Morgunblaðið - 19.02.2004, Qupperneq 40

UMRÆÐAN
40 FIMMTUDAGUR 19. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
JAFNAÐARMAÐURINN
Hannes Hólmsteinn skrifar í
Morgunblaðið á dögunum og eins
og oft áður hitttir hann naglann,
þó ekki endilega á höfuðið. Hann-
es „sannar“ oft margt með tilvísun
í bækur, fornar og
nýjar, innlendar og
útlendar. Í þessari
grein sannar hann
fyrst með tilvitnun í
upphafssögu Guð-
laugsstaðaættarinnar,
Vatnsdælu, að kóngar
og illræðismenn hafi
einatt verið lagðir að
jöfnu í Húnavatns-
sýslu og þar af leið-
andi, að öllum lík-
indum, í landinu öllu.
Hann vitnar líka til
Einars Þveræings úr
ræðunni frægu sem Snorri Sturlu-
son samdi í hans nafni og svo gott
sem setti í gæsalappir: „En þótt
konungur sjá sé góður maður, sem
eg trúi vel, að sé, þá mun það fara
héðan frá sem hingað til þá er
konungaskipti verður, að þeir eru
ójafnir, sumir góðir, en sumir ill-
ir.“ …
Í framhaldi af þessu brýnir
Jafnaðarmaðurinn fyrir okkur, „að
valdsmenn eru misjafnir“. Það eru
ekki allir eins og „núverandi for-
sætisráðherra Íslands, að minnka
vald sitt jafnt og þétt, flytja það
til fólksins“.
(Jafnaðarmaðurinn lætur þess
að vísu ógetið að í hvert sinn sem
„fólkið“, sem forsætisráðherrann
færði völdin til – Jón Ásgeir, Þor-
steinn í Samherja, Björgólfur og
Ólafur Ólafsson í Samskipum, að
ógleymdum erkivininum Hreini
Loftssyni, sem lengi vel sá um
þessa flutninga valds til fólksins á
vegum „hins opinbera“ – gengur
fram af valddreifinum með
ákvörðunum sem ekki eru í hans
stíl veinar hann eins og stunginn
grís fyrir hönd „fólksins“, en
hvaða „fólk“ er það þá?)
Jafnaðarmaðurinn vitnar í lat-
neskan texta Þjóðverjans Adams
frá Brimum frá 11. öld: „Apud il-
los non est rex, nisi tantum lex.“
Íslendingar „hafa ekki konung að-
eins lög“. Eiga elsta þing í heimi,
stjórnuðu landi sínu í þrjú hundr-
uð ár án framkvæmdavalds og
sköpuðu bókmenntir – án atbeina
konunga.
Enn vísar Jafnaðarmaðurinn til
sagna Sturlungaaldar um það, að
einn höfðingi kunni að vísu að
vera öðrum fremri, „en betur að
þjóna engum“. (Ekki hefði Jafn-
aðarmaðurinn komist
langt áfram í lífinu á
þessu prinsippi.) Þor-
varður Þórarinsson í
Saurbæ vildi svo sem
ekki troða illsakir við
þá sem vildu gerast
höfðingjar yfir bænd-
um: „Má eg vel sæma
við þann sem er, en
best er að enginn sé.“
Ályktun Jafn-
aðarmannsins er að
þetta sé kjarni ís-
lenskrar hugsunar:
„Best er að enginn
sé.“ Í útlöndum hafi menn kónga
sem fari á skíði með alþjóðlega
þotuliðinu. Nú sé kominn tími til
að „fela forseta Alþingis að gegna
skyldum þjóðhöfðingja“, sem séu
fáar og litlar.
Á undanförnum mánuðum átti
ég þess kost að dvelja í Ástralíu.
