Morgunblaðið - 19.02.2004, Page 41

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. FEBRÚAR 2004 41
DEILUR þær sem orðið hafa um
hátíð heimastjórnarafmælis sýna
glöggt vanþekkingu alls þorra Ís-
lendinga um málefni þjóðarinnar.
Hollt er heimamönnum að kynna sér
hvað það var, sem Hannes Hafstein
samdi um við Dani í för
sinni til Kaup-
mannahafnar og fram
kemur í ræðu Friðriks
konungs áttunda, er
hann flytur í sam-
kvæmi, sem honum er
haldið í suðurálmu Mið-
bæjarskólans, skála
sem er tjaldaður dúk-
um. Þar sitja 250 prúð-
búnir gestir og hlýða á
ræður og ávörp. Friðrik
konungur talar. Krist-
ján Albertsson birtir
ræðu hans í riti sínu um
Hannes Hafstein:
„... konungur segist
hafa beðið þessarar farar með mikilli
eftirvæntingu; minnist þess hve oft
faðir sinn hafi sagt sér frá frábærum
og innilegum viðtökum, sem hann
hafi hlotið á Íslandi. „Það er kon-
unglegur vilji minn, að Íslendingar
hafi allt það frelsi, sem staðist geti
með einingu ríkisins til að glæða það,
sem þjóðinni er sérkennilegt og hag-
nýta auðsuppsprettur landsins. Ég
hef erft ríkið sem einingu, og þá ein-
ingu skal varðveita frá kyni til kyns;
en þann arf hef ég einnig hlotið frá
föður mínum að Íslendingar skuli
vera frjáls þjóð, er setji sér með kon-
ungi sínum þau lög, sem þeir eiga við
að búa, og ofan á þá arfleifð er vilji
minn að byggja frekara. Fyrir því
hefi ég í dag skipað nefnd nokkurra
góðra manna ríkisins, til þess að þeir
geti rætt um stjórnskipulega stöðu
Íslands í ríkinu, og fundið það fyr-
irkomulag, sem frelsi Íslands megi
við hlíta og viðhaldast, en eining rík-
isins jafnframt í traustum skorðum
standa.““
Á þessum orðum konungs sést
glöggt að hann hyggst reyra Ísland
við danska konungsríkið, enda var
svar andstæðinga ríkisráðsákvæðis:
„Upp með fánann ótíðindi!“
Ekki verður skilist svo við afstöðu
Hannesar Hafstein að eigi sé getið
gamankvæðis er hann kvað í háðung-
arskyni við Þingvallasöng Steingríms
skálds Thorsteinssonar. Hannes
skopstælir ljóð Stein-
gríms og syngja stúd-
entar það á Þingvalla-
fundi.
Þótt Hannes Haf-
stein sé margs góðs
maklegur er minningu
hans enginn greiði
gerður með því að hefja
hann ofar á stall en
hæfilegt er. Minna má á
skopstælingu þá er
hann kvað til háðungar
Steingrími Thorsteins-
syni er hann breytti
Þingvallasöngnum Öx-
ar við ána og enn-
fremur annað ljóð í
sama anda. Þorsteinn Thorarensen
hefir birt ljóðin í bók sinni „Í fótspor
feðranna“. Hann hefir góðfúslega
veitt leyfi um tilvitnun.
„Þetta var einmitt sá Þingvalla-
fundur, þar sem frelsiskröfum þjóð-
arinnar var á ný lyft með hvað mestri
djörfung undir forustu Benedikts
Sveinssonar og bragur Steingríms
„Öxar við ána“ hleypti mönnum kapp
í kinn. En Hannes var ekki hrifinn.
Hann orti kvæðið „Morgunn á Þing-
völlum“, sem er fullt af táknum, er
eiga að túlka innihaldsleysi þessa
fundar og þeirra þjóðfrelsiskrafna,
sem þar voru samþykktar: Og fara
hér á eftir brot úr kvæðinu:
Hundar hvíla hausa á löppum,
hljóta roð og bein hjá köppum.
Náð er úr með tönnum töppum.
Fulltrúar með eld í æðum
úr sér kreista feikn af ræðum,
rifja upp orð úr ættlandskvæðum.
Sól er löngu hætt að hækka,
hraða fer sér brátt að lækka.
Ennþá meinin ekki smækka.
Enginn finnur forsprakkana
fundarboðsins árdagshana.
Herinn enn er höfuðvana.
Voru að þukla á þjóðarkaunum,
þungbúnir í hugarraunum
lentu út í hrjóstur-hraunum.
Aldrei rata aftur hingað,
aldrei verður framar þingað
hér á þessum helga þingstað.
Hoppa um völlu heftir jálkar.
Hundum bætast roð og dálkar.
Yfir blakta frelsis-fálkar.
Og enn hnykkti Hannes betur á, er
hann stældi og afbakaði í háðung-
arskyni Þingvallasöng Íslendinga,
sem Steingrímur hafði ort og var nú
sunginn í fyrsta skipti á þessum Þing-
vallafundi. Skrumskæling Hannesar
á kvæðinu var ófagur skáldskapur.
