Morgunblaðið - 19.03.2003, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. MARS 2003 29
ÞAÐ sem við stöndum frammi
fyrir í Íraksmálinu er fyrst og
fremst tæknilegt mál; þ.e.
hvernig við förum að því að rétt-
læta innrás. Innrásin sjálf og
stríðið er aftur á móti ekkert
vandamál. Yfirburðir okkar,
innrásaraflanna, eru svo algerir.
Það eina sem vantar er að rétt-
lætið sé okkar megin. Síðan
1940 hefur heimurinn eytt 19
trilljónum bandaríkjadala í
styrjaldir. Hlutur Bandaríkj-
anna í öllum hernaðar-
útgjöldum heimsins er meira en
helmingur. Hinn 11. september
2001 létust 35 þúsund börn úr
hungri í heiminum samkvæmt
tölum frá Matvælastofnun Sam-
einuðu þjóðanna (sbr. grein eft-
ir Betty Williams sem hlaut
friðarverðlaun Nóbels 1976). Í
dag eru 24 milljónir manna í
Afríku dauðadæmdar vegna al-
næmis og munu enga hjálp fá.
Ef við myndum eyða jafn-
miklum fjármunum til að leysa
þessi vandamál og það kostar að
halda úti her við landamæri
Íraks í þrjár vikur, þá væru þau
í allt öðrum farvegi og að
stórum hluta leyst. Og ef til vill
veittist þá óvinum okkar erf-
iðara um vik að sanna að við
værum ofbeldismenn.
Stríðsgæfa er skammvinn en
stjórnviska langvinn. Hinn vest-
ræni heimur hefur ekki unnið
neinn sigur á vígvellinum und-
anfarin 50 ár en aftur á móti
marga sigra á sviði viðskipta,
menningar og stjórnmála. Suð-
ur-Kórea er til vegna þess að
kínverski herinn stöðvaði sókn
sína, Víetnam tapaðist banda-
ríska herveldinu, Sómalía einn-
ig, Nikaragúa og Kúba, Íran-
stríðið tapaðist líka. Spurningin
er hins vegar hvað unnist hefði
með friði.
En hvernig förum við að því
að réttlæta stríðið (ég segi við,
því við erum hluti af innrás-
aröflunum, eins konar vopnlaus
púki sem hvetur stríðsmanninn,
eða eins og áhorfandi í Coloss-
eum sem setur þumalinn niður
til að kveða upp dauðadóm yfir
hinum sigraða gladíator). Við
segjum að þetta verði skamm-
vinnt stríð, ef til vill þrjár vikur.
Það kemur hins vegar ekki
heim og saman við það að Írak
ógni öryggi okkar. Hvernig get-
ur sá sem ógnar öryggi okkar
verið sigraður í einu vetfangi?
Við getum auðvitað sagt að
Saddam Hussein sé vondur við
fólkið sitt. En þurfum við þá
ekki að ráðast á Mugabe, Shar-
on og Kim-il-Jong? Þyrftum við
ekki að stöðva átökin í Tsjetsj-
eníu, eyðingu Tíbet, átökin í
Kasmír, Eþíópíu, Angóla,
Kongó, Fílabeinsströndinni?
Við skulum fara varlega í að
nota röksemdina um vonskuna.
Með hana að vopni gætum við
lent í því að þurfa að ráðast inn í
Bandaríki Norður-Ameríku –
þar sem fólk er dæmt í ævilangt
fangelsi fyrir að stela spólum úr
vídeóleigu þrisvar í röð, þar sem
nú er verið að koma á fót 170
þúsund manna stofnun sem á að
hafa „eftirlit með þegnunum“ –
við gætum lent í því að ráðast á
ríki sem ræður yfir efnavopnum
og kjarnorkuvopnum og öfl-
ugasta her í heimi, ríki sem
stöðugt er að ráðast inn í önnur
ríki.
En hvað er þá eftir, með
hverju er hægt að réttlæta
stríðið? Með ályktun SÞ númer
1441. Sagt er að Hussein gangi
hægt að uppfylla skilyrði henn-
ar. Ísraelsstjórn hefur hundsað
ekki einungis 14 heldur hátt í 40
ályktanir Öryggisráðsins. Þarf
þá ekki líka að ráðast inn í Ísr-
ael?
Hvers vegna fær Saddam
Hussein stuðning frá fátækustu
ríkjum heimsins? Gæti verið að
þeim finnist yfirvofandi stríð
minna óþægilega á nýlendutím-
ann þegar barist var um auð-
lindir í ríkjum Afríku og Asíu?
