Morgunblaðið - 24.04.2003, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 FIMMTUDAGUR 24. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
M
anneskjan er
bundin á klafa
tímans. Hún
brýtur hann ekki
undan sér, en
tíminn á sér (a.m.k.) tvær hliðar;
fasta og fljótandi. Hann er harð-
ur í horn að taka gagnvart him-
inhnöttunum en er mjúkur gagn-
vart einstaklingunum.
Upplifun á tímanum er annars
vegar háð hverri persónu og
starfinu sem hún sinnir; bóndi,
smiður, kennari, skrifstofumað-
ur, og hins vegar óháð henni;
flóð og fjara, dagur og nótt, vet-
ur og sumar …Ég get því ekki
tjáð sambandið við tímann og
árstíðirnar nema út frá eigin
sjónarhorni, og því sem mér
virðist aðrir gera. Hver og einn
hnýtir eigið net tímans.
Veturinn er
bundinn í ná-
kvæma
stundastöflu.
Skólarnir hefja
stíft starf sitt
og fagstéttir,
stofnanir og fyrirtæki skipu-
leggja málfundi og ráðstefnur.
Bókaforlögin sækja bækurnar í
prentsmiðjuna og markaðssetja
þær með auglýsingum. Veturinn
siglir áfram án hiks – önnum
linnir ekki og svo hefst aðventan
með jólahlaðborðum, glöggi og
menningu.
Ýmsir pústa um jólin en
stundatafla daganna krefst þess
að henni sé hlýtt, þannig að at-
burðarásin haldi áfram og enda-
laus verkefnin; fundir, atburðir,
nám, skýrslugerð, verkefnalok …
Manneskjan er augljóslega
vera í tíma; tímavera. Hún er
háð tímanum, en þó ekki bundin
honum, því tíminn streymir í
tvær áttir; norður og suður, upp
og niður eða inn og út. Hver
manneskja gerir í raun sam-
komulag við tímann: Um að vera
stundum í takt við tímann og
synda stundum á móti straumi
tímans, og jafnvel að hefja sig
endrum og eins yfir tímann. Hún
getur þrátt fyrir allt skapað per-
sónulegt tímaskyn og stjórnað
því hvað hvernig hún notar tím-
ann sem hún hefur. Ytri tíminn
er m.ö.o. fastur, en innri tíminn
fljótandi.
Þegar tíminn opinberar nokkr-
ar vísbendingar um komu sum-
arsins með því að leyfa trjánum
að bruma og farfuglunum að
setjast, finnur maður hvernig
hreistur vetrarins flagnar af sál-
inni; hún verður svolítið eirð-
arlaus. Stundatafla vetrarins
verður götótt, og vald hans
minnkar.
„Gleðilegt sumar!“ segir fólk
en enginn segir. „Gleðilegan vet-
ur“ eða „Góðan vetur“, í mesta
lagi „Hvernig komstu undan
vetri?“
Á vorin þiðnar frostið innra
með mönnum og lækir og ár
taka að streyma á ný um æðarn-
ar. Börnin vilja slíta sig frá
skólaborðunum og skrif-
stofufólkið fer upp á þak í kaffi-
tímum og lætur sig dreyma.
„Hvert á að fara í sumar?“ er
spurt, og svarað: Vestur, austur,
norður eða suður – þangað sem
sólin skín“.
Það hljómar ekki lengur vel að
ætla til sólarlanda, enda þær
ferðir skipulagðar og keyptar um
dimman og hörkulegan veturinn.
Nú hljómar betur að fara í mikl-
ar göngu-, hjóla-, eða jeppaferðir
yfir hálendið eða á sleðum yfir
jökla eða í vöðlum í ár að veiða!
