Morgunblaðið - 01.11.2003, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 1. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
M
argir telja að meg-
inkostir íslensks
þjóðfélags felist í
góðu heilbrigðis-
og menntakerfi.
Fjölbreytni skólakerfisins er afar
mikilvæg – íslenska stúdentsprófið
tryggir nemendum þekkingu á
ýmsum ólíkum sviðum. Vegna legu
landsins er nauðsynlegt að nem-
endur hafi góða tungumálakunn-
áttu og mikil fjölbreytni náms
dregur úr þröngsýni og for-
dómum. Yfirleitt fer gott orð af
frammistöðu íslenskra nemenda í
námi erlendis og þeir eru taldir
standa sig vel í samanburði við
nemendur frá öðrum löndum. Ís-
lenskir nemendur útskrifast úr
háskóla á svipuðum aldri og
danskir nemendur. Svíar hafa ver-
ið að auka námskröfur í fram-
haldsskólum sérstaklega í raun-
greinum vegna óánægju með
slakan undirbúning í grunn-
greinum. Eðlilegt er að velta því
fyrir sér hver sé tilgangur þess að
stytta íslenska framhaldsskólann
um eitt ár.
Nýlega var kynnt skýrsla verk-
efnisstjórnar um styttingu náms
til stúdentsprófs. Meginhug-
myndin er sú að stytta framhalds-
skólann úr fjórum árum í þrjú.
Þar er lögð áhersla á að skólar
dragi úr sérhæfingu sinni og leggi
einkum áherslu á íslensku, ensku
og stærðfræði. Þrátt fyrir þetta er
í þessum tillögum lagt til að
skerða nám í þessum greinum frá
því sem nú er. Í tillögu verkefn-
isstjórnar er lagt til að nám á
framhaldsskólastigi verði skert,
þ.e. úr 140 einingum í 112. – Ef
við lítum t.a.m. á raunvísindanám
þá er vitað að þar verður sérhæf-
ing sífellt meiri og oft heyrast
kvartanir kennara á háskólastigi
um ónógan undirbúning nemenda
af framhaldsskólastigi. Á nátt-
úrufræðibraut eru nemendur að
jafnaði með um það bil 80–100 ein-
ingar í íslensku, ensku, stærðfræði
og raungreinum. Það þýðir að að-
eins eru eftir um 10–30 einingar
fyrir nám í öðrum greinum og þar
má nefna önnur tungumál en
ensku, sögu, félagsfræði, lífsleikni,
íþróttir og valgreinar. Ég óttast
að þessar hugmyndir leiði til mik-
illar miðstýringar í skólakerfinu
með því að steypa flesta í svipað
mót og afmá þar með sérkenni
skóla. – Hugmyndir verkefn-
isstjórnarinnar virðast ganga
þvert á þá stefnu um fjölbreytni,
sem boðuð var af stjórnvöldum
fyrir fáeinum árum, sbr. „Enn
betri skóla“, bls. 10 og áfram.
Spyrja má: Er þessi ágæta stefna
ekki enn í fullu gildi eða hefur
hún verið afnumin?
Í þeirri umræðu, sem fram und-
an er, þarf að skoða vandlega
kröfur háskólastigsins um und-
irbúning fyrir margvíslegt nám á
því stigi og skipuleggja nám fram-
haldsskólans og grunnskólans í
samhengi. Nauðsynlegt er að
bjóða upp á góða undirstöðu-
menntun og hafa námið fjölbreytt.
Ekki má gleyma því að framhalds-
skóli er ekki aðeins menntastofn-
un heldur einnig uppeldisstofnun.
Framhaldsskólaárin eru eitt mesta
mótunarskeið einstaklingsins. Þar
þarf að standa vel að forvarn-
armálum og gefa ungu fólki tæki-
færi til að stunda heilbrigt fé-
lagslíf. Þátttaka í því er
mikilvægur liður í þroska nemend-
anna og hann má ekki vanmeta.
Ekki má heldur gleyma einu af
sérkennum íslensks þjóðfélags en
það er víðtæk atvinnuþátttaka
ungs fólks. Tækifæri ungmenna til
að kynnast atvinnulífinu með sum-
arstörfum er skóli út af fyrir sig
og þetta gefur ungu fólki ómet-
anlega reynslu. Þetta tækifæri til
að kynnast ólíkum störfum eykur
víðsýni þess, dregur úr stétta-
skiptingu og eykur skilning á
ólíku starfsumhverfi.
