Morgunblaðið - 20.02.2003, Blaðsíða 23

GREINARGERÐ
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. FEBRÚAR 2003 23
Grensásvegi 22 • Sími 533 1122
Þröstur Þórhallsson, löggiltur fasteignasali, sími 897 0634
Vorum að fá í sölu nýtt glæsilegt ca 260 m² einbýlishús ásamt bílskúr á
þessum eftirsótta stað í Skerjafirðinum. Húsið er á tveimur hæðum með
fjórum svefnherbergjum og einstökum innréttingum. Stórar stofur og út-
gengt í fallegan garð. Eign fyrir vandláta. Tímapantanir vegna skoðunar í
síma 533 1122.
SKILDINGANES 17
JÓN Valur Jensson skrifar grein í
Morgunblaðið laugardaginn 15. febr-
úar sl. og spyr mig nokkurra spurn-
inga, sem snerta arðsemi Kára-
hnjúkavirkjunar. Hér verður þeim
svarað.
1. Heimsmarkaðsverð á áltonni er
1.370 dollarar, hefur hríðlækkað
frá 2000. Getur Landsvirkjun
treyst því að það hækki um 14% á
5 árum, upp í 1.564$, eins og
James nokkur King spáir? Þótt
hann sé sérfræðispámaður, spyr
ég: Er öruggt að hann sé óháður
hagsmunatengslum og spá hans
þess verð að setja LV í áhættu til
40 ára?
Svar:
James King er ráðgjafi um þróun
álverðs og umfang álframleiðslu í
heiminum. Hann hefur getið sér gott
orð og virðingar innan greinarinnar
sem óháður ráðgjafi og spár hans eru
notaðar til jafns af kaupendum sem
framleiðendum. Þegar bornar eru
saman spár James King og CRU er
ekki hægt að sjá annað en að spár
James King séu varfærnar.
Hvort álverð er $1.410 eins og það
er nú eða $1.564 segir ekki alla sög-
una. Þannig er að verð á hrávöru-
mörkuðum (s.s. áli) og verð á fjár-
málamörkuðum (vextir) fylgjast að.
Þannig lækkar verð á áli á sama tíma
og vextir fara lækkandi og framlegð
af rekstrinum ræðst af því hvernig
þessi verðmyndun fer saman. Eins og
markaðirnir hafa þróast frá árinu
2000 þá hafa vextir lækkað miklu
meira en verð á áli. Fljótandi vextir
(nafnvextir) í US$ eru t.d. nú aðeins
1,3%. Hér má bæta við að Landsvirkj-
un gerir ráð fyrir lækkandi álverði og
að meðalálverð á samningstímanum
verði um 1.430 $/tn og að meðalvextir
verði 5,15%. Álverð rétt eins og vextir
þessa stundina er ekki talið til merkis
um að langtímaspár um álverð og
vaxtaþróun séu rangar.
Fari svo að forsendur samninga
breytist og verðmyndun ráðist af ein-
hverjum óvæntum utanaðkomandi
áhrifum eru í samningnum fyrirvarar
og endurskoðunarákvæði sem ætlað
er að taka á þeim tekjubreytingum
sem af því leiðir fyrir þann aðila sem á
hallar.
2. Hverju svarar þú þjóðinni ef ál-
verð hækkar ekki, heldur stendur
í stað og orkuverðið lækkar því,
skv. samningi ykkar við Alcoa, úr
tæpum 18 mills niður í tæp 15,8
mills (1,26 kr. á kWst), sem ylli því
að virkjunin yrði rekin með millj-
arðatapi? (Sjálf borgum við 7,68
kr./kWst)
Svar:
Hér eiga við sömu sjónarmið og í
svari við 1. spurningu. Lágt álverð
samfara lágu vaxtastigi skilar þeirri
arðsemi sem að er stefnt en sveiflur í
álverði og vextir fylgjast að. Varðandi
mun á orkuverði til almennings og
stóriðju þá verður að hafa í huga að
verð á raforku til almennings er sam-
sett úr nokkrum þáttum. Þar er heild-
söluverð Landsvirkjunar til orku-
veitna, fyrst í virðiskeðjunni en það er
3,18 kr./kWst. Síðan kemur dreifi-
kostnaður og álag orkuveitna til not-
enda og loks virðisaukaskattur en þá
er verðið orðið 7,18 kr. Einnig ber að
hafa í huga að orkusala til almennings
byggist ekki á jafnri stöðugri notkun,
jafnt á nóttu sem degi 365 daga á ári
og því er nýting fjárfestinga í þeim til-
vikum ekki eins góð og við raforku-
sölu til stóriðju. Bera þarf saman verð
til almennings og stóriðju á þeim for-
sendum að mismunandi nýting fæst
út úr fjárfestingunum í hvoru tilviki.