Á sumrin er verra að koma
böndum yfir fólk, það er kæru-
lausara og hverfur jafnvel spor-
laust og birtist ekki aftur fyrr en
um haustið. Það ætlaði að vinna
eitthvert verkefni en tíminn
missti áhrifamátt sinn og sefjun,
svo það settist bara upp í bíl og
keyrði út fyrir alla bæi og
gleymdi að kveikja á far-
símanum. Situr bara einhvers
staðar ábyrgðarlaust í sum-
arbústað með fætur uppi á borði,
bók í hönd og eplasíder í glasi.
Hugsar: „Hvað ætti ég að grilla í
kvöld? Hvaða dagur er annars?“
Ég held að fátt sé hollara vel
skipulögðu fólki en að missa
stjórn á tímanum, og finna al-
gleymið streyma um nýja húð-
ina, verða kærulaust undir
bláum himni, leggjast í grænt
grasið og hugsa ekkert af viti en
hlusta ef til vill á fuglinn fljúg-
andi.
Sumardagurinn fyrsti! Fram-
undan er að klára vetrarverkin
sem endast sennilega til maíloka
vegna þess að flestir ætla að
gera of mikið. Einstaka hunsa
sumarið og halda áfram verkum
sínum. Þeir hafa ekki farið í
sumarfrí í tíu ár, ég vona að þeir
viti að þeir lifa bara einu sinni,
og að þeir fari þá bara í vetrarfrí
í staðinn.
Aðrir haldast ekki inni og
stökkva á fjöll á kvöldin og í úti-
legur um allar helgar. Það er
sumarfólkið, það næst ekki í það
allan júlí.
Verst er þegar sumarið kemur
ekki þrátt fyrir dagatalið. Fyrir
10 árum eða svo var ég heilt
sumar á Austurlandi en sumarið
kom aldrei; börnin voru í vetr-
arfötunum allt sumarið með
húfu, vettlinga og trefil. Um
haustið skein angist úr augum
fólks, veturinn framundan; það
var orðið þunglynt. Þetta er það
versta við íslensk sumur; það
stígur ekki nauðsynlega niður úr
himinloftunum. Annað er hvað
þau geta verið stutt og fljót að
líða!
Í sumar ætla ég að ganga á
fjöll, sofa í tjaldi, hjóla í óbyggð-
um í mjög góðu veðri …ástæðan
er sennilega sókn eftir gleði.
Gleðin er nauðsyn eða hvað er
fjallganga án gleði, ást án gleði,
starf án vinnugleði eða líf án til-
hlökkunar?
Hún fullgerir verkin jafnt
sumar sem vetur, samt er hún
líkari sumrinu því hún skín sem
sól. Gleðin er sumarleg því hún
er létt á fæti, frísk sem fiskur og
kát sem kið.
Nú er ég búinn að stilla mig á
gleðina fyrir sumarið; leiki, úti-
vist, frí, sól og hlýindi. Sumarið
er eins og jóga, það stuðlar að
vellíðan, losar um spennu og
skapar jafnvægi. Ég vona að ég
verði ekki fyrir vonbrigðum.
Tíminn nemur ekki staðar, en
snemma gýtur góður vetur kálfi,
og best að búa sig undir sumarið
strax, svo ekki þurfi að grípa í
endann á því.
Gleðilegt sumar og takk fyrir
veturinn!
Kærulaust
sumar
Sumarið er eins og jóga, það stuðlar að
vellíðan, losar um spennu og skapar
jafnvægi. Vona að ég verði ekki fyrir
vonbrigðum og það sleppi ekki frá mér.
VIÐHORF
Eftir Gunnar
Hersvein
guhe@mbl.is
ÞAÐ er athyglisvert, að stjórnar-
flokkarnir vilja láta dæma sig í vænt-
anlegum þingkosningum eftir kosn-
ingaloforðum en ekki eftir verkum
sínum sl. 8–12 ár. Þannig leggja báðir
stjórnarflokkarnir höfuðáherslu á
kosningaloforð sín í skattmálum en
tala minna um aðgerðir sínar í
skattamálum. Þeir hafa þó haft næg-
an tíma til þess að lögfesta skatta-
lækkanir fyrir almenning, ef þeir
hefðu haft áhuga á því. En vegna
þess, að skattleysismörk hafa ekki
fylgt verðlags- og launaþróun, hefur
skattbyrði tekjuskatts einstaklinga
aukist í stjórnartíð núverandi ríkis-
stjórnar. Mest er skattahækkunin
hjá lágtekjufólki og bótaþegum. Rík-
isstjórnin gleymdi þessum hópum.
