Morgunblaðið - 20.07.2003, Page 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. JÚLÍ 2003 29
sætisráðherra hefur haft persónuleg kynni af
Bush-fjölskyldunni sem hafa nýzt okkur vel.
Og síðast en ekki sízt hefur forsetinn sjálfur
veitt því sérstaka eftirtekt á alþjóðafundum
hvað forsætisráðherra Íslands hefur veitt hon-
um sterkan stuðning.
Það er alveg ljóst að þeir íslenzkir stjórn-
málamenn, sem hafa haft forystu um að leiða
þjóðina til stuðnings við veru bandaríska varn-
arliðsins hér, hafa hvað eftir annað tekið mikla
pólitíska áhættu hér innanlands þegar um hef-
ur verið að ræða stuðning við Bandaríkjamenn.
Nærtækast er að minnast þeirrar ákvörðunar
Davíðs Oddssonar og Halldórs Ásgrímssonar
að veita Bandaríkjamönnum siðferðilegan
stuðning vegna Íraksstríðsins skömmu fyrir
kosningar en með því kölluðu þeir yfir sig mik-
il vandamál síðustu vikurnar fyrir kosningar.
Veturinn 1976 var krafan um úrsögn úr
NATO og herinn burt orðin svo hávær vegna
landhelgisdeilunnar við Breta að kalla mátti að
um múgsefjun væri að ræða. Þáverandi for-
sætisráðherra og formaður Sjálfstæðisflokks-
ins, Geir Hallgrímsson, stóð óhagganlegur í
stuðningi sínum við varnarsamstarfið við
Bandaríkin og kallaði yfir sig miklar en tíma-
bundnar óvinsældir af þeim sökum.
Þessi þekkingarskortur Bandaríkjamanna á
íslenzkum málefnum er eitt mesta vandamálið
sem við er að stríða í samskiptum við þá nú. Í
því sambandi er ástæða til að benda á að grein
eftir dr. Val Ingimundarson um þessi málefni,
sem birtist í International Herald Tribune fyr-
ir viku, hefur bersýnilega vakið mikla athygli
þar sem máli skiptir og orðið til þess að auka
skilning þeirra sem við sögu koma á sjón-
armiðum Íslendinga varðandi varnarstöðina.
Það er t.d. ótrúlegur þekkingarskortur og
skilningsskortur á afstöðu Íslendinga og til-
finningum Íslendinga sem lýsir sér í því að
varnarliðið skyldi yfirleitt taka við varnarliðs-
manninum á dögunum úr því þeir töldu sig
ekki geta gætt hans á annan veg en þeir hafa
gert. Úr því að svo var áttu þeir að sjálfsögðu
að hafna því að taka við manninum ef þeir
höfðu þá yfirleitt nokkurn áhuga á því að eiga
vinsamleg og jákvæð samskipti við okkur Ís-
lendinga um það mál. Í þessu tölublaði Morg-
unblaðsins kemur reyndar fram að varnarliðið
hafi nú sett manninn í eins konar stofufangelsi.
Ef samskipti Bandaríkjamanna við aðrar
þjóðir einkennast af sama þekkingarleysi á
þeirra málum og sama skilningsskorti á tilfinn-
ingum annarra þjóða og við Íslendingar höfum
kynnzt á löngum tíma er kannski ekki við góðu
að búast.
Vandinn er
óleystur
Bæði þau málefni,
sem hér hafa verið
gerð að umtalsefni,
deilurnar um varnar-
liðsmanninn og ágreiningsefnin um framtíð
varnarsamstarfsins, verður að leysa. Þau verða
ekki leyst nema Bandaríkjamenn taki tillit til
sjónarmiða okkar Íslendinga. Ef þeir telja sig
ekki þurfa að taka neitt tillit til okkar afstöðu
verður það svo að vera. En þá geta þeir heldur
ekki búizt við því að við hlustum á þeirra sjón-
armið.
Athyglisvert hefur verið að fylgjast með því
í umræðunum um framtíð varnarstöðvarinnar í
Keflavík að Bandaríkjamenn sýnast leggja
nokkra áherzlu á að halda áfram kafbátaleit-
arflugi frá Keflavík til þess að fylgjast með
ferðum rússneskra kafbáta á Norður-Atlants-
hafi.
Rússar sjálfir segja að það sé vegna þess að
Bandaríkjamenn geti hvergi nokkurs staðar í
þessum heimshluta fundið jafngóða aðstöðu til
þess og hér á Íslandi. Hvernig geta Banda-
ríkjamenn búizt við því að við Íslendingar
hlustum á þeirra sjónarmið í þessu sambandi
ef þeir vilja ekki taka tillit til afstöðu okkar á
öðrum sviðum?