Ég tók eftir því að Ástralar hög-
uðu svo stjórnarfari sínu, að til
stjórnar alríkisins kusu þeir
flokkabandalag, sem svarar til
Sjálfstæðisflokks og Framsókn-
arflokks, íhaldssama borgara og
bændur. Þó hafði þessi flokka-
samsteypa ekki meirihluta í Sen-
atinu og þarf stjórnin iðulega að
semja við demókrata (eins konar
Frjálslynda flokk) til að koma
fram mikilsverðum lagabálkum á
sviði heilbrigðismála, félagsmála,
skattamála o.s.frv. Meginmál al-
ríkisins er að sjálfsögðu utanrík-
ismál, og þar er hægri stjórn auð-
vitað alger taglhnýtingur
Bandaríkjamanna „á grundvelli
fornrar vináttu“. Verkamanna-
flokkurinn mundi hins vegar að
mestu vera taglhnýtingur Tonys
Blairs. Um muninn á þessu tvennu
er til gamalt íslenskt orðtak, sem
varla telst birtingarhæft í svo
sómakæru blaði sem Morg-
unblaðinu. Samt halda ástralskir
kjósendur báðum þessum flokkum
akkúrat á nippinu um hvort þeir
hreppa völdin eða missa.
Ríki Ástralíu eru hins vegar
sex. Í þeim öllum fer Verka-
mannaflokkurinn með völdin, en
oft með hlutleysi eða stuðningi
smáflokka, sem semja þarf við um
meiriháttar mál. Semsagt um þau
mál sem kjósandanum standa
næst treystir hann Verka-
mannaflokknum betur, en þó ekki
nóg til þess að hann verðskuldi að
vera alráður.
Ég varð svolítið hugsi um þetta
pólitíska mynstur og sú hugsun
flutti mig til baka til þeirra tíma
þegar ég „vann á eyrinni“, eins og
það var kallað að vinna hér við
höfnina (Reykjavíkurhöfn). Þetta
var tarnavinna. Í kaffitímum og
milli tarna komum við saman á
verkamannaskýlinu og ræddum
málin og var ekkert kynslóðabil,
sem maður tók eftir. Ég minnist
einnar rimmu þar sem ég (17 ára)
hélt því fram að heimurinn yrði
ekkert í lagi fyrr en síðasti kapít-
alistinn hefði verið hengdur í
görnum hins síðasta prests.
Viðmælandi minn sló mig hins
vegar algerlega út af laginu með
því að læða út úr sér, eins og ekk-
ert hefði í skorist, að hann hins
vegar kysi alltaf kommúnista í
stjórn Dagsbrúnar. Bæði væri, að
hann væri að öðrum og þriðja við
Einar Olgeirsson og svo treysti
hann kommúnistunum best til að
gefa aldrei eftir í kjarabaráttunni.
Hins vegar kysi hann alltaf íhaldið
til borgarstjórnar; þar hefði gefist
vel að hafa samhentan meirihluta,
sem þyrfti ekki að standa í stöð-
ugum hrossakaupum við smá-
flokka um embætti og bitlinga.
Svo kysi hann kratana í alþing-
iskosningum, því að þeir væru
harðastir í baráttunni fyrir al-
mannatryggingum.
Ég varð kjaftstopp og hef eig-
inlega alltaf verið að hugleiða mál-
flutning hans síðan. Þarna hafði
ég á unga aldri kynnst sjónarmiði
hins viti borna kjósanda, sem vill
ekki að völdin séu á einni hendi –
jafnvel ekki þeirra göfugu manna,
sem eru að minnka vald sitt jafnt
og þétt – heldur reynir að stuðla
að því að völdin í ríkinu, borginni,
stéttarfélaginu (og lífeyr-
issjóðnum) dreifist. Þar sé hvor
höndin upp á móti annarri, eða,
eins og þetta er orðað í stjórn-
arskrá Bandaríkjanna, að sérhver
valdstofnun hefði hömlur frá öðr-
um valdstofnunum, sem þannig
sköpuðu jafnvægi í þjóðlífinu
(„checks and balances“).
Með síaukinni ásókn skoð-
anakannana eru kjósendur víða
um heim jafnvel farnir að reikna
hegðun hver annars inn í end-
anlega afstöðu sína á kjördegi.
