala safnsins, en nú verðum við að láta
okkur kjallarann duga. Sú skilgreining sem
safnið gefur á ætlunarverki þessa kjallararýmis
vekur upp spurningar um hvert hlutverk hinna
sala safnsins sé. Eitthvað finnst mér bogið við að
safnið ætli áhugaverðri samtímalist sérstaklega
afgangsrými í kjallara. Það getur heldur ekki
verið ætlunin, rýmið er líklega frekar hugsað
fyrir minni sýningar, nú eða til að sýna mynd-
bandsverk eins og Anna gerir nú en kjallarinn
hentar sæmilega til þess þó full lágt sé til lofts
og þröngt til veggja.
Hráefni verka Önnu Líndal einkennast af
miklum andstæðum. Annars vegar eru gjarnan
hversdagslegir, oft kitsaðir, heimilishlutir eins
og leirtau af ýmsum toga, heklaðir dúkar, hlutir
úr brenndum leir með hraunáferð eins og vinsæl
var á áttunda áratugnum, hlutir sem hafa yfir
sér séríslenskan sveitalegan heimilisbrag. Hún
hefur einnig gert mörg stórskemmtileg sauma-
verk þar sem tvinni og garn fá nýtt hlutverk,
gjarnan í tengslum við leirtau og aðra hluti og
nú síðast hefur hún líka saumað tuskudýr. Þess-
ir heimilishlutir Önnu hafa yfir sér hlýlegt yf-
irbragð, stundum svo jaðrar við innilokunar-
kennd. Þar á móti kemur svo íslensk náttúra og
veður í öllu sínu kalda og hrjóstruga, eða sum-
arblíðuveldi. Náttúruna og veðrið sýnir Anna á
myndbandsskjám eða varpar myndböndum sín-
um á vegg. Verk hennar fela í sér sterka sýn á
íslenskt hversdagslíf og hvað það felur í sér að
búa á okkar blessaða landi. Hin upphitaða inni-
lokun mætir ofsa náttúrunnar og einhvern veg-
inn rennur þetta saman í eitt eins og það gerir
líka í okkur Íslendingum.
Í Listasafninu sýnir Anna þrjár innsetningar.
Heimilissamstæðan er sú flóknasta af verkun-
um þar sem saman kemur nútíð og fortíð, menn-
ingararfleifð okkar og birtingarmátar náttúr-
unnar innan dyra og utan. Myndbandið
Jöklakúrekar sýnir íslenska karlmenn undirbúa
jeppaferð á jökulinn. Einnig hér birtist sam-
band manns, hluta, tækni og náttúru á skemmti-
legan hátt. Í innsta rýminu varpar Anna annars
vegar myndbandi af skafrenningi á snævi þöktu
landslagi, líklega jökli, á vegg. Verkið er fallegt
og auðvelt að gleyma sér við að horfa á snjófok-
ið, en tæknilegir hnökrar spilla dálítið fyrir, ein-
hver hristingur á myndatökuvélinni verður til
þess að verkið nær sér ekki alveg á strik. Í sama
rými sýnir hún svo myndbandsverk á skjá og
tuskubrúður, kona og hundur horfa á ísi þakinn
jökul og þrjár sólir á lofti. Þetta er fallegt verk
en um leið í því undirtónar. Tuskubrúðurnar
minna á yfirborðinu á úttroðninga Magnúsar
Pálssonar frá áttunda áratugnum, eða úttroðin
verk Gabríelu Friðriksdóttur, en í samhengi
verka Önnu fá þau aðra merkingu og ná að
tengjast íslenskri handverks- og föndurhefð
ásamt ýmsu kvenlegu bardúsi á fyndinn hátt
sem er ekki án ádeilu. Það er friður yfir þeim
skötuhjúum þar sem þau sitja límd við skjáinn,
en um leið eru þau hræðilega vansköpuð eitt-
hvað og vantar hálfpartinn höfuðið á tusku-
konuna, þar sem hún situr innandyra og nýtur
náttúrunnar á sjónvarpsskjá.
Verk Önnu ná ætíð að vinna sér sess í minn-
inu og lifa góðu framhaldslífi hjá áhorfandanum
eins og áhugaverðri íslenskri samtímalist ber að
gera.
Hvað er áhugaverð samtímalist?
MYNDLIST
Gallerí Hlemmur
Til 2. mars. Gallerí Hlemmur er opið miðvikudaga til
sunnudaga frá kl. 14–18.
EITTHVAÐ ANNAÐ, UMRÆÐUR OG HUGMYNDIR,
ÓSK VILHJÁLMSDÓTTIR
Eitthvað annað. Inni fyrir í Galleríi Hlemmi
er samnefnd sýning Óskar Vilhjálmsdóttur.
Listasafn Íslands
Til 16. mars. Listasafnið er opið alla daga nema
mánudaga frá kl. 11–17.
BLÖNDUÐ TÆKNI, ANNA LÍNDAL
Frá sýningu Önnu Líndal í nýju rými í kjallara Listasafns Íslands.
