Morgunblaðið - 14.07.2003, Blaðsíða 14

UMRÆÐAN
14 MÁNUDAGUR 14. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN um lyfjamálin er
enn á dagsrá og tekur á sig nýjar
myndir. Undirritaður gerði nokkrar
athugasemdir við
rekstur svokallaðra
„keðjuapóteka“ í
Mbl. 3. júlí sl. en
svo kallast þær
verslanir og apótek
sem eru í eigu sama
aðila og eru reknar
undir sama merki. Grundvöllur
slíkra rekstrareininga er miðlæg
upplýsingavinnsla og rafræn gagna-
geymsla og markaðsvísindaleg úr-
vinnsla sem miðar að því að há-
marka viðskipti við viðkomandi
„keðju“. Þetta er meðal annars
kynnt í sambandi við Smáralindina,
miðlægt gagnagrunnskerfi og rann-
sóknir á viðskiptavinum. Einskonar
„laxatalningarvél“ var komið fyrir í
inngangnum á Smáralindinni og var
þetta kynnt í fjölmiðlum. Þessi upp-
lýsingatæknilega úrvinnsla er eitt
helsta vopn „keðju“ í samkeppni við
einkarekin fyrirtæki, almennar
búðir og apótek. Að hvaða marki
þetta er framkvæmt í hverri
„keðju“ um sig er að sjálfsögðu
misjafnt, en kerfið, tæknin og þekk-
ingin er allt fyrir hendi. Spurningin
er bara hvenær og hve mikið þessu
er beitt. Þessu er hugsanlega beitt
fyrirvaralaust án þess að láta við-
skiptavininn vita. Það að menn vilji
ekki viðurkenna að þeir beiti þess-
um aðferðum er bara ósvífni og
bendi í því sambandi á 11. lið hér
að neðan. Þar er staðfest í aðal-
atriðum af Svönu Helenu Björns-
dóttur verkfræðingi að það sem
undirritaður sagði í Mbl. 3. júlí sl.
er rétt og að Ingi Guðjónsson fram-
kvæmdastjóri Lyfju fer með alger
ósannindi í Mbl 7. júlí sl. Allt er
þetta í takt við þann veruleika sem
birtist þjóðinni á heimasíðu Per-
sónuverndar 3. júlí sl. þar sem
skýrt er frá niðurstöðum langvar-
andi rannsókna á meðferð persónu-
upplýsinga meðal annars hjá Lyfju
og endurspeglar það sem undirrit-
aður hefur sagt.
Þar er skýrt frá rannsókn og
skýrslu Svönu Helenu Björns-
dóttur, verkfræðings hjá Stiki ehf.,
fyrir hönd Persónuverndar sem
greinir frá eftirfarandi:
1. Lyfja hf. hefur ekki rekstrar-
leyfi sbr. 2. mgr. 21. gr. lyfjalaga
nr. 93/1994.
2. Lyfja hf. hafi ekki sett örygg-
isstefnu eins og skylt er skv. lögum
um persónuvernd.
3. Ekki sé til eignaskrá í sam-
ræmi við staðla um stjórnun upp-
lýsingaöryggis.
4. Lyfsalar einstakra lyfjabúða
Lyfju, sem ábyrgðarmenn upplýs-
inga, hafa fram til þessa sent raf-
rænt upplýsingar um viðskipta-
mennina (sjúklingana) til
óviðkomandi aðila, bæði eigenda
Lyfju og fyrirtækja í upplýsinga-
tækniiðnaði, enda allar upplýsingar
geymdar á miðlægum gagna-
grunnum fjarri viðkomandi apóteki.
5. Öryggi í gagnaflutningi óvíst
og hvergi beitt dulkóðun.
6. Gögn ekki send Lyfjastofnun
með öruggum hætti.
7. Stjórnendur Lyfju, sem ekki
eru lyfsalar og sendlar, hafa að-
gang að upplýsingum geymdum á
pappír.
8. Gamalt tölvukerfi Lyfju geym-
ir, allt frá upphafi rekstrar, per-
sónugreinanleg gögn í höfuð-
stöðvum Lyfju.
9. Öryggi við förgun upplýsinga
óljóst.
10. Tölvunet Lyfju er hluti af
tölvuneti annars fyrirtækis þannig
að óljóst er hvað utanaðkomandi
fyrirtæki hafi mikinn aðgang að
persónupplýsingum frá Lyfju.