Reyndar var útreikningur kjós-
enda í Bandaríkjunum í síðustu
kosningum svo hárfínn, að sá sem
meirihlutinn kaus varð að lúta í
lægra haldi fyrir minnihlutamann-
inum, sem fékk stuðning meiri-
hluta pólitísks skipaðs Hæsta-
réttar. (Þegar svona lagað skeður
í öðrum heimshlutum er það
reyndar kallað valdarán af fjöl-
miðlum heimsins.)
Það hefur hvarflað að mér að
pólitískt hegðunarmynstur ís-
lenskra kjósenda sé á svipuðum
nótum og nú hef ég rakið. Kjós-
endur hafa um áratugi veitt upp-
reisnargirni sinni útrás með því að
kjósa vinstri sinnaðan frambjóð-
anda, einn úr röðum fólksins, til
forseta. Allir vita að embættið er
valdalaust. Síðastliðinn áratug
hafa þeir einnig séð um að sömu
öfl ráði ekki fyrir Reykjavík-
urborg og ríkinu. Til þess að sjá
um alvörupólitík ríkisins, sér-
staklega fjármálin, kjósa þeir
íhaldið, með hækju að eigin vali.
Kjósendur vilja glæsilegt par á
Bessastöðum, sem setur upphaf-
inn svip á héraðsmótin og talar
fullum hálsi við pólitíska ómerk-
inga erlenda, sem eiga greiðan að-
gang að fjölmiðlum, sérstaklega
tíví. Cannes, Monte Carlo, Aspen,
these are the places, man.
Með sambönd inn í fiski-
málaráðuneyti Marokkó, vá! En
umfram allt fólk, sem er veislu-
glatt á réttum nótum, veislur fyrir
listamenn, verkalýðsleiðtoga,
bændaforkólfa og aðra, sem vald-
þverrum Jafnaðarmannsins Hann-
esar Hólmsteins mundi aldrei
detta í hug að bjóða í Þjóðmenn-
ingarhús í svo mikið sem ferming-
arveislu, þótt þeir væru systra-
bræðra, hvað þá fjarskyldara. Og
svo að veita fólki sem unnið hefur,
stundum hörðum höndum, orður,
það er flott: Fálkaorða af fyrstu
gráðu fyrir að mega aldrei aumt
sjá og styðja minni máttar og hafa
gert það að ævilöngu starfi með
takmörkuðum lífeyrisréttindum.
Virkilega tímabært og mátulegt á
hitt hyskið, sem fær orðurnar
sjálfkrafa fyrir að hafa gegnt
embættum sínum svotil áfalla-
laust.
Erlendis eru vinstri menn einatt
upp með kjaftinn um bruðl og
svínarí yfirstéttarinnar. Hér er
nánast aldrei imprað á slíku –
nema forsetinn sé ekki boðinn í
veisluna. Þá er það móðgun við
þjóðina.
Hér á landi hefur því komist á
nokkuð skýr pólitísk verkaskipt-
ing: Vinstri menn sjá um að dýr-
legur fagnaður sé í landinu við
konungskomur (og annarra þjóð-
höfðingja minniháttar eins og for-
seta með mismikinn þjóðarstuðn-
ing að baki) og listahátíðir hvers
konar. Þeir sjá einnig um að fjöl-
miðlar eru ekkert að sýta höfð-
ings- og rausnarskap. Íslendingar
vilja nefnilega hafa veitula höfð-
ingja – hinir, sem Jafnaðarmað-
urinn vitnar til aftur í öldum, voru
bara minniháttar höfðingjar, sem
kærðu sig ekki um að hafa yfir sér
flokksforingja.
Hægri menn sjá um að til sé í
handraðanum fyrir þessu veislu-
bruðli öllu – og ríflega það.
Cesar vildi á sínum tíma hafa í
kringum sig holduga menn og höf-
uðmjúka, vantreysti hinum mögru
og skarpholda. Nú fara hinir síð-
arnefndu á Bessastaði og hinir
hitta höfðingja sinn í Þjóðmenn-
ingarhúsi.
Ég held að Hannes Hólmsteinn
fari villur vegar þegar hann telur
hina íslensku hugsun fólgna í því
„að best er að enginn sé“ höfðingi.
