Morgunblaðið - 12.07.2003, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 12. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
TRÚARBRAGÐAFRÆÐSLA
Nefnd á vegum Evrópuráðsinshefur gagnrýnt fyrirkomulagtrúarbragðafræðslu í íslenzk-
um grunnskólum og bendir á að krist-
infræði sé þar skyldufag, en erfitt geti
reynzt að fá undanþágu frá námsgrein-
inni. Þá hvetur nefndin stjórnvöld til að
tryggja að þau börn, sem ekki vilja
þiggja kristinfræðikennslu, fái aðgang
að annarri fræðslu og vel sé staðið að
kennslu um önnur trúarbrögð.
Tómas Ingi Olrich menntamálaráð-
herra bendir á það í Morgunblaðinu á
fimmtudag að ekki eigi að vera vand-
kvæðum bundið að fá undanþágu frá
kristinfræðikennslu. Hann segir hins
vegar vel koma til greina að gera athug-
un á hvernig trúarbragðafræðslu sé
háttað innan grunnskólanna.
Samkvæmt námskrá ber skólum að
fræða börn um kristna trú og menningu
og sögu kirkjunnar, um almenn siðferði-
leg viðfangsefni og um helztu trúar-
brögð heimsins. Guðlaug Björgvinsdótt-
ir, formaður Félags kennara í kristnum
fræðum, siðfræði og trúarbragðafræð-
um, segir hins vegar í blaðinu í fyrradag
að kennslu í öðrum trúarbrögðum en
kristindómi sé ábótavant í mörgum
grunnskólum landsins. Annars vegar
skorti námsefni og hins vegar vanti
fræðslu um trúarbrögð inn í grunn-
menntun kennara. Þá taki samræmd
próf ekki til trúarbragðafræða og hætta
sé á að þau verði útundan í skólastarf-
inu.
Mótun stefnu í þessum efnum verður
að taka mið af því að Ísland hefur á
skömmum tíma breytzt í fjölmenning-
arlegt samfélag, þar sem talsverður
hluti íbúanna er af öðru þjóðerni, á sér
annað móðurmál og önnur trúarbrögð
en meirihlutinn. Það er skiljanlegt, ef
trúarbragðafræðslan snýst nánast ein-
göngu um kristindóminn, en önnur
trúarbrögð verða útundan, að foreldrar
nemenda sem aðhyllast önnur trúar-
brögð fari fram á að þeir séu undan-
þegnir slíkri kennslu. Vandinn er þó sá,
eins og Salmann Tamimi, forstöðumað-
ur Félags múslima, bendir á í blaðinu á
fimmtudag, að ekkert kemur í staðinn.
Auðvitað væri æskilegt að múslimar
gætu sótt fræðslu um eigin trúarbrögð
til sinna eigin trúbræðra og að það sama
ætti við um fylgjendur annarra trúar-
bragða.
Hins vegar er langt frá því að einhver
vandi sé leystur með því að kristin börn
læri bara um kristindóminn, múslimar
um islam og svo framvegis. Karl Sigur-
björnsson, biskup Íslands, bendir rétti-
lega á það í Morgunblaðinu að trúar-
bragðafræðslan eigi að vera fræðsla,
ekki trúboð eða innræting. Fyrir þá,
sem eru sprottnir úr annarri menningu
og trúarbrögðum en meirihluti Íslend-
inga, er þekking á kristindóminum einn
lykillinn að skilningi á íslenzkri menn-
ingu og samfélagi. Kristin kirkja og ís-
lenzka þjóðin hafa átt samleið svo lengi
að það er engin leið að láta eins og krist-
indómurinn komi þeim ekki við, sem
ætlar að búa á Íslandi. Rétt eins og fólk
þarf helzt að kunna skil á íslenzku, vilji
það taka þátt í íslenzku samfélagi, þarf
það að þekkja til kristindómsins ef það
vill skilja menningu og siði Íslendinga.
Með sama hætti á það við að meiri-
hlutinn, sem aðhyllist kristna trú, getur
ekki skilið aðra menningarheima, sem
eiga æ fleiri fulltrúa í íslenzku sam-
félagi, nema kunna einhver skil á trúar-
brögðunum sem hafa mótað þá. Rétt
eins og það er sjálfsögð skylda að læra
erlend tungumál í skóla á það að vera
sjálfsagt að læra að þekkja önnur trúar-
brögð og siði. Það er ein forsenda gagn-
kvæms skilnings og friðsamlegrar sam-
búðar í fjölmenningarlegu samfélagi.
