Morgunblaðið - 19.02.2004, Síða 39

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. FEBRÚAR 2004 39
ÍSLENDINGUM hefur löngum
þótt sopinn góður og í eina tíð
blöskraði mönnum svo mikið
áfengisdrykkja landans að réttast
þótti að efna til þjóðaratkvæða-
greiðslu um bann við
framleiðslu, neyslu og
innflutningi á áfengi.
Bannið kom til fram-
kvæmda árið 1912,
var aflétt að hluta til
1922 en ekki að fullu
fyrr en 1989 þegar
sala bjórs var leyfð á
ný.
Mikið vatn er runn-
ið til sjávar síðan Ís-
lendingar voru settir í
„áfengisstraff“. Vín-
menning á Íslandi
hefur tekið miklum og
jákvæðum stakkaskiptum. Sala á
léttu víni hefur aukist á kostnað
sterks áfengis og margir líta orðið
á vín sem sjálfsagðan hluta máltíð-
arinnar. Aukið úrval, vönduð um-
fjöllun í fjölmiðlum um samspil
matar og víns sem og tíðari ferðir
Íslendinga út fyrir landsteinana
spila stórt hlutverk í þessum
breyttu neysluvenjum. Heilsufars-
sjónarmið hafa jafnframt sitt að
segja þar sem víða er nú álitið að
hófleg drykkja léttra vína sé
heilsusamleg.
Sá galli er hins vegar á gjöf
Njarðar að áfengi er margfalt dýr-
ara á Íslandi en í þeim löndum
sem við berum okkur gjarnan
saman við. Einfalt borðvín sem
kostar innan við 500 krónur í ná-
grannalöndum okkar kostar u.þ.b.
1000 krónur á Íslandi. Af þessari
sömu léttvínsflösku renna 64,18%
eða 642 kr. til ríkisins (til sam-
anburðar er áfengisgjald í Dan-
mörku á léttvín 7,91 dkr eða í
kringum 80 íkr.) Af bjórflösku sem
kostar 310 kr. í ÁTVR fara 206
krónur til ríkisins eða 66,45% og
af vodkaflösku sem kostar 2.590
kr. í vínbúðum ÁTVR renna
hvorki meira né minna en 81,5%
eða 2.110 kr. í ríkiskassann.
Hverjar eru afleiðingar hárra
áfengisgjalda?
Það er ljóst að vegna himinhás
áfengisverðs leita margir annarra
leiða en að versla í vínbúðum
ÁTVR, ef til stendur að gera sér
glaðan dag. Samkvæmt könnun
sem IBM gerði fyrir Samtök versl-
unarinnar í desember 2003 neytti
tæpur fjórðungur landsmanna
heimabruggs sl. 12 mánuði og 31%
fólks á aldrinum 20–29 ára. Til
marks um eftirspurnina eftir vín-
gerðarefnum eru fimm verslanir
starfræktar á höfuðborgarsvæðinu
sem selja þar til gerð efni. Fjórar
eru eingöngu í víngerðarefnum en
í einum stórmarkaðanna er jafn-
framt hægt að kaupa efni til „vín-
iðnaðarins“. Í þessum verslunum
er hægt að kaupa allt sem þarf til
framleiðslu léttra vína. Jafnframt
er hægt að kaupa efni til að fram-
leiða sterka áfenga drykki; „allt
sem til þarf er góður heimalagaður
spíri, mæli ekki með gambra“,
tjáði afgreiðslumaður einnar búð-
arinnar áhugasömum vínunnanda.
Sem dæmi um umfang þessa
„heimilisiðnaðar“ hefur End-
urvinnslan séð ástæðu til þess að
flokka vínflöskur sérstaklega og
selja í kassavís.
Það er ljóst að þrátt fyrir að
fimm verslanir selji víngerðarefni
á höfuðborgarsvæðinu er heima-
brugg bannað með lögum. Það veit
líka hver hugsandi maður að mikill
minnihluti þeirra sem skiptir við
ofangreindar verslanir er að
brugga berjasaft. Heimabruggið er
ennfremur ekki í öllum tilvikum
aðeins ætlað til einkaneyslu heldur
líka til sölu og oftar en ekki eru
það óharðnaðir unglingar sem eru
viðskiptamenn brugg-
sala.