Í núverandi kerfi eru
leiðir til að breyta námi
þeim markmiðum sem a
stefnt. Nemendum gefst
að þreyta samræmd gru
próf í 9. bekk. Standist þ
tökuskilyrði framhaldssk
geta þeir hafið nám þar
fyrr. – Ef það verður hin
niðurstaðan að stytta fra
skólann í þrjú ár að erle
irmynd er nauðsynlegt a
skólaárið a.m.k. við 10 m
eins og er í viðmiðunarlö
Þá væri unnt að skipule
skólaárið sem þrjár anni
nauðsynleg hlé á milli þe
dreifa álagi. Við þessa b
væri rétt að fara eins að
menntaskólanám var sty
Stytting náms til
Eftir Yngva Pétursson
L
ítill fjögurra ára drengur horfir
forvitnum augum á stórvaxinn
hvítan ferðalanginn. Fyrst í
stað heldur hann öruggri fjar-
lægð, en áður en langt um líður
hefur forvitnin betur og sá stutti hoppar í
fang hins ókunnuga manns. Handtakið er
þétt, hlýjan fölskvalaus. Eitt andartak er
eins og ekkert skilji okkur að og brosið
stækkar sífellt á andliti barnsins sem mætir
hingað í ungbarnadeildina í félagsmiðstöð-
inni í Usakos á vesturströnd Afríku dag
hvern og lærir að lesa og skrifa. Ásamt tug-
um annarra barna úr þorpinu. Flest eiga
þau það sameiginlegt að vera munaðarlaus.
Sum þeirra eiga dauðvona foreldra. Eyðnin
hefur tekið sinn toll í þessu litla bæjarfélagi
og ríflega það.
Litli drengurinn er þakklátur gestunum
frá Íslandi og það er sérstök tilfinning að
heyra sungið um Ísland af fallegum hópi
barna á svo framandi slóðum. Í Usakos, eins
og víða annars staðar í Namibíu, hefur Þró-
unarsamvinnustofnun Íslands reist fé-
lagsmiðstöð og afhent bæjarfélaginu til
eignar og þar er líf og fjör frá morgni til
kvölds. Börn á ýmsum aldri læra þar að lesa
og skrifa; mæður þeirra fá samskonar
fræðslu, en auk þess er leitast við að fræða
þorpsbúa um margvísleg mál af félagslegu
tagi, t.d. um lýðfrelsi og sjúkdómahættu.
Litli drengurinn í fanginu á mér er mun-
aðarlaus. Hann býr ásamt aldraðri ömmu
sinni í útjaðri bæjarins við kröpp kjör. Aðra
á hann ekki að og það er sérkennileg tilfinn-
ing að láta hann aftur frá sér. Barn sem líð-
ur skort, fær ekki alltaf nægju sína að
borða, frekar en eitt af hverjum fjórum
börnum í þessu stóra og víðfeðma landi við
Atlantshafsströnd Afríku. Ég velti fyrir
mér framtíð þessa litla drengs; hvað bíður
hans þegar unglingsárin taka við?
Á vegg einum í skólabyggingunni hefur
verið sett upp veggspjald undir yfirskrift-
inni Framtíðin í Namibíu. Þar er undir-
strikað hversu alvarlegt alnæmisvanda-
málið er; tæplega fjórðungur landsmanna á
fullorðinsaldri er smitaður og þeirri spurn-
ingu velt upp hvernig aðstæður verða í þjóð-
félagi sem á örfáum næstu árum mun missa
úr heilu kynslóðirnar og til verður gríð-
arlegur fjöldi barna sem engan eiga að – fá
hvergi höfði sín hallað.
Ólík eru örlög okkar mannanna.
Ísland er ríkt land og hefur komist frá ör-
birgð til bjargálna á undraskömmum tíma.
Mikilvægastur er okkur fiskurinn í sjónum
og það eigum við sameiginlegt með íbúum
Namibíu, að sjávarútvegurinn færir okkur
miklar tekjur og hefur gert okkur kleift að
bæta lífskjör þjóðarinnar. Í Namibíu er
hagvöxturinn ör og stækkandi hópur fólks
hefur umtalsverður tekjur. Landið er ekki
lengur skilgreint sem þróunarríki á al-
þjóðavísu, heldur sem fátækt meðaltekju-
land. Hins vegar er ójöfnuður hér skelfileg-
ur og níu af hverjum tíu landsmönnum eiga
vart til hnífs og skeiðar. Flestir hafa tekjur
upp á sem svarar fimm hundruð til fimm
þúsund krónum á mánuði. Samt eru hér all-
ir brosandi og kraftur skín úr hverju andliti.
Mannleg reisn lætur ekki að sér hæða.
Við höfum dvalið hér í Namibíu liðna
viku, sendinefnd frá Þróunarsam-
vinnustofnun Íslands. Með mér í för eru
Hjálmar Jónsson, dómkirkjuprestur og
stjórnarmaður í stofnuninni, og Sighvatur
Björgvinsson, framkvæmdastjóri ÞSSÍ. Við
héldum áfram för hingað eftir að hafa verið í
föruneyti Halldórs Ásgrímssonar utanrík-
isráðherra til Úganda og Mósambík. Til-
gangurinn er að kynna sér starfsemina hér
og meta árangur verkefna sem þegar hefur
verið ráðist í, en einnig að meta samstarf
landanna í víðara samhengi, því fyrir liggur
að á Íslandi þarf að taka ákvörðun um hvort
halda eigi áfram þróunarsamvinnu við
Namibíu.