En hún mundi eftir atvinnurekend-
um og fjármagnseigendum.
Framsókn talar nú mikið um ný-
legt samkomulag við aldraða og ör-
yrkja um aðgerðir til þess að bæta
hag þeirra. Það liggur fyrir, að bætur
aldraðra og öryrkja hafa ekki hækk-
að í samræmi við hækkun lægstu
launa á vinnumarkaðnum. Sjálfvirk
tengsl milli bóta elli- og örorkulífeyr-
isþega og launa á vinnumarkaði voru
rofin. Síðan hafa bætur dregist aftur
úr, þar eð það hefur verið geðþótta-
ákvörðun stjórnvalda hversu mikið
þær ættu að hækka hverju sinni.
Hækkanir bóta hafa ekki verið í takt
við breytingar lægstu launa á vinnu-
markaði eins og áður var. Nú, nokkr-
um vikum fyrir kosningar, gerir heil-
brigðis- og tryggingamálaráðherra
samkomulag við Öryrkjabandalag
Íslands um að hækka bætur öryrkja
á næsta kjörtímabili, þ.e. að skila aft-
ur hluta skerðingarinnar. Af hverju
var slík breyting ekki lögfest á Al-
þingi áður en því var slitið? Samfylk-
ingin hefur hvað eftir annað flutt til-
lögur áAlþingi um að bæta kjör
öryrkja en þær tillögur hafa alltaf
verið felldar. Var ekki unnt öll 8 ár
núverandi stjórnarsamstarfs að bæta
kjör öryrkja? Samkomulagið, sem nú
hefur verið gert á að koma til fram-
kvæmda eftir næstu áramót. Það á
eftir að leggja málið fyrir Alþingi.
Þetta er í raun aðeins kosningaloforð.
Þeir sem gefa þetta loforð vita ekki
hvort þeir verða við völd eftir kosn-
ingar. Eftir stendur, að á stjórnar-
tíma ríkisstjórnarinnar var ekkert
gert að frumkvæði stjórnarflokkanna
til þess að bæta kjör öryrkja. Það,
sem var gert, var knúið fram með
dómi Hæstaréttar.
Svipaða sögu er að segja af mál-
efnum aldraðra. Nú rétt áður en
kjörtímabilinu lýkur er gert sam-
komulag milli ríkisstjórnarinnar og
samtaka aldraðra um aðgerðir í
þeirra málefnum. Kjör þeirra eins og
kjör öryrkja hafa allan stjórnartíma
ríkisstjórnarinnar verið að dragast
aftur úr lægstu launum á vinnumark-
aðnum. Þegar kjörtímabilinu er að
ljúka er gert samkomulag um nokk-
urra króna hækkun bóta. Þetta er
svo lítil hækkun að hún er til skamm-
ar. Eftir sem áður er ókleift fyrir
aldraðra að lifa mannsæmandi lífi af
bótum Tryggingastofnunar ríkisins.
Smánarbætur aldraðra og öryrkja
eru skattlagðar. Aldraðir, sem ekki
fá lífeyri úr lífeyrissjóði búa við fá-
tækramörk. Ný skýrsla um fátækt á
Íslandi leiðir í ljós, að fátækt hefur
aukist undanfarin ár, eða úr 7% af
tölu framteljanda í 13% af tölu fram-
teljanda. Það segir sína sögu. Veru-
legur hluti nýja samkomulagsins
milli aldraðra og stjórnvalda á að
koma til framkvæmda á næsta kjör-
tímabili. Nú í kosningabaráttunni
vilja stjórnarflokkarnir bæta kjör
aldraðra og öryrkja og lofa öllu
fögru. En það er nokkuð seint. Þeir
höfðu 8–12 ár til þess.