Gæti verið að þau hafi grun um
að þetta snúist alls ekki um það
að steypa harðstjóra af stóli
heldur um olíu og hern-
aðarhagsmuni? Gæti verið að
þeim finnist fórnarlambið í
þessum hildarleik vera íraska
þjóðin? Og gæti verið að þeim
finnist það vera undarlegt rétt-
læti að krefjast þess að óvin-
urinn afvopnist jafnframt því
sem lýst er yfir að eftir sem áð-
ur verði á hann ráðist. Hann sé
réttlaus af því að hann geti sjálf-
um sér um kennt. Rétturinn sé
hins vegar „okkar“, innrásarafl-
anna, til að setja þóknanlega
stjórnarherra til valda.
Við höfum lítið álit á Saddam
Hussein en mikið á okkur sjálf-
um. En er það ekki bernsk
hugsun að halda að innrás leysi
allan vanda? Kennir ekki sagan
að þyki fólki sig órétti beitt þá
framkalli yfirgangur ofbeldi.
Menn fæðast ekki hryðjuverka-
menn. Menn gerast hryðju-
verkamenn.
Skyldi staðreyndin vera sú að
þolinmæði, þrautseigja og hæg-
fara barátta sé þegar allt kemur
til alls vænlegri til árangurs í
baráttu gegn harðstjórum?
Stjórnvöld í Suður-Afríku gáf-
ust upp fyrir mórölskum og við-
skiptalegum þrýstingi. Vissu-
lega kostar það þrautseigju að
steypa einræðisherrum heims-
ins af stóli en allir gefast upp að
lokum ef þeir mæta staðfastri
baráttu. Við eigum það á hinn
bóginn á hættu að framlengja
veru og völd einræðisherranna
með ofsóknarbrjálæði og hatri
okkar sjálfra og kannski endað
með því að sitja uppi með okkar
eigin einræðisríki sjálf. Mesta
öryggið er auðvitað að vera í
fangelsi, helst í einangrun.
Það er skelfilegt að vita til
þess að Bretland og Bandaríkin
og sjálfsagt mörg önnur ríki
skuli ráða yfir gereyðing-
arvopnum og efnavopnum og
hafi fengið þau í hendur mönn-
um eins og Saddam Hussein.
Niðurstaðan er auðvitað ein og
aðeins ein: Það verður að krefj-
ast algerrar eyðingar slíkra
vopna í heiminum, hvar sem
þau er að finna og hver svo sem
hefur þau undir höndum. Það er
enginn maður og ekkert stjórn-
kerfi nægilega „þroskað“ til að
geta átt og varðveitt slík vopn,
hvort sem eru gereyðingarvopn
sem Bandaríkjamenn eiga en
Írakar ekki eða efnavopn sem
báðar þjóðir hafa undir hönd-
um.
Á áttundu öld hafði veldi
múslíma þanist út og var í raun-
inni eina heimsveldið á þeim
tíma. Sagan segir að einn af
landstjórum hins sögufræga
kalífs Omars Ibn Abdel-Aziz
hafi sent honum beiðni um
stuðning til að bæta varnir sín-
ar. Það væri órói í landinu og til
varnar höllinni þyrfti að efla
borgarmúrana. Ómar hafnaði
beiðninni og sagði að landstjór-
inn skyldi efla réttlætið, bæta
stjórnarhættina og opna
múrana. Réttlætið væri besta
vörnin. Hugsjón kalífsins Óm-
ars var að reisa stórveldi sitt á
góðu siðferði. Þessi afstaða
ætti að vera stórveldum sam-
tímans til eftirbreytni.
Fórnarlambinu að kenna
Eftir Ögmund
Jónasson
„…við erum hluti
af innrásaröflunum,
eins konar vopnlaus
púki sem hvetur
stríðsmanninn…“
Höfundur er alþingismaður.
og til hækkunar á erfða-
fjárskatti. Loks hafa margir
staðreynt það að fasteignagjöld
til sveitarfélaga hafi hækkað
verulega.
Svikin loforð
Eftir hækkun fasteignamats-
ins 1. desember 2001 hétu rík-
isstjórn og sveitarfélög því að
hún myndi ekki leiða til skatta-
hækkana. Þau loforð voru svik-
in við álagningu árið 2002 og
verða aftur svikin í ár að
óbreyttu. Það kalla ég „skand-
al“ og óverjandi gagnvart lág-
launafólki og eldri borgurum
sem hafa búið við lækkandi líf-
eyri frá ríkinu úr sameig-
inlegum sjóðum landsmanna
sem þeir hafa lagt ríkulega til
um ævina. Það var ekki á bæt-
andi eftir lækkun skattleys-
ismarka í tekjuskatti og útsvari.