11. Aðgangsstýringar óljósar en
aðeins megi starfsmenn lyfjabúða,
eiðsvarnir og undir stjórn lyfsala
eða lyfjafræðings hafa aðgang að
persónuupplýsingum. Ekki er
tryggt að stjórnendur Lyfju komist
ekki inn í kerfið en vitað er að þeir
gera viðskiptaáætlanir sem byggj-
ast á öflun upplýsinga um aldur
viðskiptavina, lyfjakaup þeirra og
hvar þeir kaupi lyf.
12. Afritun gagna Lyfju er óljós
og er afritað sameiginlega með
mörgum óskildum aðilum.
13. Starfsmenn Lyfju og óvið-
komandi fyrirtækis Þekkingar-
Tristan hf fara ekki að reglum um
„yfirtöku“ sem er flutningur per-
sónuupplýsinga frá einni tölvu yfir
á aðra.
14. Starfsmenn Landsteina hf.
hafa beinan aðgang inn til Þekk-
ingar-Tristan hf. og þar með að-
gang að persónuupplýsingum Lyfju
og óljóst um hvort lyfsöluleyfis-
hafar Lyfju hafi samþykkt þennan
aðgang.
15. Prófunarumhverfi fyrir lyf-
sölukerfi vantar hjá Lyfju og þjón-
ustuaðilum.
16. Náin tengsl milli þjónustuað-
ila sem þjónusta upplýsingakerfi
Lyfju.
17. Bæta þarf vitund stjórnenda
og starfsmanna Lyfju um hvaða
lögum og stjórnvaldsfyrirmælum
skuli fylgja við lyfsölu og rekstur
lyfjabúða.
18. Öryggisráðstafanir skráðar að
takmörkuðu leyti og vinnusamninga
vantar við þjónustufyrirtæki í upp-
lýsingatækni sem meðhöndli per-
sónuupplýsingar.
19. Kröfur til upplýsingaöryggis
um fjartengingar vantar. Ekki er
getið um aðskilnað gagna einstakra
lyfjabúða eða aðskilnað gagna hjá
óviðkomandi aðilum en óheimilt sé
að tengja gögn í vörslu Lyfju við
önnur gögn.
Rekstur lyfjabúða er í samræmi
lyfjalög og er ráðherra skv. 22. gr
heimilt að svipta leyfishafa lyfsölu-
leyfinu ef hann brýtur gegn ákvæð-
um þessara laga auk þess sem
Lyfjastofnun getur stöðvað starf-
semi. Það er ekki að sjá annað en
að brotið sé gegn lyfsölulögum í
fjölda atvika sem rakin eru í
skýrslu Svönu Helenu Björnsdóttur
verkfræðings. Er ekki kominn tími
til að fólk athugi sinn gang og hætti
að trúa því að allt sé í lagi hjá þess-
um „keðjum“? Það er búið að ljúga
því að okkur í mörg ár að þetta sé
framtíðin í lyfsölu. Er ekki bara
kominn tími til að versla við gamla
góða þjónustuapótekið og gefa
„keðjunni“ frí?
Apótekin og
meðferð við-
kvæmra persónu-
upplýsinga
Eftir Sigurð Sigurðsson
Höfundur er annar eigandi
Skipholts Apóteks.
Í KOSNINGABARÁTTUNNI var
því jafnan haldið á lofti af ríkisstjórn-
arflokknum að varðveita þyrfti stöð-
ugleika. Öðrum en
ríkisstjórnar-
flokknum væri eigi
treystandi og loforð
ríkisstjórnarflokks-
ins, gefin af Davíð
Odds eða Halldóri
Ásgríms, væru loforð
sem stæðu. Þeir væru jú þekktir af
því að eigin mati að gefa loforð,
standa við þau og sætta þjóðina við
hlutskipti sitt. Með tæpum meirihluta
fengu þeir nýtt umboð 10. maí sl.,
meðal annars út á þau orð að loforð
þeirra stæðu og þeir félagar dyldu
þjóðina einskis.
Reiði Norðlendinga
Í samgöngumálum voru loforð um
jarðgöng á Austfjörðum og Norður-
landi mikil hitamál enda verið að
leggja upp með stefnu í varanlegum
vegasamgöngubótum sem skipta
mjög miklu um langa framtíð. Við í
Frjálslynda flokknum höfum verið
eindregið þeirrar skoðunar að ryðja
eigi úr vegi með varanlegaum vega-
bótum, eins og jarðgöngum, þeim far-
artálmum sem fjöllin eru. Á þann
hátt má auka umferðaröryggi, stytta
aksturstíma og vegalengdir. Af þessu
höfum við þegar góða reynslu t.d. í
Vestfjarða- og Hvalfjarðargöngum.