Það vakti nokkra athygli að þeir fluttu þrjár
af fimm björgunarþyrlum á Keflavíkurflugvelli
til Afríku fyrir skömmu og segja að þær komi
aftur. Hvað svo sem sagt er í Washington er
auðvitað alveg ljóst að þyrlurnar þrjár eru
fluttar til Afríku til þess að minna íslenzk
stjórnvöld á að þeir geti farið sínu fram.
Bandaríkjamenn hafa áður flutt flugvélar frá
Keflavíkurflugvelli, sagt að þær kæmu aftur án
þess að standa við þau loforð.
Í samskiptum okkar við Bandaríkjamenn
vegna þessara mála hljótum við Íslendingar að
byggja á sögulegum pólitískum forsendum,
þeim rökum sem lágu til grundvallar komu
varnarliðsins hingað árið 1951. Það skiptir
engu þótt embættismenn nútímans segi að
slíkar sögulegar forsendur heyri fortíðinni til.
Þeir sem ábyrgðina bera eru hinir kjörnu
fulltrúar þjóðarinnar. Þeir verða að standa fyr-
ir máli sínu gagnvart íslenzku þjóðinni.
Í árdaga lýðveldisins eftir margra alda bar-
áttu fyrir því að öðlast sjálfstæði var það
grundvallaratriði í hinni pólitísku afstöðu okk-
ar Íslendinga að hér yrði ekki erlendur her á
friðartímum og að bandaríska varnarliðið væri
hingað komið annars vegar til að tryggja varn-
ir Íslands og hins vegar sem framlag okkar Ís-
lendinga til sameiginlegra varna hinna frjálsu
þjóða heims.
Á þesum grundvallaratriðum hljótum við að
byggja enn í dag. Telji Bandaríkjamenn ekki
lengur ástæðu til að tryggja varnir Íslands
með þeim hætti sem íslenzk stjórnvöld telja
viðunandi geta þeir ekki búizt við því að við
látum af hendi land til þess að þeir geti sinnt
öðrum verkefnum sem þeir telja nauðsynleg
fyrir sig en hafa að þeirra eigin sögn ekkert
með varnir Íslands að gera.
Þá stöndum við Íslendingar frammi fyrir því
að endurmeta afstöðu okkar í öryggismálum
okkar og hljótum að gera það á eigin for-
sendum. Þeir Íslendingar sem spyrja sjálfa sig
um þessar mundir hvort of langt sé gengið af
okkar hálfu í viðræðum og samskiptum við
Bandaríkjamenn verða að hafa hugfast að það
hafa alltaf komið þeir tímar í þessum sam-
skiptum sem við höfum orðið að segja: hingað
og ekki lengra.
Skýrt dæmi um það var þegar Geir Hall-
grímsson kom í utanríkisráðuneytið vorið 1983
og komst að raun um að Bandaríkjamenn
höfðu þá í allmörg ár ekki sinnt þeirri sjálf-
sögðu skyldu að leita leyfis íslenzkra stjórn-
valda til ákveðinna athafna sem snertu þá og
aðrar þjóðir innan Atlantshafsbandalagsins.
Þeim var þá þegar gert ljóst að þeir voru í
samskiptum við sjálfstæða þjóð.
Það er óskemmtilegt að standa í deilum við
gamla vini og í þessu tilviki á það af okkar
hálfu við um Bandaríkjamenn. Kannski eru
þeir sem ráða ríkjum í stjórnarskrifstofum í
Washington um þessar mundir þeirrar skoð-
unar að Bandaríkjamenn þurfi ekki á vinum að
halda. Vonandi verður það ekki of sársauka-
fullt fyrir þá að komast að raun um fyrr en síð-
ar að þeir eru ekki einir í heiminum.
Morgunblaðið/Golli
„Þekkingarleysi
þeirra fulltrúa
Bandaríkjastjórnar,
sem eiga samskipti
við Íslendinga, er eitt
af vandamálunum í
samskiptum þessara
tveggja ríkja og hef-
ur verið það alla tíð
eins og fram kom í
tilvísun til ummæla
Hans G. Andersens
hér áðan. Í sendiráði
Bandaríkjanna á Ís-
landi koma menn og
fara. Í yfirstjórn
varnarliðsins á
Keflavíkurflugvelli
koma menn og fara.
Í utanríkisráðuneyt-
inu í Washington, að
ekki sé nú talað um
varnarmálaráðu-
neytið, koma menn
og fara. Svo virðist
sem í þessum stjórn-
stöðvum Bandaríkja-
manna sé ekki fyrir
að fara og hafi aldrei
verið til staðar ein-
hver varanleg þekk-
ing á íslenzkum mál-
um.“
Laugardagur 19. júlí