Það vekur einnig gremju mína,
að þeir sem ekki kærðu hækkun
fasteignamatsins lentu í þessum
ósanngjörnu skattaálögum en
hinir fjölmörgu sem kærðu
sluppu, það er miðað var við
eldra mat við álagningu. Skatt-
þegnar landsins sátu sem sé
ekki við sama borð. Þess skal að
lokum getið að álagning-
arprósentu eignarskatts hefur
nú verið breytt og verður við
álagningu árið 2003 0,6% í stað
1,2% árið 2002 og sérstakur
0,25% eignarskattur fellur nið-
ur. Það breytir ekki því að fjöldi
fólks hefur í fyrsta sinn mátt
sæta viðbótarálögum árið 2002
vegna hækkunar fast-
eignamatsins og mun í annað
sinn á ævinni þurfa að greiða
eignarskatt árið 2003. Órétt-
lætið er enn til staðar og það
svíður undan því, sérstaklega í
ljósi þess að þeir sem síst þurftu
aðstoð hins opinbera, stór-
eignamennirnir, borga nú helm-
ingi minni eignarskatta. Svona
gerir maður ekki. Ríkisvaldinu
er bæði rétt og skylt að standa
við gefin loforð og hækka skatt-
leysismörk í eignarskatti þann-
ig að hækkun fasteignamatsins
valdi ekki skattahækkunum og
bótaskerðingum hjá þeim sem
síst mega við því. Þeirri áskor-
un beindi ég opinberlega til rík-
isstjórnarinnar í lok ágúst 2002
eftir að fjölmargir félagsmenn
Eflingar – stéttarfélags höfðu
leitað til mín í öngum sínum.
Henni var í engu sinnt.
Það verður að rétta hlut
verkafólks, eldri borgara og
barnafjölskyldna með hækkun
skattleysismarka í eignarskatti
og tekjuskatti.
Höfundur er hæstaréttar-
lögmaður og skipar annað
sætið á lista Vinstrihreyfing-
arinnar – græns framboðs
í Reykjavík norður.
allmörgum árum var lagt upp í
leiðangur undir þeirri yfirskrift
„að sameina vinstri menn“. Nú
er spurningin: Sameina þá hvar
og um hvað? Á miðjunni? Til
þess að mynda ríkisstjórn með
öðrum hvorum núverandi stjórn-
arflokka með lítt breytta stjórn-
arstefnu?
Við í Vinstrihreyfingunni –
grænu framboði höfum talað al-
veg skýrt í þessum efnum. Okk-
ar markmið er að fella núverandi
ríkisstjórn og takist það er að
okkar mati einboðið að stjórn-
arandstaðan taki við. Við viljum
mynda velferðarstjórn, helst án
þátttöku núverandi stjórn-
arflokka og um breytta stjórn-
arstefnu í grundvallaratriðum.
Það er ástæða til að hvetja fé-
lagslega og umhverfisvernd-
arsinnað fólk til að huga vel að
þessari stöðu. Ef marka má til-
vitnaðar yfirlýsingar ýmissa
frambjóðenda og forystumanna
Samfylkingarinnar virðist ljóst
að besta tryggingin fyrir grund-
vallarumskiptum í landsstjórn-
inni er kosningasigur Vinstri-
hreyfingarinnar – græns
framboðs. Varla eru öll um-
skiptin sem menn eru að sækjast
eftir að Ellert B. Schram verði
að ósk sinni og Framsókn-
arflokknum verði skipt út af,
Samfylkingunni inn á og þannig
horfið aftur til tímans fyrir 1995.
Er ekki ástæða til að muna að
rétt eins og vinstri menn verða
ekki sameinaðir á miðjunni verð-
ur engin vinstri stjórn nema í
henni sitji flokkur með vinstri
sinnaða stefnu. Nú veit undirrit-
aður að vísu vel að til er í Sam-
fylkingunni margt ágætt fólk
sem vill mynda raunverulega fé-
lagshyggjustjórn og horfir fyrst
og fremst til Vinstrihreyfing-
arinnar – græns framboðs sem
samstarfsaðila í þeim efnum. En
hver staða þess fólks er til að ná
sínu fram ef á reyndi verður
óljósara með degi hverjum eftir
því sem misvísandi yfirlýsingum
fjölgar um það hvað Samfylk-
ingin raunverulega vill bæði
hvað varðar pólitík og mögulega
samstarfsaðila. En einu geta
vinstri menn, umhverfisvernd-
arsinnar, femínistar og frið-
arsinnar treyst að atkvæði greitt
Vinstrihreyfingunni – grænu
framboði er lóð á rétta vog-
arskál. Þeim mun fleiri sem þau
verða 10. maí næstkomandi,
þeim mun sterkari verður kraf-
an um breytingar og þeim mun
meiri verða líkurnar á raunveru-
legri velferðarstjórn.
kki eða Framsókn
Höfundur er formaður
Vinstrihreyfingarinnar –
græns framboðs.