Með þverun fjarða næst sami ár-
angur og af jarðgöngum. Reiði Norð-
lendinga vegna frestunar ríkis-
stjórnar á jarðgöngum milli
Ólafsfjarðar og Siglufjarðar sem
verður til þess að þessi áfangi opnast
árið 2009 en ekki 2006, eins og allt
stefndi að, er því eðlileg viðbrögð við
svikum.
Þær ástæður sem ríkisstjórnin
notar nú til að rökstyðja forsendur
sínar fyrir frestun aðeins tveim mán-
uðum eftir kosningar lágu fyrir, en
þeir staðföstu, trúverðugu og orð-
heldnu töldu ekki að segja ætti frá því
fyrir kosningar.
Varnarmálin
Þeir töldu ekki heldur ástæðu til að
segja frá því að þeir vissu að Banda-
ríkjastjórn vildi draga mikið úr starf-
semi síns herafla í Keflavík og
minnka þar sín umsvif. Það var
þeirra mat, forystumanna ríkis-
stjórnarflokksins, að það ætti ekki að
segja þjóðinni frá þeim sannleika fyr-
ir kosningar. Við fáum mikla fjár-
muni inn í landið samhliða varnar-
samningnum og þeim fjármunum og
umsvifum hersins í Keflavík fylgja
mörg störf. Vafalaust varð þessi felu-
leikur tvímenninganna sl. vetur til
þess að efnahagur okkar var metinn
betri og gengið á íslensku krónunni
hærra en efni stóðu til. Spyrja má þá
sem best vita hvort gengi krónunnar
hefði ef til vill stöðvast þar sem það er
nú ef efnahagssérfræðingar hefðu
vitað að varnarliðstekjur upp á annan
tug milljarða væru jafnvel að hverfa.
Og hvað hefði það þá þýtt í auknum
útflutningstekjum í íslensku krónum?
Við erum valdið
Það er engan veginn sjálfgefið að
þeir langreyndu stjórnmálamenn
sem nú ráða fyrir ríkisstjórn og
gerðu einnig fyrir kosningar, eigi í
krafti þess valds sem þeir virðast
hafa yfir undirsátum sínum á þingi,
að geta tekið þær ákvarðanir tveir
einir að styðja stríð eins og þeir
gerðu. Að segja þjóð sinni ekki satt
eins og þeir gerðu með þögn sinni um
herstöðvarmálið. Síðan er Sturla ves-
lingurinn sendur af stað með vand-
ræðin um göngin. Eins og hans var
von og vísa hengdi hann sig á ,,sam-
legðaráhrif“ sem ekki náðust. Er það
nú trúverðugt að 3% yfir áætlun ráði
úrslitum? Því héldu þeir tvímenning-
arnir ekki áfram ósannindavaðlinum
sem vanir voru? Voru hin miklu
Sturluvandræði ekki næg á síðasta
kjörtímabili? Á Sturla líka að segja
okkur frá seinkun Dýrafjarðarganga
um einhver ár, í kjölfar þessarar
frestunar fyrir norðan?
Fyrnd fyrirheit
Sjávarútvegsráðherra virðist nú
stefna að því að uppfylla stjórnarsátt-
málann að sínum hætti og LÍÚ. Ef
fram fer sem horfir, virðast orð
þeirra fyrir kosningar, sem þó náðu
inn í stjórnarsáttmálann, vera túlkuð
nú á allt annan veg en þar stendur um
línuívilnun og aukinn byggðakvóta.
Sannleikur ríkisstjórnar fyrir
kosningar er allt annar og öðruvísi nú
og er þó eigi langt liðið, aðeins tveir
mánuðir. Það virðist ekki standa til
að efna þá landsfundarsamþykkt
Sjálfstæðisflokks sem Guðmundur
Halldórsson vann fylgi á fundinum.
Forsvarsmenn LÍÚ hafa löngum ráð-
ið öllu um kvótabraskkerfið. Svo er
enn. Stjórnarhættir sjávarútvegs-
ráðherra munu taka mið af því mikla
valdi og fjármunum sem þar er að
finna.
Ríkisstjórn
sannleikans
Eftir Guðjón A. Kristjánsson
Höfundur er formaður Frjálslynda
flokksins.