Stóriðjufyrirtækin nota háa spennu
og komast hjá dreifingarkostnaði sem
er allt að helmingi smásöluverðs til
neytenda. Benda má á að samkvæmt
lögum er óheimilt að raforkusamn-
ingar við stóriðju leiði til hærra verðs
til almennings. Eftir því hefur að
sjálfsögðu verið farið og iðnaðarráðu-
neytið framfylgir því. Þá hafa stórar
virkjanir og öflugt raflínukerfi vegna
stóriðju leitt til betra og öruggara raf-
orkukerfis og lægra verðs til almenn-
ings hér á landi en víðast á Vestur-
löndum.
3. Er LV að breyta forsendum sín-
um? 6/12 mat hún t.d. fram-
kvæmdina á 101,7 milljarða kr.,
12/12 á 97 milljarða, eftir að tilboð
Impregilo kom fram, en nú metið
þið hana á 95,2 milljarða. Hvað
lækkaði upphæðina frá 12/12?
Svar:
Stofnkostnaðaráætlun er sífellt í
endurskoðun og reynt er að fara eins
vandlega í alla þætti og kostur er. Eft-
ir að samningar hafa verið gerðir við
Impregilo stendur áætlunin nú í ríf-
lega 95 milljörðum króna. Forsendur
breytast að sjálfsögðu eftir því sem
nákvæmari vitneskja fæst.
4. „Í skýrslu Sumitomo Mitsui
Banking Co. sem unnin var fyrir
LV í sept. 2001 var gert ráð fyrir
að verkefnið yrði að þola 20% um-
framkeyrslu í stofnkostnaði“, en
„Impregilo hefur oft farið veru-
lega fram úr tilboðum“ (Ól.S.
Andrésson, Mbl.13/1). LV gefur
upp að hækki stofnkostnaður um
10%, muni hreint núvirði lækka
úr 6,6 milljörðum kr. um rúma 9
milljarða, þ.e. verða neikvætt!
Getur þú sannfært borgarbúa og
alþjóð um að áætlun ykkar fari
alls ekki úr böndum? (Ítalirnir
geta eðlilega gert miklar auka-
kröfur vegna gangagerðarinnar,
þar sem útboðsgögnin geta ekki
lýst öllum þáttum sem eiga eftir
að mæta bormönnum og greiða
verður aukalega fyrir (göngin
verða 70 km!). Svo segir mér
Sveinn Aðalsteinsson viðskipta-
fræðingur, sem þekkir vel til
virkjana- og verktakamála, og
ályktar: „Við eigum eftir að sjá
það innan tiltölulega skamms
tíma að áætlanir þær sem lagt er
af stað með munu reynast alltof
lágar.“)
Svar:
Í stofnkostnaðaráætlun Lands-
virkjunar er innifalið verulegt varúð-
arálag þrátt fyrir að samningar við
Impregilo liggi nú fyrir. Reynsla
Landsvirkjunar hingað til hefur verið
sú að áætlanir hafa gengið eftir bæði
hvað kostnað varðar og tímaáætlun
ólíkt því sem haldið er fram um inn-
lend og erlend verkefni.. Eftir er að
bjóða út um 50% af heildarkostnaði
við verkið og er Landsvirkjun þess
fullviss að hagstæð tilboð berist eins
og reyndin hefur verið í fyrri verk-
efnum Landsvirkjunar.
5. Í áætlun LV 6/12 var nefnt að
vaxtabyrði á framkvæmdastigi
væri ekki talin með. Er ekki enn
eftir að reikna þá vexti (8–10
milljarða) inn í heildarkostnað?
Hve mikið minnkar arðsemin við
það?
Svar:
Vaxtabyrði á byggingartíma kem-
ur að sjálfsögðu inn í núvirðisreikn-
inga og þannig er tillit tekið til þeirra í
arðsemisútreikningum.