Framleiðsla áfengis
er ekki hættulaus og
hreinlætið í kringum
„iðnaðinn“ áreiðanlega
æði misjafnt. Í Noregi
(þar sem heimabrugg
er reyndar leyft að
einhverju marki) létu
13 manns lífið á sl. ári
í kjölfar neyslu
heimatilbúins áfengis.
Eftir þessi end-
urteknu áföll hefur
neysla heimabruggs
stórminnkað þar í landi.
Fyrir utan heimabruggið virðist
sem smygl til landsins á sterku
áfengi sé aftur að aukast. Tölur
frá tollyfirvöldum yfir haldlagt
áfengi sýna 30% aukningu milli
ára. Árið 2002 var hald lagt á
1.147 lítra af sterku áfengi en árið
2003 var um 1.487 lítra að ræða.
Hækkun áfengisgjalda um 15% í
desember 2002 sem og lækkun
áfengisgjalda í Danmörku í októ-
ber 2003 um 45% eiga vafalítið
sinn þátt í þessari aukningu milli
ára.
Samtök ferðaþjónustunnar hafa
bent á að ferðamenn kvarti gjarn-
an undan háu áfengisverði hér á
landi. Má leiða líkum að því að
ferðamannastraumur til landsins
sem og ráðstefnuhald myndi
aukast með lækkuðu áfengisgjaldi.
„Aukin“ áfengisneysla Dana
Eins og fram hefur komið í fjöl-
miðlum hefur sala á sterku áfengi
rokið upp í Danmörku eftir að
áfengisgjöldin (af sterku) voru
lækkuð í október sl. Talað er um
allt að 60% söluaukningu. Það sem
skiptir hins vegar mestu máli í
þessari frétt og ekki hefur komið
fram í fjölmiðlum er að áfeng-
isverslun er komin inn í landið á
ný og „upp á yfirborðið“. Fyrir 1.
október voru reglulega skipulagð-
ar áfengisverslunarferðir frá Dan-
mörku til Þýskalands – aðeins 40%
Dana hugnaðist fyrir lækkunina að
stunda áfengiskaup sín í Dan-
mörku en eftir lækkun áfeng-
isgjalda kýs 71% Dana að halda
sig við heimahagana.
„Aukna“ áfengisdrykkju Dana
er jafnframt hægt að skýra með
tíðum heimsóknum frænda þeirra,
Svía og Norðmanna, sem flykkjast
í stórum stíl um helgar til Dan-
merkur til áfengiskaupa. Stað-
reyndin er sú að aðeins 50%
sænskra og norskra áfengiskaupa
eiga sér stað innan ríkisrekinna
áfengisverslana. Norðmenn brugga
30% af öllu sterku áfengi sem þeir
innbyrða, 15% af léttu og afgang-
inum er smyglað til landsins eða
keypt í landamæraverslunum. Sví-
ar brugga u.þ.b. 10% af heildar-
áfengisneyslu sinni, smygla í
kringum 15% og versla 25% af
heildaráfengisneyslu í landamæra-
verslunum.
Engar tölur eru til á Íslandi um
hlut heimabruggs og smygls af
heildaráfengisneyslu Íslendinga.
Nefndar hafa verið tölur á bilinu
15–30% af heildarneyslu. Hver svo
sem nákvæm prósentutala er væri
forvitnilegt að vita hversu miklu
ríkissjóður tapar í raun af þessari
óskráðu neyslu í formi áfeng-
isgjalda. Væri ekki nær að lækka
áfengisgjöld, þar með minnka
heimabrugg og smygl og efla vín-
menningu Íslendinga enn frekar?
Lægra áfengisverð –
bætt vínmenning
Guðmunda Smáradóttir skrifar
um vínmenningu ’Það er ljóst að vegnahiminhás áfengisverðs
leita margir annarra
leiða en að versla í vín-
búðum ÁTVR …‘
Guðmunda Smáradóttir
Höfundur er verkefnisstjóri hjá Sam-
tökum verslunarinnar.
JÓN Steinar Gunnlaugsson var
launaður talsmaður stofnfjáreig-
enda SPRON sem ætluðu að fé-
nýta sér þá aðstöðu að
geta hvorttveggja í
senn selt stofnfé sitt á
yfirverði og eigið fé
SPRON á tombóluprís
til KB banka. Bankinn
hafði því aðeins áhuga
að kaupa stofnféð að
eigið fé SPRON feng-
ist með afslætti. Þeg-
ar Alþingi setti lög
sem komu í veg fyrir
að stofnfjáreigendur
gætu höndlað með
eigið fé sparisjóða
hætti KB banki við
kaupin.