Jafnvel fyrir þá, sem ekki aðhyllast
nein trúarbrögð, er fræðsla um þau
nauðsynlegur þáttur í kennslu um al-
mennt siðferði, svo mikil áhrif hafa
trúarbrögðin haft í aldanna rás á hug-
myndir fólks um siðferði. Fyrir mikinn
meirihluta mannkyns eru trúarbrögðin
siðferðileg kjölfesta og meðal annars
þess vegna er fræðsla um þau mikilvæg í
skólakerfinu.
TRÚVERÐUGLEIKI BANDARÍKJANNA
Yfirlýsingar bandarískra ráðamannasíðustu daga um aðdraganda Íraks-
stríðsins hafa vakið nokkra furðu. Svo
virðist nú sem reynt hafi verið að gera
meira úr gereyðingarvopnum Íraka og
áformum þeirra um að þróa slík vopn en
efni stóðu til.
Þannig hefur nú komið í ljós að yf-
irlýsingar um að Írakar hefðu reynt að
kaupa úran frá Afríkuríkinu Níger voru
byggðar á röngum upplýsingum. Þessu
var haldið fram í skýrslu bresku ríkis-
stjórnarinnar um Íraksmálið í septem-
ber í fyrra og jafnframt í stefnuræðu
Bush Bandaríkjaforseta í upphafi árs. Í
gær greindi bandaríska dagblaðið
Washington Post frá því að bandaríska
leyniþjónustan CIA hefði reynt að fá
Breta til að sleppa þessari fullyrðingu úr
skýrslunni á sínum tíma. Það var hins
vegar ekki gert og henni haldið áfram á
lofti. Bush og ráðgjafar hans halda því
hins vegar fram að leyniþjónustan hafi
ekki gert athugasemdir við ræðu hans.
Þá hljóta menn að staldra við ummæli
Donalds Rumsfelds, varnarmálaráð-
herra Bandaríkjanna, í vikunni þess efn-
is að Bandaríkin hafi ekki farið í stríð
gegn Írak vegna nýrra sannana um ger-
eyðingarvopn Íraka heldur vegna þess
að menn hafi séð þau gögn sem þegar
lágu fyrir í nýju ljósi eftir hryðjuverka-
árásirnar í september 2001.
Það er engum vafa undirorpið að
Írakar hafi átt og þróað gereyðing-
avopn. Vopnaeftirlitsmenn Sameinuðu
þjóðanna fundu og eyðilögðu mikið
magn slíkra vopna á síðasta áratug. Hins
vegar hljóta að vakna spurningar um
hvort of mikið hafi verið gert úr þeirri
hættu sem stafaði af þessum vopnum.
Með hverjum deginum sem líður frá
innrásinni í Írak án þess að sýnt sé fram
á hversu umfangsmikil vopnaeign Íraka
var í raun dregur úr trúverðugleika
þeirra raka sem beitt var í aðdraganda
innrásarinnar. Auðvitað er ekki hægt að
útiloka að Saddam hafi fargað vopnum
sínum, falið þau eða komið undan til ann-
arra ríkja áður en innrásin hófst. Að-
dragandinn var langur og Saddam hefur
áður sýnt að hann er snillingur í að beita
blekkingum. Ekki er heldur hægt að úti-
loka að starf vopnaeftirlitsmanna Sam-
einuðu þjóðanna á sínum tíma, efna-
hagslegar refsiaðgerðir og loftárásir
hafi skilað mun meiri árangri en menn
töldu. Þessum spurningum verður hins
vegar að svara. Því verður ekki trúað að
Bandaríkjunum takist ekki, þrátt fyrir
að vera nú með flesta fyrrum ráðamenn
Íraks í haldi, að komast að hinu sanna í
málinu.
Þetta mál snýst um trúverðugleika
Bandaríkjanna og þeirra upplýsinga
sem settar eru fram til að sannfæra al-
menning og önnur ríki um stuðning við
aðgerðir þeirra.
Þ
AÐ fylgir öllu samstarfi að nauð-
synlegt er að gefa og þiggja. Við
komumst ekki langt í samstarfi
með því að vilja bæði eiga kök-
una og éta hana. Við þurfum
alltaf að leggja eitthvað af mörkum til að
njóta ávinnings á móti.