ÞRIÐJUDAGINN 11. mars.
sagði Mbl. frá ræðu Björgólfs
Jóhannssonar á aðalfundi Síld-
arvinnslunnar. Með ræðunni
vildi forstjóri SVN rökstyðja
þá skoðun sína að úthlutun
veiðiheimilda væri réttlát.
Fjárhagsleg áhætta
og auðsöfnun
Hann sagði að úthlutunin
væri réttlát vegna þess að
menn hefðu tekið fjárhagslega
áhættu í sjávarútvegi. Um það
vil ég segja að þetta væri rétt
ef allir sem eru tilbúnir að taka
slíka áhættu sætu við sama
borð gagnvart úthlutun veiði-
réttar en svo er ekki. Menn
hljóta að spyrja. Fyrir hverja
er réttlætið hans Björgólfs?
Hann sagði að auðsöfnun í
sjávarútvegi væri ekki meiri en
í öðrum greinum.
Þó að það væri rétt getur
það ekki réttlætt einkarétt á
nýtingu sameiginlegrar auð-
lindar. Þeir sem nýta hana eiga
auðvitað að keppa á jafnrétt-
isgrundvelli um þá nýtingu og
um það hve mikinn arð þeir
geta fært eigandanum, þjóð-
inni sjálfri.
Veiðar úr deilistofnum
Til rökstuðnings á rétti út-
gerðarmanna til þess að hafa
einkarétt á þessari úthlutun
benti forstjórinn á veiðar úr
stofnum sem við eigum með
öðrum þjóðum, á kolmunna, út-
hafskarfa, norsk-íslensku síld-
inni, rækju á Flæmingjagrunni
og á þorskinum í Barentshafi
og að öllum hafi verið frjálst að
vinna sér veiðireynslu í þeim
stofnum. Þetta eru ágæt rök
fyrir tímabundnum réttindum í
þessum stofnum og ekkert
meira. En það er fáránlegt til
framtíðar litið, að örfáar út-
gerðir eignist veiðirétt um alla
framtíð eins og núgildandi lög
standa til í t.d. norsk-íslensku
síldinni ef stofninn stækkar og
fer að ganga á Íslandsmið. Og
rök Björgólfs ná ekki máli sem
rök fyrir einkarétti til úthlut-
unar úr okkar sameiginlegu
auðlind á heimamiðum til fram-
tíðar litið.
Hvert er réttlætið?
Hann rakti sögu kvótakerf-
isins og þá hagræðingu sem
náðst hefði og sagði að hún,
„hagræðingin“, væri meg-
inmarkmið laganna um stjórn
fiskveiða. Ég tel best að les-
endur dæmi sjálfir um þetta at-
riði og birti því 1. gr. laganna
orðrétt hér.
„Nytjastofnar á Íslands-
miðum eru sameign íslensku
þjóðarinnar.
Markmið þessara laga er að
stuðla að verndun og hag-
kvæmri nýtingu þeirra og
tryggja með því trausta at-
vinnu og byggð í landinu. Út-
hlutun veiðiheimilda sam-
kvæmt lögum þessum myndar
ekki eignarrétt eða óafturkall-
anlegt forræði aðila yfir veiði-
heimildum.“
Björgólfur talaði um frum-
varp þingflokks Samfylking-
arinnar og sagði að í fyrning-
arleiðinni fælist einfaldlega
eignaupptaka og spyr hvert sé
réttlætið.
Þeir sem hafa fjárfest í veiði-
rétti þekkja allir lögin um
stjórn fiskveiða og vita að
nytjastofnar eru sameign þjóð-
arinnar. Þeir hafa því fjárfest á
grundvelli væntinga sinna um
hvaða reglur muni gilda í fram-
tíðinni um úthlutun veiðiréttar.
Að gera sameignarákvæðið
virkt getur því ekki verið
eignaupptaka hjá útgerðinni.
Björgólfur þarf að átta sig á því
að útgerðin á ekki auðlindina
og að réttlætið er fólgið í jafn-
ræði og sanngjörnum leik-
reglum þar sem allir sitja við
sama borð.
Óvissa
Hann brá upp mynd af óvissri
framtíð. Talaði um uppboð á
aflamarki til 5 ára og óvíst hver
fengi og gerði ráð fyrir því að
fyrirtæki yrðu veiðiheimildalaus
í 5 ár ef þau misstu af einu upp-
boði. Forstjórinn virðist ekki
hafa lesið tillögurnar mjög vel.