Að eigin sögn var
Jón Steinar ekki á
launaskrá stofnfjáreig-
enda þegar Alþingi
samþykkti lögin ný-
verið með 43 atkvæð-
um gegn einu atkvæði
Péturs H. Blöndals
stofnfjáreiganda SPRON og
launagreiðanda Jóns Steinars til
skamms tíma.
Engu að síður rembist Jón
Steinar eins og rjúpan við staur-
inn að tala máli stofnfjáreigenda
og fegra hlut þeirra. Til þess
klæðir hann SPRON-málið í lög-
fræðilegan búning en sú orðræða
er Jóni Steinari töm. Strjált er þó
á lögfræðilegum álitamálum þess-
ari umræðu.
SPRON-málið er fyrst og
fremst pólitískt og snerist um það
hvort fámennur hópur ætti að
geta auðgast með því að selja það
sem þeir sannanlega áttu ekki,
þ.e. eigið fé SPRON. Þingflokks-
formaður Sjálfstæðisflokksins,
Einar K. Guðfinsson, orðaði það
svo í viðtalsþætti í Sjónvarpinu að
honum þótti sem ,,annarleg sjón-
armið“ hefðu ráðið fyrirætlunum
stofnfjáreigenda og KB banka.
Nú hefur Jón Steinar fullan rétt
á því að setja SPRON-málið í
hvaðeina það samhengi sem hon-
um sýnist. Hann hefur hins vegar
ekki tilkall til þess að vera álitinn
trúverðugur álitsgjafi í málinu
vegna þess að hann þáði greiðslur
fyrir að hafa í frammi
tiltekin sjónarmið í
umræðunni.
Starfsfélagar Jóns
Steinars líta svo á að
hann sé launaður
talsmaður stofnfjár-
eigenda, samanber
grein Hróbjarts Jón-
atanssonar í Morg-
unblaðinu 17. febr-
úar. Hróbjartur biður
Jóni Steinari vægðar
á þeirri forsendu að
lögmenn í stöðu Jóns
Steinars eigi ,,kröfu á
því að vera ekki sam-
samaðir skjólstæð-
ingum sínum, skoð-
unum þeirra eða
gerðum.“ Í húfi sé
réttaröryggi almenn-
ings. Látum vera þó
að Hróbjartur gefi
lítið fyrir það sjón-
armið að SPRON-málið sé póli-
tískt fremur en lögfræðilegt úr-
lausnarefni. Hinu getur
Hróbjartur ekki neitað að engu
dómsmáli er til að dreifa í um-
ræðunni um SPRON. Þar með
fellur það um sjálft sig að Jón
Steinar hafi í frammi lögvarnir
fyrir hönd stofnfjáreigenda.
Lögfræðiþjónusta og málafylgja
í þjóðfélagsumræðu er sitt hvað.
Rökrétt ályktun af orðum Hró-
bjarts er að lögmaður sem tæki að
sér að berjast fyrir lögleiðingu
barnakláms ætti jafnframt kröfu á
að vera talinn ærukær borgari
vegna þess að skjólstæðingur
borgaði honum fyrir málflutning-
inn. Verður þá holur hljómur í
orðum Hróbjarts að tryggja þurfi
almenningi aðgang að ,,hæfum
lögmönnum“.
Lögfræðingur
eða málaliði
Páll Vilhjálmsson svarar Jóni
Steinari Gunnlaugssyni
Páll Vilhjálmsson
’Lögfræðiþjón-usta og mála-
fylgja í þjóð-
félagsumræðu
er sitt hvað.‘
Höfundur er blaðamaður.
„VIÐ megum ekki bíða miklu
lengur.“ Þannig svaraði Jón Krist-
jánsson heilbrigð-
isráðherra spurningu
sem ég beindi til hans
nýverið á þinginu um
samtengdar rafrænar
sjúkraskrár. Slíkar
skrár gætu í senn
aukið öryggi í heil-
brigðisþjónustunni,
minnkað kostnað, ein-
faldað skriffinnsku og
bætt hag sjúklinga.
Ráðherrann við-
urkenndi einnig að
klúðrið kringum hinn
víðfræga gagnagrunn
á heilbrigðissviði hefði tafið fyrir
rafrænni skráningu í íslensku heil-
brigðisþjónustunni: „einhverjar taf-
ir.“ Samherji minn Rannveig Guð-
mundsdóttir upplýsti að við værum
mörgum árum á eftir norrænum
grannþjóðum okkar á þessu sviði.