„Öxar við ána
árdags í ljóma,
upprís hann Pétur og þjóðliðið allt,
fylfull er Grána,
falskt lúðrar hljóma,
fullur er Gauti og öllum er kalt.
Fram, fram, aldrei að víkja,
fram, fram, bæði menn og fljóð.
Ríðum yfir ána,
rekum niður fána,
ríðum stríðum vorri þjóð.“
„Gauti“ er Jón Sigurðsson, bóndi á
Gautlöndum í Mývatnssveit, einn af
frumherjunum í sjálfstæðisbaráttu
Íslendinga, „Þjóðliðið“ var herská
frelsishreyfing sem hann og Þing-
eyingar stofnuðu, en Pétur er sonur
hans, sem löngu síðar átti eftir að
verða styrkur bandamaður Hannesar
gegnum vináttu við Tryggva Gunn-
arsson. (Pétur var afi Gunnars Nor-
land, menntaskólakennara, sem var
mágur Matthíasar Johannessens,
skálds og ritstjóra).
Þorsteinn Thorarensen leggur
mikla áherslu á glæsileik Hannesar
Hafsteins, leiftrandi gáfur og gam-
ansemi, þekkingu á bókmenntum og
fagurfræði.
Axel Thorsteinsson, sonur Stein-
gríms skálds, segir frá því í bók sinni
um Vísi, að Gunnar Sigurðsson frá
Selalæk, sem var eigandi Vísis á
námsárum sínum hafi hrifist mjög af
Hannesi er hann gaf honum leyfi til
þess að birta „Þerriblaðsvísur“ og
fjölda annarra kvæða. Var það að
frumkvæði Hannesar, sem með því
styrkti ungan sér ókunnan mann,
með svo drengilegum hætti.
Það er við hæfi að vitna í ummæli
Benjamíns Eiríkssonar er hann lætur
falla í viðtali við Hannes Hólmstein
Gissurarson.
„En Hannes lærði, hann harðnaði.
Ef til vill hefir hinn mikli ósigur hans
1908 undir niðri glatt hann. Þegar
hann kom fram sem skáld skildi hann
þjóðina betur en þegar hann kom
fram sem stjórnmálamaður. Hann
hvatti hana, brýndi, vakti: „Þú skalt,
þú skalt samt fram.“ Var ósigurinn
ekki sigur þess Hannesar Hafsteins,
sem gefið hafði út kvæðabókina?
Stjórnmálamanninum Hannesi hafði
skjátlast. En var það slæmt? Hafði
honum skjátlast í öðru en því, að
þjóðin var betur vöknuð en hann
hafði hafði haldið? Skáldið Hannes
Hafstein túlkaði tilfinningar þjóð-
arinnar á unaðslegan og stórkostleg-
an hátt. Hann átti innlifunarhæfileik-
ann í ríkum mæli.“
Heiður þeim sem heiður ber.
Hannes Hafstein var um skeið
bankastjóri Íslandsbanka. Sá banki
auglýsir daglega í Ríkissjónvarpi.
Sæmra væri að syngja eitthvert ljóða
Hannesar eða vitna í kvæði hans.
Enskur söngur á ekki við í auglýs-
ingu banka sem geymir Ísland í heiti
sínu.
Hyllum Hannes Hafstein með því
að lesa, læra og syngja ljóð hans.
Um Hannes Haf-
stein og þátt hans
í þjóðfrelsi
Pétur Pétursson fjallar um
Hannes og þjóðfrelsið
’Hyllum Hannes Haf-stein með því að lesa,
læra og syngja ljóð
hans.‘
Pétur Pétursson
Höfundur er þulur.
Konungurinn fyrir framan Miðbæjarbarnaskólann ásamt gestum í konungsveislunni áður en sest var að borðum.
HINN 29. desember skrifaði að-
stoðarmaður landbúnaðarráðherra,
Eysteinn Jónsson, grein um gjafa-
kvótann. Því ber að fagna því það
gerist ekki á hverjum
degi sem stuðnings-
menn þess kerfis draga
athyglina að því. Von-
andi verður framhald
á.
Vegna greinarinnar
þarf þó eftirfarandi að
koma fram:
 Gjafakvótinn hefur
ekki stuðlað að hag-
kvæmni í útgerð. Ár-
in 1995 til 1999
greiddi allur sjávar-
útvegur að meðaltali
354 milljónir á ári í
tekjuskatt en árið
2001 greiddi álverið í Straumsvík
900 milljónir. Þannig virðist eitt
fyrirtæki vera arðbærra en allur
sjávarútvegur á Íslandi.
 Hlutfall háskólamenntaðra í út-
gerð er aðeins einn þriðji af með-
altali annarra atvinnugreina.