6. Teljið þið með í stofnkostnaði allar
rannsóknir, hönnun og undirbún-
ing vegna Kárahnjúka á sl. árum?
Ef ekki, eruð þið þá að brjóta þau
lög LV að ekki megi færa á milli
gróða af einni eða fleiri virkjunum
til að greiða niður aðra? Væri það
ekki niðurgreiðsla Alcoa í hag á
kostnað almennings og fyrirtækja
sem borga þá of hátt orkuverð?
Svar:
Bókfærður kostnaður vegna fyrri
ára er talinn með.
7. Eru innifaldar í stofnkostnaði
greiðslur til landeigenda fyrir af-
not á landi, efnistöku og vatns-
réttindi? Þær greiðslur, sem enn
er verið að semja um, verða ekki
smáaurar. Eru þau útgjöld í gefn-
um kostnaðarforsendum LV?
Svar:
Í stofnkostnaði eru innifaldar áætl-
aðar greiðslur til landeigenda.
8. Er ekki hætt við að ný og orku-
nýtnari tækni sem er að komast í
gagnið í rafskautabúnaði geti
sparað svo orkukaup Alcoa, að
þeir greiði ekki fyrir umtalaðar
4.704 GWst á ári, heldur allt niður
í þau 85% sem Alcoa hefur
ábyrgzt að kaupa (3.998 GWst)?
Ef svo fer, minnkar það núvirði
Kárahnjúkavirkjunar um
13.400.000.000 kr., það yrði nei-
kvætt um 6,8 milljarða.
Svar:
Alcoa er það fyrirtæki sem lengst
er komið með þróun á nýrri raf-
skautatækni („inert anode“). Því má
álykta að lengra sé í þessa tækni en
margur ætlar í ljósi þess að fyrirtæk-
ið er að reisa hér nýja verksmiðju sem
byggir á nýjustu, en þó hefðbundinni
tækni. Komi hins vegar ný tækni til
sögunnar þá er það töluverð fjárfest-
ing fyrir viðkomandi álver og langur
tími líður þar til áhrifin koma í ljós. Þó
svo að ný tækni komi til sögunnar
sýnir reynslan að álver auka frekar
framleiðslu sína en að draga úr orku-
kaupum. Í samningum er síðan sér-
staklega tekið á því að ef bylting verð-
ur í framleiðslutækni má krefjast
endurskoðunar orkuverðsins.
9. Er það ekki ótraust forsenda LV
að matið á árlegum rekstrar-
kostnaði virkjunarinnar og mót-
vægisaðgerðum er ekki (að
slepptum rannsóknakostnaði)
1,1–1,3% af stofnkostnaði eins og í
öðrum virkjunum LV (sem væri
þá um 1.045–1.260 milljónir kr.),
heldur (skv. Eigendagreinargerð-
inni) einungis 740 milljónir?
Svar:
Þetta er ekki rétt. Það er jafnan
miðað við að viðbótarrekstrarkostn-
aður vegna nýrra vatnsaflsvirkjana
nemi 0,7% af stofnkostnaði. Í tilfelli
Kárahnjúkavirkjunar er þessi kostn-
aður um 0,8% þó svo að stærstu verk-
þættirnir eins og stíflur og göng, sem
bera sáralítinn rekstrarkostnað, séu
meirihluti fjárfestingarinnar.
Hér má einnig nefna að um 16
starfsmenn munu starfa við virkj-
unina en það er sami starfsmanna-
fjöldi og er nú í Blönduvirkjun enda
virkjanirnar líkar um flest þó Kára-
hnjúkavirkjun sé mun stærri. Árleg-
ur rekstrarkostnaður Blöndu er hins
vegar aðeins um 200 m.kr.
10. Gunnlaugur Jónsson fjármálaráð-
gjafi (merkilegt nokk sonur Jóns
Steinars Gunnlaugssonar hrl.)
segir í greininni Kárahnjúka-
virkjun og ávöxtun (Mbl. 9/1) að
ekki sé eðlilegt hjá LV að láta
ávöxtunarkröfuna taka mið af
vaxtakostnaði fyrirtækisins.
„Ávöxtunarkrafan á að fara eftir
áhættu verkefnisins“ og miða við
aðra fjárfestingarkosti, segir
hann. Fellstu á þau rök?