Lögsaga og agavald
Að undanförnu hefur mikið verið rætt um
mál varnarliðsmanns sem ákærður er fyrir
tilraun til manndráps með því að hafa stung-
ið íslenskan mann með hnífi í Hafnarstræti í
vor. Samkvæmt varnarsamningnum eiga ís-
lensk stjórnvöld forrétt til lögsögu vegna
brota varnarliðsmanna sem beinast gegn ís-
lenskum borgurum. Jafnframt er kveðið á
um það í samningnum að þau muni taka til
vinsamlegrar afgreiðslu beiðni bandarískra
stjórnvalda um að falla frá forrétti, telji
bandarísk stjórnvöld það miklu skipta.
Fram hefur komið að ríkin hafi einnig gert
með sér frekari samninga sem staðfesta að
Ísland muni einungis kalla eftir lögsögu í
málum sem hafi sérstaka þýðingu fyrir Ís-
land. Í framkvæmd hafa íslensk stjórnvöld
oftast fallist á beiðni Bandaríkjamanna um
lögsögu, enda markmið beggja ríkjanna að
koma lögum yfir brotamenn með sem skil-
virkustum og áhrifaríkustum hætti. Oft er
það svo að áhrifaríkara er að láta hervöld
Bandaríkjanna fara með lögsögu, enda hef-
ur það ótvírætt forvarnargildi og gefur
skýrt til kynna að hegðun af þeim toga sem
brotamenn hafa gerst sekir um verður ekki
liðin. Sama framkvæmd hefur verið viðhöfð
innan annarra aðildarríkja Atlantshafs-
bandalagsins. Þar liggja til grundvallar
áþekkir samningar og þeir sem við búum
við.
Í þessu máli reynir á hver skuli sam-
kvæmt landslögum fara með ákvörð-
unarvald um það hvort falla beri frá forrétti
að lögsögu eða ekki. Því hefur verið haldið
fram að ríkissaksóknari eigi að fara með það
vald. Vararíkissaksóknari bendir á í Morg-
unblaðinu í gær að honum sé ekki kunnugt
um nema eitt mál þar sem reynt hafi á fram-
sal lögsögu. Fyrir liggur að samkvæmt
gögnum utanríkisráðuneytisins hefur lög-
saga verið afhent varnarliðinu í um fjörutíu
tilvikum, þar af fimm á síðustu 12 árum.
Fátt sýnir betur að meðferð og forræði
þessa máls hefur alla tíð verið á höndum ut-
anríkisráðuneytisins og það hefur hvorki
breyst með tilkomu ríkissaksóknaraemb-
ættisins á sjötta áratugnum né með þeim
breytingum sem gerðar voru með aðskilnaði
dóms- og umboðsvalds í héraði í upphafi
þess tíunda.
Það er ágreiningslaust að ríkissaksóknari
fer einn með saksóknarvald á Íslandi. Hann
fer hins vegar ekki með framkvæmd varn-
arsamningsins eða túlkun milliríkjasamn-
inga. Þau atriði eru á forræði utanríkisráðu-
neytisins. Ákvæði 11. gr. almennra
hegningarlaga kveður skýrt á um að refsi-
lögsaga Íslands lúti takmörkunum sem leiði
af reglum þjóðaréttarins. Samningar Ís-
lands og Bandaríkjanna um beitingu þeirra
ákvæða varnarsamningsins sem lúta að lög-
sögu eru gildir þjóðréttarsamningar og því
ber að taka mið af þeim við ákvörðun um
hvort veita beri Bandaríkjamönnum lög-
sögu í málum af þeim toga sem hér um ræð-
ir.
Er óánægja Bandaríkjamanna
ástæðulaus?
Í leiðara Morgunblaðsins í gær var fjallað
um þetta mál og tengsl þess við stöðu varn-
arsamstarfsins. Velt var upp þeirri spurn-
ingu hvort það væri til vitnis um vaxandi
stirðleika í samskiptum Íslands og Banda-
ríkjanna. Bent var á að það sé aldrei góðs
vísir þegar annar aðilinn, sem á hlut að
löngu samstarfi, vilji knýja fram vilja sinn
einhliða né heldur boði það gott, hvorki í
samböndum einstaklinga né ríkja, þegar
samskipti og skoðanaskipti fara fyrst og
fremst fram í gegnum lögfræðinga. Í lokin
er svo spurt hvort Bandaríkjamenn telji eft-
irsóknarvert fyrir sig, að samskipti þeirra
við Íslendinga verði í þessum farvegi.
