Morgunblaðið - 20.07.2003, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 20. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
18. júlí 1993: „Tölur lögreglu
og Umferðarráðs um slys af
völdum ungra ökumanna
benda til þess að reynslu- og
þekkingarleysi hái þeim í
umferðinni. Á síðasta ári
skráði lögregla 103 umferð-
arslys af völdum sautján og
átján ára ökumanna. Það eru
miklu fleiri slys en aðrir ald-
urshópar valda. Í 37% tilfella
var orsök slyssins reynslu-
leysi ökumanns; fálmkennd
viðbrögð eða viðvaningslegt
aksturslag. Of hraður akstur
var orsök 23% slysanna.
Á síðasta ári ollu sautján
ára ökumenn 74 slysum, þar
sem fólk meiddist eða slas-
aðist. Alls slösuðust 123 í
þessum slysum, þar af 12 al-
varlega. Athyglisvert er að
skoða aldurssamsetningu
hinna slösuðu; 105 af 123 eru
á aldrinum 15–20 ára, flestir
farþegar hjá ökumönnum,
sem ollu slysunum. Þessi slys
á ungu fólki eru of hátt verð
fyrir „reynsluakstur“ á göt-
um og þjóðvegum.
Reynslan sýnir því ljóslega
fram á nauðsyn þess að bæta
ökukennsluna.“
. . . . . . . . . .
17. júlí 1983: „Á fyrstu vik-
unum í utanríkisráðuneytinu
hefur Geir Hallgrímsson
staðið þannig að málum, að
enginn þarf að vera í vafa um
hvað efst er á baugi þegar
rætt er um einstakar fram-
kvæmdir sem miða að því að
treysta öryggi þjóðarinnar
með endurnýjun á tækja-
búnaði varnarliðsins. Nýj-
asta dæmið um þetta eru
skýr svör ráðherrans við
spurningum Ragnars Arn-
alds um ratsjárstöðvarnar.
Hreinskilni utanrík-
isráðherra er í góðu sam-
ræmi við stefnu Sjálfstæð-
isflokksins sem jafnan hefur
viljað að einstakir þættir
varnarmálanna séu ræddir
opinberlega en ekki farið
með þá sem feimnismál.“
. . . . . . . . . .
22. júlí 1973: „Ljóst er nú
orðið, að skattaálögur vinstri
stjórnarinnar koma þyngst
niður á fólki með fremur lág-
ar tekjur; ríkisstjórnin virð-
ist skilgreina hugtakið há-
tekjur á nokkuð annan veg
en almennt gerist meðal
fólksins í landinu. Í sam-
tölum við nokkra verkamenn,
sem birtust í Morgunblaðinu
í gær, kom fram, að þeir telja
yfirleitt, að skattabyrðin sé
alltof þung og skattarnir hafi
hækkað meira en tekju-
aukningunni nemur. Einn
þeirra, sem Morgunblaðið
ræddi við, sagðist greiða 216
þúsund krónur í opinber
gjöld af 450 þúsund króna
tekjum. Þessir aðilar eru
einnig þeirrar skoðunar, að
láglaunamenn séu tiltölulega
verst settir í þessum efnum.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
L
angt er síðan samskipti Ís-
lands og Bandaríkjanna
hafa verið jafnstirð og nú.
Frá því að bandarísk sendi-
nefnd kom til Íslands seinni
hluta júnímánaðar til við-
ræðna við íslenzka embætt-
ismenn um framtíð varnar-
samstarfs þjóðanna tveggja hefur fátt komið
fram opinberlega sem bendir til þess að lausn
á þeim ágreiningsefnum sé í augsýn.
Deilurnar um stöðu varnarliðsmannsins, sem
tekinn var vegna árásar á annan mann í mið-
borg Reykjavíkur, hafa stigmagnazt og hafa
ekki orðið til þess að bæta andrúmsloftið í
samskiptum ríkjanna tveggja.
Bandaríkjamenn hafa lengi notið mjög
sterks stuðnings hér á Íslandi og margir ein-
dregnir stuðningsmenn varnarsamstarfs
ríkjanna hafa miklar áhyggjur af þeirri stöðu
sem upp er kominn og velta því m.a. fyrir sér
hvort of langt hafi verið gengið í báðum þess-
um málum af Íslendinga hálfu.
Þegar forystugreinar birtast í Morgun-
blaðinu, sem eru gagnrýnar á Bandaríkja-
menn, eins og gerzt hefur undanfarna daga og
vikur, verður ritstjórn blaðsins þess áþreif-
anlega vör hvað miklar áhyggjur geta komið
upp hjá fólki sem með réttu lítur á samskipti
okkar við Bandaríkjamenn sem grundvallar-
þátt í utanríkisstefnu íslenzka lýðveldisins.