Í lok ársins 2004 mun samstarfssamn-
ingur milli Þróunarsamvinnustofnunar Ís-
lands og Namibíu renna út og er það í sam-
ræmi við ákvörðun stjórnar ÞSSÍ frá 2002.
Stjórn ÞSSÍ hafði áður samþykkt að ljúka
samstarfinu við Namibíu í árslok 2002. Út-
tekt á verk
og sér í lag
sjómannas
vegar í ljós
verkefnin þ
árslok 2002
úttektarað
framlengt
hægt væri
leyti fyrir á
þessa tillög
samningur
loka þess á
að engin ný
inu og við þ
efnum yrði
hefur verið
allar líkur á
12. septe
setaskrifst
fram á fram
ára. Þá bar
stungið var
sem ÞSSÍ v
eru allt frá
aðarsöm ni
heimsókn o
farið yfir fo
fundi með f
yfir miklum
starfi.
Þróunar
manna hóf
einkum bei
árum einni
lenskir sjáv
starfað á ve
í Hafranns
þætti er nú
innar hefur
skólans í W
Namibíubréf
Eftir Björn Inga Hrafnsson
’ Menað fram
að fram
SAMFYLKING Á
BREYTINGASKEIÐI
Landsfundur Samfylkingarinnarer hófst í gær markar ákveðinkaflaskil í sögu flokksins. Þetta
er fyrsti landsfundurinn sem haldinn er
að loknum síðustu kosningum, þar sem
Samfylkingin náði þeim árangri að
festa sig í sessi sem næststærsti stjórn-
málaflokkurinn. Það er eðlilegt að sam-
fylkingarfólk fagni þeim árangri á
landsfundinum en jafnframt liggur fyr-
ir að flokksforystunni er mikið í mun að
sýna fram á að Samfylkingin sé stjórn-
málaflokkur er standi undir mikilli
ábyrgð og sé treystandi fyrir stjórn
landsins.
Þetta kom greinilega fram í ræðu
Össurar Skarphéðinssonar, formanns
Samfylkingarinnar, á landsfundinum í
gær en hann lagði ríka áherslu á að
Samfylkingin myndi haga sér „eins og
ábyrgt landsstjórnarafl, eins og flokkur
sem ætlar og mun setjast í ríkisstjórn
við fyrsta tækifæri“.
Segja má að þrjú meginstef hafi ein-
kennt ræðu Össurar við setningu lands-
fundarins í Hafnarfirði í gær.
Í fyrsta lagi var hún á heimilislegum
nótum, ræða formanns í flokki þar sem
náin tengsl eru á milli einstaklinga í for-
ystunni og reynsluheimurinn áþekkur.
Ítrekað var vitnað til persónulegra að-
stæðna einstaklinga og sameiginlegra
aðstæðna. Það var vísað til fram-
kvæmdastjórans „sem auðvitað er
Stöðfirðingur“, þingmanna sem „eru
ekki með okkur í dag“ og vitnað í
„pabba Öddu Báru“ svo nokkur dæmi
séu nefnd.
Hins vegar er greinilegt að formanni
Samfylkingarinnar var mikið í mun að
ræðan spannaði áhugamál allra þeirra
hópa sem eru áhrifamiklir innan Sam-
fylkingarinnar. Í henni var að finna
kafla sem höfðuðu til verkalýðshreyf-
ingarinnar, femínísta, stuðningsmanna
Palestínu, ungra kjósenda og andstæð-
inga átakanna í Írak svo eitthvað sé
nefnt. Tæpt var á flestu því sem nauð-
synlegt hefur þótt að tæpa á.
Loks einkenndi hins vegar ræðuna
ákveðið stef þar sem áherslan er á að
Samfylkingin sé ekki einungis stjórn-
málaafl sem sé reiðubúið að axla ábyrgð
á landsstjórninni heldur jafnframt
tilbúið til þeirra málamiðlana sem
nauðsynlegar eru til að ná sameiginleg-
um málefnagrundvelli í stjórnmálasam-
starfi við önnur stjórnmálaöfl í landinu,
þar með talinn Sjálfstæðisflokkinn.
Það er ekki síst athyglisvert að sjá
hvernig formaður Samfylkingarinnar
nálgast stefnumótun í heilbrigðismál-
um.