FRÆÐSLURÁÐ Reykjavíkur
hefur samþykkt tillögur um verk-
efnið Greiðar götur í skólum. Mark-
mið þess er að gera foreldrum kleift
að taka ábyrgan þátt á námi barna
sinna og stefnumótun viðkomandi
skóla og Fræðsluráðs eftir því sem
við á. Stofnuð hefur verið þriggja
manna verkefnisstjórn undir for-
ystu Katrínar Jakobsdóttur vara-
formanns Fræðsluráðs sem gera á
tillögur um góðan aðgang foreldra
að námi barna þeirra. Greiðar götur
í skólum eru hluti af samnefndu
lýðræðisverkefni Reykjavíkur-
borgar. Hvarvetna er markmiðið að
greiða leið íbúa að ákvarðanatöku
og stefnumótum og stuðla að virkri
þátttöku. Í þessu skyni er ráð fyrir
því gert að sett verði upp tilrauna-
verkefni í foreldrasamráði í hverf-
um borgarinnar. Tillögur verkefn-
isstjórnarinnar um Greiðar götur í
skólum eiga því að byggjast á rétti
foreldra og fjölskyldna til upplýs-
inga, samráðs og þátttöku.
Skýr forgangsröð og notkun
nýrrar tækni
Til að leggja grunn að verkefninu
er fyrirhugað að kanna hug foreldra
og forgangsröð í tengslum við þátt-
töku þeirra í námi barna sinna. Í
því felst að fá fram áhuga og við-
horf til samskipta við umsjónar-
kennara, skólastjórnendur, for-
eldraráð, foreldrafélög, fræðsluráð,
Fræðslumiðstöð og mennta-
málaráðuneyti. Sérstök áhersla
verður lögð á að gera tillögur um
hvernig styrkja megi samvinnu for-
eldra og umsjónarkennara barna
þeirra. Starfshópurinn á einnig að
setja fram hugmyndir um leiðir til
að greiða fyrir samráði og upp-
byggilegum samskiptum foreldra
og skóla, þar með talið notkun
tölvutækni og nútímasamskipta. Að
síðustu á að gera tillögur um hvern-
ig styrkja megi forystuhlutverk
skólastjórnenda í stefnumótun skól-
ans í samvinnu við foreldra og félög
þeirra, meðal annars með stefnu-
ræðu skólastjóra á leiðarþingi skóla
að hausti. Í hverju skrefi er gert
ráð fyrir virku samstarfi við samtök
foreldra, kennara og annað skóla-
fólk.
Mannréttindi í skólum
Í tengslum við samþykkt
Fræðsluráðs um Greiðar götur í
skólum var einnig samþykkt skyld
tillaga um lýðræði og mannréttindi
í skólum. Í henni felst að skil-
greindur verði móðurskóli í mann-
réttindakennslu, efnt til umræðna
um réttindi til náms og mannrétt-
indi í skólum. Sérstaka áherslu á að
leggja á kennslu í framsögu, um-
ræðuþátttöku og framkomu ásamt
öðru því sem talið er geta ýtt undir
ábyrga þátttöku ungs fólks í lýð-
ræðislegri umræðu um áhugamál
sín og nánasta umhverfi. Við út-
færslu þessa hluta verkefnisins er
ekki síður gert ráð fyrir víðtækri
samvinnu áhugasamra samstarfs-
aðila, svo sem Umboðsmann barna,
Mannréttindaskrifstofu Íslands og
Alþjóðahús svo nokkrir séu nefndir.
Það eru því spennandi tímar fram-
undan í þróun mannréttinda, lýð-
ræðis og foreldrasamvinnu í grunn-
skólum Reykjavíkur.
Greiðar götur
í skólum
Eftir Stefán Jón Hafstein og
Dag B. Eggertsson
Stefán er formaður fræðsluráðs
Reykjavíkur og Dagur er formaður
stjórnkerfisnefndar.
Stefán Jón Dagur B.
ÞAÐ er ekki sjálfsagður hlutur í Hebron að komast í
skólann sinn, hvort sem maður er 6 ára stúlka að byrja
sína grunnskólagöngu eða 23 ára háskólanemi að klára
sitt nám.
Kristna friðargjörðarliðið í Hebron
(Cristian Peacemaker Team) hér eftir
kallað CPT hefur á undanförnum árum
aðstoðað nemendur við að komast í og úr
skóla. Starfið hefur að mestu verið fólgið
í því að fylgja yngri börnum sem búa í og
við gamla bæinn í Hebron í og úr skóla.