Jafnframt má finna að það hlakkar í þeim sem
alla tíð hafa verið andsnúnir varnarsamstarfi
við Bandaríkin og veru varnarliðsins á Kefla-
víkurflugvelli.
Einlægir stuðningsmenn náins samstarfs Ís-
lendinga við Bandaríkjamenn í varnarmálum
og á alþjóðavettvangi gleyma því kannski þess-
ar vikurnar að þetta er ekki í fyrsta sinn sem
harðnar á dalnum í samskiptum Íslands og
Bandaríkjanna. Á hálfri öld hafa alltaf við og
við komið upp vandamál sem leitt hafa til
stirðleika í samskiptum ríkjanna tveggja. Og
það hefur líka skipt máli að Bandaríkjamenn
séu stundum minntir á að þeir eru hér gestir í
okkar landi og að á Íslandi eru það íslenzk lög
sem gilda og rétt kjörin íslenzk stjórnvöld sem
ráða. Hæstiréttur Íslands skiptir t.d. ekki
minna máli fyrir okkur Íslendinga en Hæsti-
réttur Bandaríkjanna fyrir þá. Það getur verið
hollt fyrir samskipti ríkjanna að á þetta sé
minnt þegar atvik leiða til þess að tilefni sé til.
Á fyrstu árum varnarliðsins hér komu upp
margvísleg vandamál í samskiptum Banda-
ríkjamanna og Íslendinga. Um þau má m.a.
lesa í bók dr. Vals Ingimundarsonar, Í eldlínu
kalda stríðsins, sem fjallar um samskipti Ís-
lands og Bandaríkjanna á árunum 1945–1960.
Dr. Valur segir m.a.: „Gylfi Þ. Gíslason tjáði
bandarískum sendiráðsmanni þremur vikum
eftir komu varnarliðsins, að Íslendingar væru
algerlega mótfallnir því „að einkennisklæddir
hermenn fjölmenntu á Hótel Borg, sæktu kvik-
myndahús eða gengju um götur borgarinnar
með íslenzkar konur upp á arminn“. Enginn
vafi er á því, að Gylfi mælti hér fyrir munn
margra enda var lítill áhugi á því að hverfa aft-
ur til þess ástands, sem var á styrjaldarár-
unum. Gylfi hafði tekið þátt í starfi Þjóðvarn-
arfélagsins, en taldi að koma hersins væri ill
nauðsyn vegna breytts ástands í alþjóðamál-
um. Hins vegar vildi hann takmarka áhrif her-
setunnar með því að einangra hermennina og
banna ferðir þeirra af Keflavíkursvæð-
inu … Yfirmenn Bandaríkjahers hugsuðu fyrst
og fremst um hernaðarmikilvægi Íslands og
virtust líta svo á, að það væri hlutverk utanrík-
isráðuneytisins að greiða úr þeim vandamálum,
sem kynnu að koma upp í samskiptum hersins
og Íslendinga. Hans G. Andersen hafði kvartað
yfir því að það hefði tafið viðræðurnar um
varnarsamninginn hve fulltrúar bandaríska
varnarmálaráðuneytisins hefðu takmarkaða
þekkingu á stjórnmálaástandi á Ís-
landi … Fyrstu mánuðina eftir að hermenn-
irnir stigu hér á land fengu þeir ekki að fara til
Reykjavíkur vegna þess, að íslenzk stjórnvöld
vildu koma í veg fyrir að þeir yllu röskun á
þjóðlífinu. En þegar banninu við borgarferðum
varnarliðsmanna var aflétt 4. júní var eins og
stíflan brysti: tugir einkennisklæddra her-
manna fylktu liði til Reykjavíkur í frístundum
sínum til að kynnast hverjum krók og kima
skemmtanalífs borgarinnar. Það fór mikið fyrir
þeim enda var ekki pláss fyrir fleiri en þúsund
manns á öllum veitingahúsum borgarinnar til
samans. Tóku margir borgarbúar þessari „inn-
rás“ illa og kom oft til árekstra á öldurhúsum
borgarinnar. Sá ótti greip um sig, að nýtt
„ástandstímabil“ væri í uppsiglingu.
… Til að freista þess að draga úr árekstrum
í Reykjavík gerði Bjarni Benediktsson utanrík-
isráðherra samkomulag við yfirmenn varnar-
liðsins í júlí 1951 um að skerða ferðafrelsi her-
manna utan Keflavíkurstöðvarinnar. Aðeins
100 hermenn fengu nú að fara til Reykjavíkur
á dag og var þeim gert að dveljast þar ekki
lengur en til klukkan tíu á kvöldin nema mið-
vikudögum til miðnættis.“
Þessi frásögn er dæmi um það að ekki hefur
allt verið dans á rósum í samskiptum þessara
tveggja ríkja vegna veru varnarliðsins hér á
Íslandi. Næstu árin á eftir komu upp nokkur
mjög ljót dæmi um framkomu Bandaríkja-
manna við Íslendinga, sem ollu miklu uppnámi
meðal þjóðarinnar og má m.a. lesa um í Morg-
unblaðinu frá þeim tíma.