Framsókn lofar nú að hækka lán til
íbúðabygginga í 90%. Áður hefur
flokkurinn lagt félagslega húsnæðis-
kerfið í rúst. Verkamannabústaða-
kerfið (bygging félagslegra íbúða)
var lagt niður og sala félagslegra
íbúða, sem fólk hafði fengið úthlutað,
var gefin frjáls. Afleiðingin er sú, að
biðlistar eftir félagslegu húsnæði eru
lengri en nokkru sinni fyrr. Enn á ný
lofar Framsókn barnakortum. Þeim
var lofað fyrir síðustu kosningar en
það loforð var svikið. Samkvæmt lof-
orðinu áttu öll börn að fá barnabæt-
ur, 30 þús kr. á mánuði, miðað við
verðlag 1999. Það var ekki fram-
kvæmt. Ótekjutengdar barnabætur
greiðast aðeins með börnum yngri en
7 ára. Barnabætur hafa í raun verið
skertar um 11,5 milljarða síðan 1995.
Þannig mætti áfram telja. Kosninga-
loforðin 1999 voru flest svikin. Verð-
ur staðið betur við þau nú? Stjórn-
arflokkarnir segja, að skuldir
ríkissjóðs hafi verið duglega greiddar
niður. En staðreyndin er sú, að
skuldir hins opinbera (ríkis og sveit-
arfélaga) eru meiri nú, árið 2003, sem
hlutfall af landsframleiðslu en þær
voru 1991.
Stjórnarflokkarnir verða ekki
dæmdir af kosningaloforðum í kosn-
ingunum 10. maí. Þeir verða dæmdir
af verkum sínum. Verkin leiða í ljós,
að stjórnin hefur látið hag hinna
efnameiri sitja í fyrirrúmi en lág-
launafólk, aldraðir, öryrkjar og at-
vinnulausir hafa verið látnir sitja á
hakanum.
Verða dæmdir af verkum
sínum en ekki loforðum
Eftir Björgvin
Guðmundsson
„Mest er
skatta-
hækkunin
hjá lág-
tekjufólki og
bótaþegum.“
Höfundur er viðskiptafræðingur.
UM 1.200 manns hafa nú skráð
sig í Nýsköpun 2003, samkeppni um
viðskiptaáætlanir og er það tvöföld-
un frá fyrri keppnum. Einnig hafa
borist tæplega 700 stuttar hug-
myndalýsingar. Haldin hafa verið 13
námskeið á landsbyggðinni og þrjú í
Reykjavík. Nálægt 400 manns sóttu
námskeiðin á landsbyggðinni og
rúmlega 200 í Reykjavík. Þessi
mikla þátttaka er í raun dæmalaus.
Til gamans má nefna, að ef sami ár-
angur næðist í þýskri samkeppni
sem svipar til okkar þá þyrfti
360.000 þátttakendur!
Markmiðin náðust
Við vildum ná til fyrirtækja,
frumkvöðla og nemenda. Einnig var
stefnt að því að ná vel til lands-
byggðarinnar. Þessi markmið náð-
ust, t.d. er landsbyggðin með 51%
þátttakenda og skýrist það að hluta
til af aðkomu Byggðastofnunar og
nánu samstarfi við atvinnuþróunar-
félög og fleiri aðila. Fólk telur til
fjölda ástæðna fyrir þátttöku í Ný-
sköpun 2003, en þær sem helst ber á
góma eru löngun til að láta gamlan
draum rætast, þekkingaröflun, um-
sögn eðagagnrýni sérfræðinga og
möguleikinn á að starfa sjálfstætt
og hrinda hugmynd í framkvæmd.