Einnig berast fréttir að þeim
fækki stöðugt sem leggja fyrir sig
nám í Stýrimannaskólanum og
sjávarútvegsfræðum. Þetta er
grafalvarlegt því samkvæmt rann-
sóknum hins virta Harvard-
prófessors Michael Porter er
lækkandi menntunarstig eitt
skýrasta einkenni hnignandi at-
vinnugreina.
 Brottkast á afla er einkenni gjafa-
kvótans, ekki kvóta-
kerfa og er vegna
hás verðs á kvóta.
Bæði hagfræðingar
og forstjórar sjávar-
útvegsfyrirtækja
hafa sýnt fram á að
það verð mun stór-
lækka við upptöku
fyrningarleiðar. T.d.
sýndi forstjóri Þor-
móðs ramma fram á
að markaðsverð yrði
aldrei hærra en 30
kr/kg.
 Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir fann ekki
upp fyrningarleið. Hún var sett
fram af auðlindanefnd Jóhannesar
Nordal, fyrrum seðlabankastjóra.
Innihald leiðarinnar styðja svo
105 háskólaprófessorar, nób-
elsverðlaunahafarnir í hagfræði
Gary Becker, Milton Friedman og
Joseph Stiglitz (efnahagsráðgjafi
Bill Clinton), tæplega helmingur
sjávarútvegsnefndar Sjálfstæð-
isflokks, tæplega helmingur sjáv-
arútvegsnefndar Framsókn-
arflokks, OECD, Alþjóða
gjaldeyrissjóðurinn, Samtök iðn-
aðarins, Starfsgreinasambandið
og fjölmargir þekktir íslenskir
hagfræðingar. Reyndar veit und-
irritaður ekki um einn einasta
hagfræðing sem telur núverandi
kerfi betra en fyrningarleið.
 Víðtæk kaup sjávarútvegsfyr-
irtækja á gjafakvóta merkir að
miklir fjármunir hafa farið úr
greininni til þeirra sem fengu
kvótann gefins. Hagkvæmt hefur
verið fyrir þá að fara með pen-
ingana til útlanda til að komast
hjá skattgreiðslum eins og löglegt
var. Morgunblaðið lýsti á sínum
tíma þeim ferli mjög vel (Jón
Ólafsson hefur líklegast lesið það.)
 Gjafakvótinn hefur ekki orðið til
þess að bæta hag í sjávarbyggð-
um. Milli 1993 og 2000 hækkuðu
tekjur á höfuðborgarsvæðinu um
3% en lækkuðu um 15% á Vest-
fjörðum.
 Einn helsti galli við gjafakvótann
er hversu valtur hann er í sessi.
Sú óvissa hindrar langtíma-
fjárfestingu í greininni sem væri
hagkvæm í varanlegra kerfi. Þetta
hefur forstjóri Samherja ítrekað
bent á. Það vandamál er hægt að
leysa á tvo vegu. Annars vegar að
afnema jafnræðisákvæði stjórn-
arskrárinnar og gefa gjafakvót-
ann endanlega, eða með því að
bjóða kvótann upp eins og fyrn-
ingarleið gengur út á. Stuðnings-
menn gjafakvótans skortir hins
vegar enn kjark til að ráðast að
jafnræðisákvæði stjórnarskrár-
innar og þess vegna býr sjávar-
útvegur við meiri óvissu en ella.
Það er því erfitt að skilja af hverju
jafnréttsýn og praktísk þjóð og Ís-
lendingar hafa ekki enn tekið upp
fyrningarleið. Skýringanna er
kannski að leita hjá Machiavelli.
Hann hélt því fram að breytingum
væri erfitt að ná í gegn. Allir sem
hagnist á núverandi kerfi séu öflugir
andstæðingar breytinga en stuðn-
ingsmenn séu mjög varkárir í sínum
stuðningi. Varkárnin sé vegna ótta
við andstæðingana sem hafa lögin
með sér og vegna eðlis mannsins
sem trúir ekki á breytingar fyrr en
að hafa reynt þær.
Það er því hollt að minnast þess að
aðeins 33 af 63 þingmönnum Alþing-
is studdu samninginn um evrópska
efnahagssvæðið en nú er hann óum-
deilt framfaraspor. Einnig er stutt
síðan önnur vígi forréttinda féllu og
er t.d. ekki langt síðan ráðherra út-
hlutaði leyfum til að reka apótek.
Það var jafnframt úthlutun á topp-
sæti í skattskránni. Það er aðeins
spurning um tíma hvenær þetta vígi
forréttinda fellur.
Gjafakvóti:
Vöxtur og velferð?
Guðmundur Örn Jónsson
skrifar um kvótamál ’Einn helsti galli viðgjafakvótann er hversu
valtur hann er í sessi.‘
Guðmundur Örn
Jónsson
Höfundur er verkfræðingur MBA.
www.thjodmenning.is
Mörkinni 3, sími 588 0640
www.casa.is
Opið mán.-fös. 11-18, lau. 11-15.
Húsgögn
Ljós
Gjafavara