Morgunblaðið - 04.05.2003, Page 28

28 SUNNUDAGUR 4. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Nýr ilmur frá Blumarine
E
F þetta er list“ stendur skýrum
stöfum á vegg í miðborg Reykja-
víkur, en þar eins og víðar má sjá
að straumar graffítílistar leika
um borgarlandslagið hér líkt og
annars staðar í heiminum. Mörg-
um þykir þó slík veggjalist – ef
list skyldi kalla samanber tvíræðni þeirrar hálf-
kveðnu vísu sem vitnað er til hér í upphafi – vera
til ama og eiga erfitt með að greina listrænt gildi
hennar. Benda jafnvel á þá ógn sem fólgin er í
graffítímerkingum glæpagengja erlendis, þar
sem yfirráðasvæði eru merkt með torræðum
merkjum og ýmsum skilaboðum komið á fram-
færi undir formerkjum veggjalistar. Aðrir telja
slíka veggjalist eiga fullan rétt á sér; hún hafi
gagnrýninn undirtón þar sem ýmislegt sem bet-
ur má fara, eða orkar tvímælis í þjóðfélaginu, er
tekið til umfjöllunar í þeim tilgangi að vekja al-
menna vegfarendur til um-
hugsunar um líf sitt og um-
hverfi.
Spurningin um það hvort
graffítí er list, sóðaskapur
eða hreinlega glæpur, er
auðvitað ekki ný af nálinni.
Hún hefur legið í loftinu í þau 30 ár sem formið
hefur verið að þróast hvað hraðast og taka
breytingum. En upphafið má þó rekja jafnvel
enn lengra aftur í tímann, því fyrstu graffítíhóp-
arnir komu fram á sjónarsviðið strax á þriðja
áratug síðustu aldar, en hreyfing í Los Angeles
sem nefndi sig Cholos er líklega frægasta dæm-
ið frá þeim tíma.
En hvaða skoðun sem fólk kann að hafa á
slíkri veggjalist er víst að það sem liggur að baki
því besta sem finna má á götunni er ekki síður
áhugavert en margt það sem birtist í hinum við-
urkennda listheimi stofnanna og gallería. Skör-
unin á milli þessara tveggja heima er enda orðin
töluverð nútildags, því erlendis starfa nú faglega
rekin gallerí sem einvörðungu helga sig verkum
graffítílistamanna af ýmsu tagi. Virðulegir fjöl-
miðlar, svo sem BBC í Bretlandi, hafa einnig
tekið við sér í umfjöllun um þá sem vekja eft-
irtekt á þessu sviði, auk þess sem viðurkennd
bókaforlög hafa gefið út vandaðar bækur um
formið og þann félagslega bakgrunn sem það rís
úr. Straumhvörfin í umfjöllun um veggjalist
urðu líkast til í Bandaríkjunum árið 1971 þegar
The New York Times birti grein um ungling
sem nefndi sig TAKI 183 en verk hans, sem
blöstu við í neðanjarðarlestakerfi New York-
borgar, vöktu forvitni þeirra sem ferðuðust með
lestunum um miðborgina. Segja má að með
þessari grein hafi athygli umheimsins verið vak-
in á þessari iðju, sem áður var fremur einangrað
fyrirbrigði er hafði litla skírskotun til annarra en
þeirra sem stunduðu það. Skömmu seinna, eða
árið 1973, ritaði Richard Goldstein grein í New
York Magazine, undir fyrirsögninni The Graffiti
Hit Parade (sem útleggja mætti sem Sig-
urgöngu veggjalistarinnar), en í þessari grein
hans var einna fyrst bent á listræna möguleika
þessa miðils. Síðan þá hafa tískufyrirtæki á borð
við Aem’kei, Puma, Levi’s, Carhartt, Spiewak og
Globe, er höfða til unglinga og ungs fólks með
hversdagsfatnaði og
sérhæfðum íþrótta- og
brettafatnaði, fyrir
löngu tekið veggja-
listina upp á sína arma
við markaðssetningu
vöru sinnar. Merki um
það sjást t.d. glöggt á
heimasíðu Urban-
skills; hátíðar sem til-
einkuð er tilraunakenndri
götulist, en hún verður
haldin í Bern í Sviss dag-
ana 6.–8. júní næstkom-
andi. Þar verða þó örugg-
lega ekki unnin nein
„skemmdarverk“ á veggj-
um Bern-borgar, því til
stendur að varpa ljós-
myndum af góðum veggj-
um víða um heim á fleti í
risastórri skemmu, og
munu listamennirnir vinna
verkin sín ofan í þessa
„sýndarveggi“ á meðan á
hátíðinni stendur.