Ástandið í gömlu borginni hefur verið hörmulegt en Ísr-
aelsher hefur umkringt bæinn og heittrúargyðingar
hafa tekið æ fleiri staði í sína hendur. Þetta hefur leitt til
mikilla átaka en nú er svo komið að langflestir Palest-
ínumenn hafa gefist upp og hrakist burt af svæðinu.
Gamli bærinn er eins og draugaborg þar sem fáir búa og
varla nokkur verslar. Á markaðinum þar sem eru yfir
300 verslanir eru t.a.m. einungis um 20 í rekstri. En þó
eru þarna börn sem þurfa að komast í skólann og hefur
það ekki gengið átakalaust fyrir sig.
Sue Rhodes sjúkraþjálfari frá Bath í Englandi (mikill
Íslandsvinur) hefur starfað í Hebron í tæpt ár. Við hitt-
um hana og sagði hún okkur frá starfinu og sýndi okkur
ótal myndir sem hún hefur tekið máli sínu til stuðnings.
Sue hefur þurft að fara margar fýluferðir með börnin
þar sem þeim hefur verið meinaður aðgangur þegar far-
ið er í skólann. Eins hafa börnin verið send fyrirvara-
laust heim og verið stuggað burt með táragasi.
Snemma í vor varð Sue fyrir lífreynslu sem hún er enn
að komast yfir. Hún var komin með hópinn að skóladyr-
unum þegar hermenn komu að og sögðu að enginn skóli
yrði hér. Hún reyndi að semja um að börnin kæmust inn
og var þá sagt við hana að ef þau kæmu skrefi lengra
myndi hann drepa börnin. Í sömu svipum komu skrið-
drekar og voru þau umkring af hernum. Hún kallaði í
sitt fólk sem jafnframt kom. Þegar Sue gekk á hermenn-
ina og vildi vita af hverju börnin mættu ekki komast í
skólann sinn var svarað: ..Börnin læra að hata okkur í
skólanum. Sue benti réttilega á að ef hatrið kæmi ein-
hvers staðar frá, þá væri það vegna þess sem börnin
sæju fyrir utan skólann eins og þarna þar sem byssum
var miðað að þeim og þeim sýnd afar ruddaleg fram-
koma.
Annar CPT-liði stóð í samningaviðræðum við stjórn-
anda skriðdreka sem ógnaði hópnum. Hann sagði að þau
myndu snúa til síns heima enda ekki vilji þeirra að taka
nokkra áhættu. Bað hann skriðdrekastjórann að bakka
aðeins til að sýna börnunum smá virðingu. Hermaðurinn
svaraði því til að þetta væru ekki börn heldur kakka-
lakkar.
Svona framkomu eru liðsmenn CPT ævinlega að upp-
lifa og hafa þau tekið saman mikið efni og birt m.a. á
heimasíðu sinni. Hins vegar benda þau á að margir her-
menn séu kurteisir og að það verði að skilja hegðun
þeirra út frá uppeldi, menningu og aðstæðum öllum. Við
komum ekki á friði ef við hötum hermennina. Við þurf-
um að ráðast að rótum vandans sem er mun dýpri.
Í upphafi þessa árs var háskólanum í Hebron lokað.
Einhverjir stúdentar hafa náð að stunda nám í gegnum
vefinn og í vor var ákveðið að bjóða upp á próf. Þetta
mátti þó ekki fréttast þar sem skólahald er bannað. CPT
var beðið um að fylgjast með á próftökustöðum ef ske
kynni að Ísraelsher kæmist á snoðir um próftökuna. Að
þessu sinni reyndi ekki á samningatækni þeirra sem bet-
ur fer og bæði stúdentar og CPT-liðar voru fegnir þegar
prófunum lauk.
Eftir þessa heimsókn til CPT þá upplifi ég sterkt að
þarna sé starf sem skiptir máli. Án kristna friðargjörð-
arfólksins væri skólaganga barnanna mun stopulli og
framkoma hermanna beinist oft að CPT-liðunum í stað
þess að beinast að börnunum. Hægt er að kynnast starf-
semi CPT-samtakanna á heimasíðu þeirra www.cpt.org
Með kveðju frá Hebron.
Að komast í skólann
Eftir Björk Vilhelmsdóttur
Höfundur er félagsráðgjafi og borgarfulltrúi.