Hin íslenska hugsun kemur að
mínu viti frá Guðmundi Arasyni,
hinum góða, sem meðal annars
vígði gvendarbrunna víða um land
og hvervetna fyrirkom illum vætt-
um á sínum hringvegi kringum
landið. Því miður hafði hann lagt
að baki næstum allan hringinn,
þegar loks varð fyrir honum vætt-
ur í bjargi í Grímsey og kom fyrir
hann vitinu, þar sem biskup hékk
á þríþættri taug við vígslu bjargs-
ins: Loðin hönd kom út úr bjarg-
inu og skar á tvo þætti af þremur
en af tilviljun hafði hellst vígt vatn
á þriðja þáttinn og á hann beit
ekki skálmin. Þá kvað við rödd:
„Gvöndur, einhvers staðar verða
vondir að vera.“ Heitir þar síðan
Heiðnaberg.
Forsætisráðherra og forseti Al-
þingis eru önnum kafnir menn við
alvöruverk. Stundum finnst manni
örla á svolítilli öfund út í forset-
ann fyrir veislur, sem þeir hefðu
alveg eins getað haldið í krafti
sinna embætta. Jafnaðarmann-
inum Hannesi finnst að forseti al-
þingis geti alveg eins sinnt störf-
um forseta Íslands í hjáverkum.
Mér finnst þetta hæpin kenning.
Vinstri forseti, kannski þar að
auki bindindismaður, sér um
veisluglauminn, hinir hafa dýr-
mætan vinnufrið við að færa völd-
in til fólksins „jafnt og þétt“.
Því segi ég við núverandi Jafn-
aðarmann, Hannes Hólmstein,
fyrri flokksfélaga: Hættu að ónot-
ast út í forsetann og embætti
hans. Reyndu að meta að verð-
leikum þann vinnufrið sem hann
skapar forsætisráðherra og þing-
forseta í stöðugri viðleitni þeirra
við að færa völdin jafnt og þétt út
til fólksins. Í staðinn fyrir að ráða
öllu og öllum, í smáu sem stóru, er
heillavænlegra að lofa andstæðing-
unum að hafa sitt litla Heiðna-
berg. „Einhvers staðar verða
vondir að vera.“ Og vertu svo
vænn að skila þessu áfram til
valdþverranna, vina þinna.
Einhvers staðar verða
vondir að vera
Eftir Ólaf Hannibalsson ’Vinstri forseti, kannskiþar að auki bindind-
ismaður, sér um veislu-
glauminn. Við það fá
forsætisráðherra og for-
seti þingsins dýrmætan
vinnufrið við að færa
völdin til fólksins „jafnt
og þétt“.‘
Ólafur Hannibalsson
Höfundur er blaðamaður.
ÞAÐ er greinileg fylgni á milli
meirihluta Sjálfstæðisflokksins og
lágra skatta á bæjarbúa viðkom-
andi sveitarfélags. Klassísk dæmi
er Reykjavík í borgarstjórnartíð
Davíðs Oddssonar og bæjarstjórn-
artíð Sigurgeirs Sigurðssonar á
Seltjarnarnesi. Í
Garðabæ heldur Ásdís
Halla Bragadóttir
merkinu hátt á lofti
og sýnir fram á að það
skiptir máli hvaða
flokkur stjórnar ef
hann er undir farsælli
forystu.
Útsvar hækkað í
Kópavogi
Vissulega er Sjálf-
stæðisflokkurinn ekki
í meirihluta í Kópa-
vogi en hann hefur
verið klárinn sem dregið hefur
vagn mikillar uppbyggingar í
Kópavogi á undanförnum árum. Í
Kópavogi er meirihluti Sjálfstæðis-
og Framsóknarflokks með sóma-
manninn Sigurð Geirdal í bæj-
arstjórastóli. Kópavogsbær tók
þátt í jólagleðinni á síðasta ári með
hækkun á útsvari úr 12,70 í
12,94%. Mörgum Sjálfstæð-
ismönnum, og undirritaður þar
með talinn, kom þetta í opna
skjöldu enda hefur Gunnar Birg-
isson forystumaður Sjálfstæð-
isflokksins í Kópavogi verið með
yfirlýsingar á hverju ári um hve
Kópavogsbær væri vel rekinn með
tilheyrandi rekstrarafgangi og nið-
urgreiðslu skulda. Í mínum huga
átti slíkt aðeins að
þýða eitt fyrir bæj-
arbúa: lægri álögur.