Þessum heimi fylgir
ekki einungis ákveðin fatatíska heldur
er orðfærið einnig það sérhæft að tekin
hafa verið saman orðasöfn svo þeir sem
ekki eru innvígðir geti fótað sig í graf-
fítíheiminum. Sá sem kallaður er „toy“
eða „leikfang“ er t.d. óreyndur lista-
maður, „crew“ eða „áhöfn“ er hópur
einstaklinga sem eiga eitthvað sameiginlegt, svo
sem merki eða höfundarnafn, „wall“ eða „vegg-
ur“ vísar til ákveðins verks og „tag“ eða „merki“
er áritun ákveðins listamanns eða „áhafnar“.
Sum þessara orða hafa verið heimfærð beint
upp á íslensku; þannig er talað um að „graffa“
þegar veggur er málaður, en vísað er til verksins
sjálfs sem „veggjar“.
Á einni þekktustu heimasíðu sem helguð er
graffítí er bent á að víðast hvar í heiminum er
graffítí bannað. „Við hvetjum ekki til lögbrota,
en álítum að list eigi heima á torgum úti og að
fleiri löglegir fletir ættu að standa til boða undir
þetta heillandi listform,“ segir á síðunni, sem
heitir reyndar Art Crimes, eða Listglæpir, sem
endurspeglar eðli þessarar umdeildu iðju. Hér á
landi virðast margir vera sömu skoðunar og for-
svarsmenn þessarar síðu og benda þeir á að ef
veggjalist er leyfð á vissum stöðum og þannig
beint í ákveðinn farveg, minnka vitaskuld lík-
urnar á því að hún rati á miður æskilega staði í
formi skemmdarverka.
Víst er að megnið af því sem sést áveggjum hér á landi er auðvelt að af-greiða sem sóðalegt krot er vel mættimissa sín, en af og til skjóta upp koll-
inum góð verk með sterkum höfundareinkenn-
um og efnistökum. Eitt mest áberandi graffítí-
verkið í miðborg Reykjavíkur er að finna á gafli
húss Máls og menningar við Laugaveg, en það
var unnið í samvinnu við Hitt húsið vegna menn-
ingarnætur Reykjavíkurborgar árið 1998. Verk-
ið hefur fengið að vera í friði síðan þá og má
væntanlega draga af því þá ályktun að sátt ríki
um „vegginn“. Hefðin erlendis er enda á þá leið
að mörg góð verk af þessu tagi eru unnin á veggi
sem álitnir eru lýti á borgarmyndinni sem gjarn-
an má glæða lífi. Enda má merkja að margir
þeirra „graffara“ sem að undanförnu hafa viljað
láta taka sig alvarlega bæði í Bandaríkjunum og
Evrópu eru skynsamir við val á veggjum og
reyna að vinna verk sín í sátt við umhverfið svo
þau fái að lifa sem lengst.
Í viðtali sem BBC tók við Tristan Manco ný-
verið, en hann er grafískur hönnuður og jafn-
framt höfundur bókarinnar „Stencil Graffiti“,
sem kom út hjá Thames & Hudson-bókaforlag-
inu árið 2002, er saga þeirrar tegundar graffítí
sem nú færist mjög í aukana rakin, en það eru
verk sem gerð eru með skapalónum. Í viðtalinu
kemur fram að verk listamannsins Banksy, sem
vinnur í Bristol í Bretlandi, hafa átt mikinn þátt í
því að vekja athygli á þessu formi, sem fyrst
skaut upp kollinum í París á tímum stúd-
entabyltingarinnar svonefndu á sjöunda ára-
tugnum. Í anda þeirrar byltingar hefur Banksy
m.a. unnið verk sem byggjast á þekktum tákn-
myndum eða vörumerkjum úr afþreyingariðn-
aði sem hann breytir lítillega til að vekja vegfar-
endur til umhugsunar um neikvæð áhrif
fjöldamenningar – þar sem iðulega skiptir meira
máli að falla inn í hópinn en að taka sjálfstæðar
ákvarðanir.
Á síðustu misserum hafa einmitt veggmyndir,
sem gerðar eru með skapalónum, vakið athygli
vegfarenda í miðborg Reykja-
víkur, enda skera þær sig mjög
úr hinu venjulega kroti, og var
m.a. fjallað stuttlega um þær í
tímaritinu Sánd fyrir skömmu.