Össur sagði í ræðu sinni að núverandi
kerfi gengi ekki upp, þrátt fyrir stakar
og tímabundnar lausnir á vandamálum
sem stöðugt kæmu upp. Velti hann upp
þeirri spurningu hvort heilbrigðismálin
ættu við einhvers konar skipulags-
kreppu að stríða. „Við þurfum ekki
endilega aukið fjármagn en við þurfum
sárlega breytta stefnu,“ sagði formaður
Samfylkingarinnar og gaf til kynna, að
markaðslögmál mættu koma við sögu í
heilbrigðiskerfinu. Þetta er merkileg
yfirlýsing og stefnumótandi og raunar
má segja að þarna sé Samfylkingin að
færa sig nær Sjálfstæðisflokki en
Framsóknarflokki, sem hefur hafnað
nálgun af þessu tagi. Össur sagði að
Samfylkingin væri flokkur samhjálpar
en jafnframt markaðssinnaður flokkur.
„Það þarf að skoða með opnum hug
breytt rekstrarform í heilbrigðisþjón-
ustunni. Það þarf að láta markaðslög-
málin vinna í þágu markmiða jafnaðar-
stefnunnar. Það er markmiðið sem
skiptir máli en ekki leiðin að því,“ sagði
Össur.
Hann sagði ríkið eiga að vera kaup-
anda heilbrigðisþjónstunnar en tók
jafnframt fram að ríkið þyrfti „ekki í
öllum tilvikum að vera seljandi“.
Með þessari yfirlýsingu er Samfylk-
ingin að slá nýjan tón í hinni pólitísku
umræðu er gæti leitt til að breið pólitísk
samstaða næðist yfir flokkalínurnar um
hvernig bregðast á við þeim mikla
vanda er heilbrigðiskerfið stendur
óneitanlega frammi fyrir.
Þrátt fyrir að stöðugt meiri fjármun-
um sé varið til heilbrigðismála verður
sífellt erfiðara að sinna þeim kröfum
sem gerðar eru. Ný tækni og ný lyf
bjóða upp á nýja og nýja meðferðar-
möguleika sem hins vegar verða jafn-
framt stöðugt dýrari, að minnsta kosti
fyrst í stað. Með örri þróun í læknis-
fræði og tækni ásamt auknu langlífi
þjóðarinnar verður sífellt erfiðara að
tryggja að allir Íslendingar eigi ávallt
kost á bestu mögulegu þjónustu í heil-
brigðiskerfinu sem völ er á. Það er brýn
þörf á nýrri og frjórri hugsun í heil-
brigðismálum. Aukin framlög eru engin
töfralausn heldur þarf nýjar leiðir við
að ráðstafa framlögunum. Ræða Össur-
ar sýnir að Samfylkingin er reiðubúin
að taka þátt í þeirri umræðu.
Að mörgu leyti minnir þessi stefnu-
breyting á er Alþýðuflokkurinn breytti
um kúrs í almannatryggingamálum fyr-
ir einum og hálfum áratug og hvarf frá
þeirri rótgrónu stefnu sinni að allir
ættu að eiga rétt á félagslegum bótum
óháð tekjum. Í kjölfarið tókst samstarf
á milli Sjálfstæðisflokks og Alþýðu-
flokks sem meðal annars hafði það að
markmiði að stokka upp almannatrygg-
ingakerfið með upptöku tekjutenging-
ar.
Sú grundvallarstefnubreyting sem
Samfylkingin boðar nú í heilbrigðismál-
um gæti ekki síður haft víðtæk pólitísk
áhrif til lengri tíma litið.
Það á einnig við um ummæli for-
manns Samfylkingarinnar í Evrópu-
málum. Össur tekur fram að Samfylk-
ingin sé „Evrópuflokkur“ en segir
jafnframt að hún sé ekki kredduflokkur
í Evrópumálum. Það er ljóst að sú and-
staða sem komið hefur fram gagnvart
Evrópusamrunanum í nágrannaríkjun-
um hefur gert að verkum að forysta
Samfylkingarinnar telur ástæðu til að
hægja á í Evrópumálunum. Líklega
hefur niðurstaða þjóðaratkvæða-
greiðslunnar í Svíþjóð um evruna í
september haft mikil áhrif. Össur segir
að aðild að ESB sé „flókið viðfangsefni
þegar kemur að því að tala við fólkið í
landinu ...Við þurfum að gæta þess að
hlusta á fólk ... og reyna að forðast þá
erfiðleika sem systurflokkar okkar á
Norðurlöndum og í Bretlandi hafa átt
við að etja í að skýra hagsmuni okkar í
Evrópumálum fyrir kjósendum.“ Tók
formaður Samfylkingarinnar fram að
menn þyrftu að taka sér þann tíma er
þyrfti í þessu máli.
Með því að taka aðild að Evrópusam-
bandinu af dagskrá sem brýnasta verk-
efni samtímans er Samfylkingin jafn-
framt að skapa sér breiðari
samningsstöðu í íslenskum stjórnmál-
um.