Lægri álögur þýða
aukið olnbogarými
fyrir þegnana sem er
grundvallarhugsjón
Sjálfstæðisflokksins.
Samanburður á
álögum í Garðabæ
og Kópavogi
Í þessu sambandi er
fróðlegt að bera sam-
an álögur í Garðabæ
og Kópavogi. Tökum
dæmi. Íbúar í Garðabæ greiða um
4% lægra útsvar en íbúar Kópa-
vogs. Fyrir fjölskyldu með 4 millj-
ónir í tekjuskattsstofn þýðir þetta
160.000 lægra útsvar. Á sex ára
tímabili um 1.000.000 kr., hvorki
meira né minna. Ennfremur eru
fasteignagjöld í Garðabæ töluvert
lægri en í Kópavogi.
Það er eðlilegt að spurt sé hvað
skýri þennan mun. Núverandi bæj-
armeirihluti í Kópavogi hefur setið
nokkur kjörtímabil þannig að næg-
ur tími hefur verið til að hreinsa
upp óráðsíuna eftir vinstrimeiri-
hlutann sem sat áður. Þá er óum-
deilt að rekstur Kópavogs hefur
tekið stakkaskiptum í tíð núver-
andi meirihluta sem ber helst að
þakka ráðdeild í rekstri vegna
áhrifa sjálfstæðismanna í bæj-
arstjórn. Í þessu sambandi er fróð-
legt að skoða tekjur og gjöld á
hvern íbúa þriggja sveitarfélaga.
Tekjur og gjöld á hvern íbúa
árið 2000
Sveitarfélag
Tekjur á
hvern íbúa
Gjöld á
hvern íbúa
Kópavogur 183.000 131.000
Garðabær 200.000 152.000
Reykjavík 191.000 164.000
Sigfús Jónsson, ráðgjafi, erindi flutt á ráð-
stefnu Borgarfræðaseturs 4. febrúar 2002.
Athyglisvert er að hæstu tekjur á
hvern íbúa eru í Garðabæ þrátt
fyrir lægstu skattana. Styður þetta
ekki kenninguna um að því lægri
skattaprósenta þýði í raun hærri
skatttekjur vegna þeirra hvata
sem lágir skattar vekja vegna auk-
ins olnbogarýmis þegnana? Í
Kópavogi er mismunur tekna og
gjalda hæstur eða um 52.000 kr. á
hvern íbúa og styður það kröfuna
um lækkun á útsvarshlutfallinu.
Svar óskast
Það væri fróðlegt að fá svar með
þessum hugleiðingum mínum frá
bæjarfulltrúm Sjálfstæðisflokksins
og þá aðallega hvers vegna var
nauðsynlegt að hækka útsvarið í
Kópavogi þannig að nú sláum við
R-listann út í skattaálögum. Krafa
mín er að þessi útsvarshækkun
verði dregin til baka og gott betur.
Höfum sama útsvar og í Garðabæ.
Það mun fjölga tekjuháum íbúum
Kópavogs og þar með auka skatt-
tekjur á hvern íbúa. Með skrifum á
þessari grein tel ég mig vera að
veita bæjarstjórnarmeirihlutanum
lýðræðislegt aðhald því sannanlega
kemur það ekki frá samfylking-
armönnum í Kópavogi sem eru
helst uppteknir við það þessa dag-
ana að veita forystu Samfylking-
arinnar aðhald og veitir jú víst
ekki af.
Er gott að búa í Kópavogi?
Jón Baldur Lorange skrifar um
álögur sveitarfélaga. ’Krafa mín er að þessiútsvarshækkun verði
dregin til baka og gott
betur.‘
Jón Baldur Lorange
Höfundur er kerfisfræðingur og bú-
settur í Kópavogi.