Á sjöunda áratugnum, Viðreisnaráratugnum,
varð rekstur sjónvarps á Keflavíkurflugvelli til
þess að skapa umtalsverðan óróa í samskiptum
Íslendinga og Bandaríkjamanna, sem endaði
með því að íslenzkt sjónvarp var sett á stofn
og Keflavíkursjónvarpið takmarkað við varn-
arstöðina.
Þegar um er að ræða samskipti tveggja
þjóða þar sem önnur þjóðin er mesta stórveldi
heims en hin ein fámennasta sjálfstæða þjóð á
jörðinni er kannski ekki við öðru að búast en
stóra þjóðin gleymi því stundum að hún á sam-
skipti við sjálfstætt ríki og smáþjóðin hafi
stundum þörf fyrir að minna á að svo sé.
Þekkingarleysi
Bandaríkja-
manna
Þekkingarleysi
þeirra fulltrúa
Bandaríkjastjórnar,
sem eiga samskipti
við Íslendinga, er eitt
af vandamálunum í
samskiptum þessara tveggja ríkja og hefur
verið það alla tíð eins og fram kom í tilvísun til
ummæla Hans G. Andersen hér áðan. Í sendi-
ráði Bandaríkjanna á Íslandi koma menn og
fara. Í yfirstjórn varnarliðsins á Keflavíkur-
flugvelli koma menn og fara. Í utanríkisráðu-
neytinu í Washington, að ekki sé nú talað um
varnarmálaráðuneytið, koma menn og fara.
Svo virðist sem í þessum stjórnstöðvum
Bandaríkjamanna sé ekki fyrir að fara og hafi
aldrei verið til staðar einhver varanleg þekking
á íslenzkum málum.
Þó er þetta með nokkuð mismunandi hætti.
Bandaríska sendiráðið hér í Reykjavík hefur
yfirleitt verið skipað hæfu fólki og stundum
mjög hæfu fólki, sem hefur sett sig inn í ís-
lenzk málefni og öðlast djúpa þekkingu á þeim.
Nokkur nöfn standa upp úr í þeim efnum og
má í því sambandi minnast James Penfield,
sem var sendiherra Bandaríkjanna á Viðreisn-
arárunum og naut einstaks trausts og trúnaðar
Íslendinga. Fredericks Irvings, sem var sendi-
herra hér á árum vinstristjórnarinnar 1971–
1974 og gegndi hér mjög veigamiklu hlutverki
á þeim tíma eins og fram kemur í síðari bók
dr. Vals Ingimundarsonar, Uppgjör við um-
heiminn, Marshalls Brements og Nicholas
Ruwe en sá síðastnefndi, sem nú er látinn, er
sá bandarískur sendiherra hér sem bezt tengsl
hafði í Washington því að bæði Reagan og
Bush eldri voru nánir vinir hans og það á
reyndar einnig við um þá sem nú ráða ferðinni
vestan hafs, eins og Cheney varaforseta og
Rumsfeld varnarmálaráðherra sem kom hing-
að til lands á þeim tíma sem hann var sendi-
herra Bandaríkjanna hjá Atlantshafsbandalag-
inu á áttunda áratugnum.
Þessir bandarísku sendiherrar áttu allir
mikinn þátt í að treysta samskipti Íslands og
Bandaríkjanna, hver með sínum hætti. Hins
vegar hefur það alltaf verið svo að tiltölulega
fáir yfirmenn varnarliðsins á Keflavíkurflug-
velli í síðustu 50 ár hafi haft einhverja þekk-
ingu á íslenzkum málum eða grundvallaratrið-
um í samskiptum þessara tveggja ríkja. Frá
þessari meginreglu eru örfáar undantekningar.
Þekkingarleysi bandaríska stjórnkerfisins á
íslenzkum málefnum og að því er virðist algert
minnisleysi í því sambandi hefur oft skapað al-
varleg vandamál í samskiptum þessara ríkja.
Þessi skortur á þekkingu hefur verið mjög
áberandi undanfarna mánuði og misseri. Fólk-
ið, sem hingað hefur komið frá Bandaríkjunum
eða rætt við íslenzka embættismenn í Wash-
ington hefur hvorki haft þekkingu á íslenzkum
málum né haft tilfinningu fyrir meginþáttum í
samskiptum þessara ríkja.