Að Nýsköpun 2003 standa Ný-
sköpunarsjóður, Morgunblaðið,
KPMG, Háskólinn í Reykjavík, Ís-
landsbanki og Byggðastofnun.
Einnig styðja framtakið Hf. Eim-
skipafélag Íslands, Nýherji, Síminn
og Samherji. Rétt er að vekja at-
hygli á samsetningu þessa hóps:
annars vegar stórir opinberir aðilar
og hins vegar nokkur af öflugustu
fyrirtækjum landsins. Það sýnir sig
víða um lönd, að blanda af þessu
tagi skilar oft umtalsverðum ár-
angri.
Nýsköpun 2003 – hvað svo?
Oft fáum við þessa spurningu frá
þátttakendum. Nýsköpun 2003 er
hugsað til að hvetja og kenna. Vand-
inn er sá að hér á landi þyrfti að
beina meira fjármagni inn í frum-
kvöðlastuðning. Rannsóknir (t.d. hin
fjölþjóðega rannsókn GEM sem Ís-
land er aðili að) benda til þess að
hátt frumkvöðlastig og hagvöxtur
haldist í hendur. Þetta er líka skýr-
ingin á þeirri miklu áherslu sem víða
um lönd er lögð á aðgerðir til að efla
stuðning við frumkvöðla og frum-
kvöðlafræðslu.
Vissulega er ýmislegt gert af
hálfu ráðuneyta, Nýsköpunarsjóðs,
Byggðastofnunar, Impru, Þróunar-
og framtakssjóða víða um land o.fl.
En betur má ef duga skal. Í GEM
skýrslunni kemur fram að mjög
mikil gróska sé í frumkvöðlastarfi á
Íslandi. Þar segir m.a.: „Miðað við
önnur GEM lönd eru óvenju margir
Íslendingar þátttakendur í frum-
kvöðlastarfsemi (...). Á sama tíma
virðist sem skortur á fjármagni og
menntun standi í vegi fyrir því að
hægt sé að nýta þessi tækifæri á ár-
angursríkan hátt.“
Fjármagn til frumkvöðastuðnings
skilar sér margfalt ef það er notað á
skynsamlegan hátt. Virkjun hugvits
hlýtur að fela í sér blöndu af þekk-
ingarmiðlun og virkum stuðningi í
formi fjármuna og ráðgjafar. Það er
ennfremur brýnt að móta stefnu og
hrinda af stað aðgerðum á sviði
frumkvöðlafræðslu hér á landi.
Aukið fjármagn til frumkvöðla
Nýsköpun 2003 sýnir að mikill
fjölbreytileiki er í flóru frumkvöðla
hér á landi. Við fáum hugmyndir úr
sjávarútvegi, landbúnaði, hugbún-
aði, heilbrigðisþjónustu, ferðaþjón-
ustu, iðnaði, læknisfræði, þjónustu
o.s.frv. Þessi mikla breidd undir-
strikar nauðsyn þess að menn vinni
náið saman á sviði nýsköpunar og
frumkvöðlastuðnings en ekki hver í
sínu horni.
Til að styðja betur við frumkvöðla
og virkja þann kraft sem endur-
speglast í mikilli þátttöku í Nýsköp-
un 2003, væri æskilegt að stjórnvöld
settu meiri fjármuni í frumkvöðla-
stuðning. Ef þessum mikla eldmóði
er ekki svarað með viðeigandi hætti
NÚNA skapast sú hætta að dragi úr
áhuganum. Ef hins vegar stjórnvöld
svara þessum áhuga tímanlega og af
skynsemi er líklegt, að niðurstaðan
verði kraftur og uppbygging í ís-
lensku atvinnulífi.
Gróska í frum-
kvöðlastarfi
Eftir G. Ágúst
Pétursson „Ef þessum
mikla eld-
móði er ekki
svarað með
viðeigandi
hætti NÚNA skapast sú
hætta að dragi úr áhug-
anum.“
Höfundur er verkefnisstjóri
í Nýsköpun 2003.