Svar:
Eins og margoft hefur komið fram
miðar Landsvirkjun sína kröfu ann-
ars vegar við þau lánskjör sem fyr-
irtækinu bjóðast (að meðtöldu
ábyrgðargjaldi) og hins vegar eðlilega
arðgjöf af eiginfé. Mestu máli skiptir
að eigendur fái viðunandi arðsemi
fyrir sinn eignarhlut og 11% raun-
arðsemi er að flestra mati nægileg
eins og fram kemur í ákvörðunum
eigenda um að ábyrgjast lán til virkj-
unarinnar. Það er svipuð krafa og
sambærileg fyrirtæki á Norðurlönd-
um og víðar á Vesturlöndum gera.
11. Ekki dæmir GJ um frumforsend-
urnar, áætlað ál- og orkuverð,
stofn- og rekstrarkostnað, en ef
það er rétt sem hér ofar var sagt
um hættuna á lágu álverði og
hærri stofnkostnaði, vaxta- og
rekstrargjöldum, felur það þá
ekki í sér að 5,5% nægir ekki sem
ávöxtunarkrafa, heldur a.m.k.
8%? (Þær arðsemiskröfur gerir
norska ríkið til vatnsaflsvirkjana
og Reykjavíkurborg svipað til
gufuaflsvirkjana.)
Svar:
Rekstur vatnsorkuvers og álverk-
smiðju verður seint talinn til áhættu-
rekstrar eins og dæmin og reynsla
Landsvirkjunar sanna. Fáir deila nú
um ákvörðun um byggingu Búrfells-
virkjunar og álversins í Straumsvík á
sínum tíma. Sé verið að vitna í skýrslu
norska fjármálaráðuneytisins um
arðsemi af einstaka framkvæmdum
þá verður ekki betur séð en að 8%
„ávöxtunarkrafa“ eigi eingöngu við
eigið fé. Kárahnjúkavirkjun verður að
miklu leyti fjármögnuð með lánsfé og
eins og komið hefur fram er gert ráð
fyrir 11% raunkröfu á eiginfjárhlut-
ann, sem er allverulega hærra en 8%!
12. Var feluleikurinn með orku verðið
til Alcoa vanhugsaður? Væri ekki
nær að auglýsa í helztu viðskipta-
blöðum heims að á Íslandi bjóðum
við stóriðnaði raforkuverð upp á
22–23 mills, mun lægra en í
N-Ameríku, og í búsílag ókeypis
mengunarkvóta? Svo hefði mátt
semja!
Svar:
Eins og alltaf reynir Landsvirkjun
að fá sem hæst raforkuverð hverju
sinni. Leynd um orkuverð er til þess
fallin að bæta samningsaðstöðu
Landsvirkjunar en ekki að „fela lágt
orkuverð“ eins og stundum er haldið
fram. Það segir sig sjálft að ef orku-
verð væri ávallt upp gefið mundi nýr
viðskiptavinur krefjast sama verðs og
þeir aðilar sem væru fyrir. Krafan um
að opinbera orkuverð er því síst til
þess fallin að bæta arðsemina. Orku-
verðið er aðeins ein forsenda af mörg-
um mikilvægum og þegar upp er stað-
ið er það arðsemin sem skiptir mestu
máli. Álframleiðendur hafa ákveðið að
staðsetja starfsemi sína á Íslandi
vegna þess að við bjóðum hreina og
endurnýjanlega orku, samkeppnis-
hæft verð, greiðan aðgang að mikil-
vægum markaði, stöðugt stjórnarfar,
framfarasinnað samfélag og vel
menntað vinnuafl.
Um leið og ég þakka Jóni Val fyr-
irspurnir hans og góðar óskir vona ég
að framangreind svör skýri ýmislegt
og upplýsi um það, sem oftast er rætt
þegar arðsemi Kárahnjúkavirkjunar
ber á góma.
Svar við opnu bréfi
Jóns Vals Jenssonar
„Leynd um
orkuverð er
til þess fallin
að bæta
samnings-
aðstöðu Landsvirkjunar
en ekki að „fela lágt
orkuverð“ eins og
stundum er haldið
fram.“
Eftir Friðrik
Sophusson
Höfundur er forstjóri
Landsvirkjunar.