Og höfðum þó alla burði til forystu
– enda reka útlendingar með heil-
brigðisvit upp stór augu þegar þeir
koma hér og frétta að enginn sé
gagnagrunnurinn
þrátt fyrir allan
gauraganginn og
heimsfréttirnar.
ÍE hefur ekki
áhuga
Af opinberri hálfu er
gagnagrunnurinn
stopp útaf ágreiningi
milli Íslenskrar erfða-
greiningar og Per-
sónuverndar. Fáum
dylst að þær skýr-
ingar eru fyrirsláttur.
Hin raunverulega
ástæða er sú að Kári í Decode hef-
ur ekki lengur áhuga á þessu verk-
efni. Fyrirtækinu gengur jútakk al-
veg ágætlega að lyfta sér úr
skuldasúpunni með annarskonar
merkilegum rannsóknum og upp-
götvunum – einsog helstu gagnrýn-
endur gagnagrunnsins spáðu raun-
ar á sínum tíma. Á vefsetri ÍE er
yngsta frétt um gagnagrunninn frá
árinu 2001.
Aðeins pólitísk viðkvæmni í
stjórnarflokkunum heldur gagna-
grunnshugmyndinni enn með lífs-
marki í öndunarvélinni – heiladauði
er þegar orðinn þótt enn tifi öðru
hverju á hjartalínuritinu.
Blása í glæðurnar
Ef aðeins væru ÍE og Framsókn-
arflokkurinn skipti litlu hversu
lengi þetta dauðastríð stendur.
Staðan er hinsvegar sú að gagna-
grunnsmálið hefur hindrað
framþróun rafrænnar skráningar
og samtengingar um svokallað
Heilbrigðisnet. Það viðurkenndi
hinn orðvari heilbrigðisráðherra
raunar, en ekki fyrren eftir að
seinþreyttir heilbrigðisstarfsmenn
ljúka loks upp munni: „Það hefur
orðið töf á því að hún (þróun sam-
tengdrar skráningar) kæmist af
stað og ástæðan er eflaust tilkoma
hugmyndarinnar um miðlægan
gagnagrunn á heilbrigðissviði sem
Íslensk erfðagreining setti fram.
Það náðist ekki samstaða um hann
innan læknahópsins og nú virðist
hann vera dottinn upp fyrir svo
fjármagnið sem átti að koma úr
einkageiranum til að tölvuvæða og
framleiða hugbúnað fyrir heilbrigð-
iskerfið kemur ekki þaðan. Ríkið
verður því að blása í glæðurnar og
koma þessu í gang aftur.“ Þetta
sagði Samúel J. Samúelsson,
heilsugæslulæknir í Mjódd, í síð-
asta Læknablaði.
Sparnaður, öryggi, þægindi
Vísir að heilbrigðisneti er kominn
upp. Forritið Saga er notað víða í
heilsugæslunni og er nú í upphafi
bæði á Landspítala og á Fjóðungs-
sjúkrahúsinu á Akureyri. Sjúkra-
þjálfarar hafa sinn Atlas. Kostirnir
eru fjölmargir við að vinna þetta
skipulega og þó allra helst að
tengja skrárnar saman, bæði fyrir
notendur þjónustunnar, starfs-
menn, rannsakendur og skattgreið-
endur. Margt er óunnið og ókannað
ennþá, meðal annars allar örygg-
iskröfur og skilyrði um persónu-
vernd. En einmitt þar ætti umræð-
an mikla um ÍE-ævintýrið að
hjálpa til.
Hér með er skorað á heilbrigð-
isráðherra að taka af skarið. Hætta
formlega við ÍE-gagnagrunninn og
hefja skipulega uppbyggingu sam-
tengdrar rafrænnar skráningar á
Heilbrigðisnetinu með viðeigandi
verkstjórn og nauðsynlegum fjár-
veitingum.
„Við megum ekki bíða
miklu lengur“
Mörður Árnason skrifar um
miðlægan gagnagrunn og raf-
rænar sjúkraskrár ’Margt er óunnið ogókannað ennþá, meðal
annars allar örygg-
iskröfur og skilyrði um
persónuvernd.‘
Mörður Árnason
Höfundur er alþingismaður úr
Reykjavík.
ATVINNA mbl.is