Hér er velt upp athyglisverðu sjón-
arhorni. Hins vegar er ekki einsýnt í þessu
máli hvor aðilinn það er sem vill knýja fram
vilja sinn einhliða. Fyrir liggur að íslensk
stjórnvöld hafa skuldbundið sig til að beita
ákvæðum
tilteknum
þá skuldb
Pró
Við sku
lendingur
afbrot ga
varnarstö
sambæril
rísk yfirv
yfir íslens
hollt að se
að íslensk
rannsókn
irheyrt ha
Lögregla
irheyra m
upp á Kef
lögreglum
ætlað að f
varnarsvæ
hann fyri
afhenda h
um í einan
um eða fa
uðum bei
fá mannin
Að gefa og þiggja
Eftir Árna Pál Árnason
Bandarískir hermenn á æfingaflugi yfir Íslandi.
E
RFITT er að vera ekki svartsýnn á framtíð
fiskstofna heimsins. Fiskaflinn jókst ört í
heiminum eftir síðari heimsstyrjöldina þar
til seint á níunda áratugnum og síðan hef-
ur hann farið síminnkandi. Erfitt er að
stöðva þessa hnignun.
Hröð hnignun fiskstofnanna er óhjákvæmileg afleið-
ing háþróaðrar veiðitækni sem beitt er miskunnarlaust
gegn minnkandi stofnum þegar eftirspurnin eykst vegna
mannfjölgunar og aukinna tekna. Hnignunin hefur hing-
að til verið dulin í iðnríkjunum með því að setja á markað
fiskmeti sem var ekki á boðstólum áður, svo sem eld-
islax, og með stórfelldum fiskinnflutningi frá þróun-
arlöndum.
Ofveiði er hins vegar einnig orðin alvarlegt vandamál í
þróunarlöndunum. Erfiðar breytingar eru því óhjá-
kvæmilegar í sjávarútvegi heimsins í náinni framtíð.
Vandamálið lýsir sér m.a. í „veiðunum niður fæðukeðju
hafsins“, þeirri þróun að æ meira er veitt af fiski og skel-
dýrum úr botni fæðukeðjunnar, oft þeim tegundum sem
stærri fiskar lifa á.
Með þessum veiðum fæst lélegri fæða sem kemur í
staðinn fyrir gæðafiskinn sem við vorum eitt sinn vön og
þessi þróun verður að lokum til þess að við veiðum svif,
aðallega marglyttur. Já, marglyttur, sem voru eitt sinn
aðeins veiddar í Austur-Asíu, eru núna veiddar í Atlants-
hafi líka og fluttar milli heimsálfa.
Sjávarútvegurinn getur ekki snúið þessari
upp á eigin spýtur, þrátt fyrir röksemdir álits
ættu að vita betur. Í nýlegri bók sinni, The Sk
Environmentalist, vitnar danski tölfræðingur
Lomborg í gögn frá Matvæla- og landbúnaða
Sameinuðu þjóðanna (FAO) sem bentu til þes
aflinn í heiminum hefði aukist. Lomborg nota
tölur til að færa rök fyrir því að ef aflinn eyks
ástand vistkerfanna að vera gott, þrátt fyrir a
anir sérfræðinga.
Lomborg hefur hins vegar rangt fyrir sér o
ingarnir hafa á réttu að standa. Við vitum nún
ingin sem virtist hafa orðið á fiskaflanum í he
síðasta áratug var vegna þess að Kínverjar ýk
sæld sína í skýrslum til FAO. Við vitum einni
urnar geta verið háar (og eru það reyndar yfi
fiskstofnarnir séu að hrynja, til að mynda var
þorskveiði undan austurströnd Kanada þar ti
þurfti veiðunum vegna þess að það var bóksta
inn fiskur eftir.
Málið snýst þó um fleira en ofveiði. Mörg a
arfærunum sem nú eru notuð – til að mynda b
bókstaflega tæta í sundur kjörlendi fiskanna.
sökum virðast fiskstofnarnir, sem eru nýttir m
um hætti, ekki geta náð sér, þrátt fyrir kvóta
veiðitarkmarkanir.
Ræktun lífvera í ám, vötnum og sjó, svo sem
Björgun fiskstofn
Eftir Daniel Pauly
© Project Syndicate.