Þær gera ráð fyrir að leigu-
markaðurinn hafi það hlutverk
að þjóna útgerðinni með stöð-
ugu framboði á veiðiheimildum.
Aflahlutdeild (ekki aflamark)
verði boðin fram í einingum á
löngum tíma og þannig að út-
gerðarmenn viti langt fram í
tímann um magn og fjölda ein-
inganna. Þannig skapa útgerð-
armenn sjálfir stöðugt verð og
festu á markaði.
Framboð veiðiheimilda verð-
ur stöðugt og stendur langan
tíma á hverju ári. Góð og vel
rekin fyrirtæki eins og SVN
ættu ekki að þurfa að kvíða því
að þau verði undir á þessum
markaði. Ákvæði frumvarpsins
um byggðarlög í vanda er ör-
yggisákvæði sem þarf að vera
hægt að grípa til ef byggðarlag
á í verulegum vanda. Það kem-
ur í stað þeirrar handstýrðu út-
hlutunar byggðakvóta sem rík-
isstjórnin hefur stundað
undanfarin ár en á ekki við með
þeim hætti sem forstjórinn
heldur fram.
Friður og stöðugleiki
Hann sagði að útgerð-
armenn hefðu samþykkt auð-
lindagjaldið með tveim skil-
yrðum. Að sátt næðist um
gjaldtökuna og fiskveiðistjórn-
ina. Hvorugt hefði gerst. Hann
sagði að mikilvægt væri að
stöðugleiki ríki í framtíðinni
um fiskveiðistjórnunarkerfið.
Útgerðarmenn geta ekki
bæði sett skilyrði eins og þeir
séu eigendur auðlindarinnar og
heimtað frið og stöðugleika.
Ekkert nema réttlátar leik-
reglur getur tryggt frið og
stöðugleika í sjávarútvegi.
Fyrir hverja er réttlætið?
Eftir Jóhann
Ársælsson
„Útgerðarmenn geta
ekki bæði sett skilyrði eins
og þeir séu eigendur auð-
lindarinnar og heimtað
frið og stöðugleika.“
Höfundur er alþingismaður
og frambjóðandi í 1. sæti
Samfylkingarinnar í
Norðvesturkjördæmi.
2004, vegaáætlun 2000–2004 og
jarðgangaáætlun 2000–2004. Á
þessu kjörtímabili hafa stór-
auknar framkvæmdir verið í öll-
um þáttum samgöngumála.
Í nýsamþykktri samgöngu-
áætlun fyrir árin 2003–2014 er
gert ráð fyrir áframhaldandi
þróun í þá átt því enn eykst fjár-
magnið til þessa málaflokks. Í
áætluninni er gert ráð fyrir að
tæplega 240 milljörðum króna
verði varið til samgöngumála
næstu tólf árin.
Fáar þjóðir ef nokkrar verja
jafn stórum hluta ríkisútgjalda
til vegamála og Íslendingar.
Þessi staðreynd endurspeglar
mikla þörf fyrir bættar vega-
samgöngur byggða á milli, auk
þess sem sú staðreynd að meiri-
hluti fjárins fer í uppbyggingu
nýrra mannvirkja undirstrikar
hve margt er enn ógert í vega-
kerfinu.
Tölurnar um framlög til vega-
mála segja í raun allt sem segja
þarf. Ef framlög til vegamála á
föstu verðlagi eru skoðuð má sjá
að á þessu kjörtímabili hafa ver-
ið meiri fjármunir til vegamála
en nokkurri sinni fyrr. Sam-
kvæmt samgönguáætlun er gert
ráð fyrir enn frekari aukningu
framlaga. Sama gildir um fram-
lög til höfuðborgarsvæðisins, en
aldrei hefur hærri upphæð verið
varið til stofn- og tengivega á
höfuðborgarsvæðinu en í ár.
Þessu til viðbótar skal minna á
ákvörðun ríkisstjórnarinnar að
auka vegaframkvæmdir næsta
eina og hálfa árið og flýta vinnu
við þegar ákveðin verkefni til að
stuðla að eflingu atvinnutæki-
færa fram til þess tíma er áhrifa
af stóriðjuframkvæmdum fer að
gæta til fulls. Ákveðið var að
leggja til viðbótar fyrri áætl-
unum 4,6 milljarða til vegamála.
Með þessum auknu framlögum
til vegamála munu verða stór-
stígar framfarir á vegakerfi
landsins.
kar tímamót
Höfundur er samgönguráðherra.