Myndir þessar eru af ýmsum
gerðum og augljóst virðist að
sömu höfundar eru
að baki nokkurra
þeirra. Skapalóns-
mynd sem kennd er
við hljómsveitina Sig-
ur Rós og sýnir
dreng ganga í svefni
er mörgum kunn, en
hún virðist hafa leyst
úr læðingi hugarflug
annarra sem siglt
hafa í kjölfarið og
þróað eigin stíl. Allt
er á huldu um höf-
unda þessara verka –
eða „veggja“ – enda
er launungin ríkur
þáttur í graffítíhefð-
inni þar sem nafnleyndin gagnvart áhorfand-
anum er í raun hluti af þeirri hugmyndafræði
sem að baki liggur og um leið höfnun á þeirri
upphafningu listamannsins sem einstaklings er
fremur einkennir hinn viðurkennda og hefð-
bundna listheim.
Eðlis síns vegna er veggjalist óháð stofn-unum samfélagsins og það er jafnframtmesti styrkur góðra verka af þessu taki.Veggjalistin, eða graffítíið þarfnast
engrar umgjörðar til að geta þrifist enda við-
fangsefnunum beint að núinu og verkin hverful
– í fullu samræmi við þá skírskotun til samtím-
ans sem þar er oftast að finna. Í fæstum til-
fellum eru verkin eign einhvers; þau birtast
ófyrirséð og renna sitt skeið á enda á stöðum þar
sem mannlífið er síbreytilegt og kvikt. Þegar vel
tekst til, er óhætt að taka undir orð Tristans
Manco, er álítur „ekkert annað listform jafn
gagnvirkt í okkar daglega lífi“. Hann bendir á að
borgarlandslagið sjálft er það yfirborð sem
verkin eru unnin á, „án ritskoðunar […] og sem
slík bjóða þau upp á afar vítt tjáningarsvið, þar
sem kímni og háði er beitt til að koma á fram-
færi umhugsunarverðum skilaboðum um sam-
félag samtímans.“
Það er vel þess virði að hafa augun hjá sér á
ferð um miðbæinn þessa dagana. Þar leynast
einstaka „veggir“ með skapalóns-skilaboðum
sem smjúga laumulega inn í hugskot manns
þegar maður gengur hjá. Litlu skiptir hvort
maður er þeim sammála eða ekki; þeir vekja
mann óneitanleg til umhugsunar eða vekja í það
minnsta með manni óvæntar hugrenningar – og
gildir þá einu hvort þeir eru list eða ekki.
„Ef þetta er list“
„Ef þetta er [ekki] list“,
þá má í það minnsta greina
viðsnúning hefðar, bæði í
myndmáli og framsetningu.
AF LISTUM
Eftir Fríðu Björk
Ingvarsdóttur
fbi@mbl.is
Ljósmyndir/Elín Hansdóttir
SÖNGHÁTÍÐ Hrunamanna, sú
fimmta síðan 1997, var haldin á
Flúðum að kvöldi 30. apríl.
Fram komu Yngrikór Flúðaskóla,
Kór Flúðaskóla, Kirkjukór Hruna-
prestakalls og Karlakór Hreppa-
manna. Þá söng Sigrún Hjálmtýs-
dóttir (Diddú) fimm lög við undirleik
Miklós Dalmáy. Þar voru á dag-
skránni aríur úr óperum og kunn ís-
lensk lög. Hún söng einnig einsöng
með öllum kórunum sem Edit Moln-
ár stjórnaði en Miklós Dalmáy lék
undir. Alls telja þessir kórar 130 til
140 manns og var lagavalið fjöl-
breytt, eftir innlenda og erlenda höf-
unda. Sigurður Ingi Jóhannsson
oddviti sveitarinnar flutti ávarp og
þakkaði þeim fjölmörgu sem að
þessari sönghátíð komu sem var
haldin að tilhlutan Kirkjukórs
Hrunaprestakalls. Sigurður sagði
m.a. að hjá söngfólkinu færu saman
hæfileikar, áhugi og metnaður.
Mjög góður rómur var gerður að
þessari velheppnuðu sönghátíð. Þess
má og geta að kór Flúðaskóla flaug
til Ungverjalands daginn eftir í
söngferðalag og ákveðið er að
Kirkjukórinn fari sömu erinda til
Ungverjalands í haust.
Á myndinni syngur Kór Flúða-
skóla undir stjórn Edit Molnár.
Söngur
á Flúðum
Morgunblaðið/Sigurður Sigmundsson
Hrunamannahreppi. Morgunblaðið.