Það kemur vafalaust mörgum á óvart að lík-
lega er það Bush sjálfur sem hefur meiri til-
finningu fyrir samskiptunum við þessa smá-
þjóð en aðrir menn í Washington. Til þess
liggja nokkrar ástæður. Faðir hans, Bush
eldri, hefur komið til Íslands og er okkur Ís-
lendingum afar vinveittur. Davíð Oddsson for-
DÓMUR SÖGUNNAR
Tony Blair, forsætisráðherraBreta, sagði í ávarpi tilBandaríkjaþings sl. fimmtu-
dag að sagan mundi fyrirgefa þótt í
ljós kæmi að helztu forsendur
Bandaríkjamanna og Breta fyrir
innrásinni í Írak, þ.e. tilvist gereyð-
ingarvopna þar í landi, hefðu ekki
staðizt.
Þetta er ekki svona einfalt. Sagan
mun ekki fyrirgefa ef í ljós kemur að
forystumenn Breta og Bandaríkja-
manna hafi vísvitandi veitt rangar
upplýsingar til þess að rökstyðja
innrásina. Eitt er að gera mistök.
Annað er að leiða fólk vísvitandi á
villigötur.
Þetta liggur ekki enn ljóst fyrir.
Það er ekki komið í ljós hvort um
meðvitaða blekkingarstarfsemi var
að ræða af hálfu Bandaríkjamanna
og Breta.
Sagan hefði fyrirgefið Richard
Nixon og Repúblikanaflokknum á
sínum tíma innbrot sendimanna
þeirra í Watergate-bygginguna.
Hún hefur hins vegar ekki fyrirgefið
umfangsmikinn blekkingarleik sem
fylgdi í kjölfarið.
Um þetta snúast þær umræður
sem nú standa yfir í Bretlandi og
Bandaríkjunum um þær upplýsingar
sem fram komu fyrir innrásina. Voru
þessir menn í góðri trú um að þær
upplýsingar sem þeir höfðu undir
höndum væru réttar? Voru helztu
ráðgjafar þeirra í góðri trú?
Í lýðræðisríkjum nútímans eru
takmarkaðar líkur á því
að þjóðkjörnir leiðtogar komist
upp með blekkingar og lygar. Upp-
lýsingar fara svo víða og eru á svo
margra vitorði að mestar líkur eru á
að fyrr eða síðar komi sannleikurinn
í ljós ef um vísvitandi og úthugsaða
blekkingarstarfsemi er að ræða.
Fjölmiðlar bæði austan hafs og
vestan munu áreiðanlega leggja ríka
áherzlu á það á næstu vikum og mán-
uðum að grafast fyrir um hver sann-
leikurinn er í þessum málum. Og það
er ákaflega mikilvægt að hann komi
fram.
Alveg með sama hætti og Water-
gate-málið var hreinsunareldur sem
valdahóparnir í Washington þurftu
að fara í gegnum er mikilvægt að
þetta tiltekna mál verði upplýst.
Það er hægt að búast við öllu frá
einræðisherrum en ef lýðræðislega
kjörnir leiðtogar leiðast út í áþekk
vinnubrögð og einræðisherrar nota
er mikil hætta á ferðum fyrir lýð-
ræðið í heiminum.
Það vakti mikla athygli á sínum
tíma þegar Lyndon Johnson, þáver-
andi forseti Bandaríkjanna, til-
kynnti að hann mundi ekki leita end-
urkjörs í forsetakosningunum 1968.
Það var skynsamleg ákvörðun. John-
son var ljóst að hefði hann boðið sig
fram á ný hefðu kosningarnar snúizt
um mjög blekkjandi upplýsingagjöf
hans til bandarísku þjóðarinnar um
stríðsreksturinn í Víetnam.
Í stað þess að segja við Banda-
ríkjaþing að sagan muni fyrirgefa
hefði Tony Blair átt að gefa Banda-
ríkjaþingi loforð um að hið sanna
mundi koma í ljós í þeim deilum sem
yfir standa um réttar eða rangar
upplýsingar.
Blair sagði líka í ávarpi sínu til
Bandaríkjaþings að Bandaríkja-
menn ættu aldrei að biðjast afsök-
unar á gildum sínum og átti þá vænt-
anlega við þau lýðræðislegu gildi,
sem Bandaríkin byggjast á.
Þetta er alveg rétt hjá Blair en það
er kannski spurning hvort forsætis-
ráðherrann hefði ekki líka átt að
hvetja Bandaríkjamenn til þess að
halda fast við þau gildi sem ríki
þeirra byggist á.
Bandaríkin geta verið í þeirri
hættu vegna yfirburðastöðu á al-
þjóðavettvangi að gleyma þessum
gildum. Ef það gerðist hefði það al-
varlegar afleiðingar fyrir heims-
byggðina.