Ragna Sigurðardóttir
„ÞETTA gengur alveg æðislega
vel,“ sagði Sigrún Eðvaldsdóttir að
lokinni æfingu með Sinfóníu-
hljómsveit Íslands í gær, en hún
leikur Fiðlukonsert eftir bandaríska
tónskáldið Samuel Barber með
hljómsveitinni á tónleikum í Há-
skólabíói kl. 19.30 í kvöld. „Þetta er
rosalega rómantískur konsert, og
Barber viðurkenndi það alveg sjálf-
ur. Hann var ekkert að reyna að elta
það sem tónskáld á hans tíma voru
að fikra sig áfram með, samdi bara
það sem hann langaði. Hann samdi
konsert fyrir nemanda sinn við
Curtis-tónlistarskólann í Fíladelfíu.
Pabbi nemandans átti fullt af pen-
ingum og borgaði Barber fyrir að
semja verk fyrir son sinn. En þegar
Barber sýndi honum verkið, fannst
pabbanum þetta ekki vera nógu erf-
itt. Honum fannst þetta allt of auð-
velt. Barber ákvað að bæta úr því og
gerði þriðja þáttinn mjög erfiðan.
Þá komu skilaboð um að konsertinn
væri orðinn of erfiður. En svo var
einhver annar nemandi fenginn til
að spila í gegnum hann að gamni, og
það lukkaðist vel, þannig að Barber
ákvað að breyta engu meir. Síðasti
kaflinn er því mjög erfiður og dálít-
ið eins og Stravinskíj; – skemmti-
legur með rytmum á víxl og mjög
flottur. Það er bara ótrúlegt að
konsertinn skuli ekki hafa verið
spilaður hér heima áður. Þetta er
einn af gimsteinum 20. aldarinnar.
Þeir sem hafa heyrt verkið og
þekkja það hafa hrifist af því um
leið.“
Verk Barbers eru lítið þekkt hér
heima, utan kannski nokkur söng-
lög, og svo langþekktasta verk hans,
Adagio, sem heyrist nokkuð oft. „Ég
er ekki frá því að hægi kaflinn minni
svolítið á Adagio-ið, það er óstjórn-
lega falleg tónlist; – langir, hægir
frasar sem fljóta áfram.“ Barber
lærði sjálfur við Curtis-tónlistar-
skólann, þar sem konsertinn varð til
þegar hann var þar seinna meir sem
kennari. Sigrún stundaði líka fiðlu-
nám í Curtis. „Ég finn fyrir þessum
tengslum. Þegar ég var í Curtis var
þar æfingaherbergi sem hét Barber-
Menotti herbergið. Þar hékk risa-
stór mynd af honum á vegg, og þar
æfðum við kammertónlist.“
Sigrún segir það hafi tekið tals-
verðan tíma að æfa konsertinn, hún
hafði aldrei æft hann upp áður. „Ég
var nú orðin töluvert stressuð, mikið
að gera hjá mér og ég var komin í
hönk með þetta. En sem betur fer
tókst það á endanum. Þegar maður
var loksins komin inn í verkið gekk
þetta mjög vel. Ég keypti mér
raddskrá og svo á ég fjóra geisla-
diska með mismunandi fiðluleik-
urum, og það er gaman að hlusta á
þá. Þetta eru Hillary Hahn, Gil
Shaham og Hu Kun, kínverskur
fiðluleikari sem býr í London. Ég
þekki hann – hann er vinur minn og
lærði í Beijing hjá pabba Lin Wei
sem spilar með okkur í hljómsveit-
inni – áður en hann fór í Menuhin-
skólann. Síðast en ekki síst á ég
verkið með Isaac Stern, og það er
æðisleg upptaka, með Bernstein að
stjórna New York-Fílharmóníunni.
Það er mitt uppáhald.“ Sigrún segir
ekki rétt sem sagt sé, að ungir fiðlu-
leikarar í dag spili allir eins. „Þau
hafa hvert sinn stíl á þessu og það er
svo gaman.“
Hljómsveitarstjórinn sem upp-
haflega átti að stjórna tónleikunum í
kvöld forfallaðist, og í hans stað var
fenginn Svisslendingur með íslenskt
nafn, Baldur Brönnimann. „Ég er
svo ánægð með hann; hann er frá-
bær: ljúfur, klár og yndislegur. Ég
hef aldrei fengið jafn góðan æfinga-
tíma með hljómsveitinni og það er
algjör lúxus. Verkið er líka stórt og
erfitt fyrir hljómsveitina, þannig að
ég er alveg í skýjunum.“
Önnur verk á efnisskrá kvöldsins
eru Le Rouet d’Omphale eftir Saint-
Saëns, og Gæsamömmusvíta og
Valsinn – hvort tveggja eftir Ravel.
Sigrún Eðvaldsdóttir leikur Fiðlukonsert eftir Samuel Barber með Sinfóníuhljómsveit Íslands
„Rosalega róman-
tískur konsert“
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Sigrún Eðvaldsdóttir á æfingu með Sinfóníuhljómsveit Íslands í gær.