Morgunblaðið - 26.02.2004, Page 44

Morgunblaðið - 26.02.2004, Page 44
MINNINGAR 44 FIMMTUDAGUR 26. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ hefði verið eini íslenski sósíalistinn sem reis undir nafni, en mótmælti því ekki heldur. Kannski hefur hann í reynd verið mér sammála þótt málið væri of viðkvæmt til að viðurkenna það. Héðinn hefur lengi verið við- kvæmt umræðuefni. Hann lét m.a. reisa á kreppuárunum nær 900 íbúðir handa fátæku fólki í vesturbænum í Reykjavík og þakkirnar voru brott- rekstur úr Alþýðuflokknum og síðar einnig úr Sósíalistaflokknum, sem hann tók þátt í að stofna, og loks úr formannsembætti Dagsbrúnar. Í ná- grannalöndunum unnu verklýðs- hreyfing og samvinnuhreyfing sam- an að mótun samfélagsins undir forystu sósíalista, en ekki hér. Kaup- félögin hér voru nær eingöngu bændakaupfélög og flest horfin. Byggðastefnan drap samvinnuhreyf- inguna. Oft ræddum við hina frægu ’68- kynslóð sem spratt upp er bandarísk stjórnvöld höfðu ráðist inn í Víetnam og heimtuðu unga fólkið í herinn. Margt ungt fólk neitaði, ekki síst stúdentar, og hóf mótmæli. Ráða- menn reyndu að brýna námsmenn með nauðsyn baráttunnar gegn kommúnismanum. Við erum sjálf kommúnistar söng unga fólkið og sótti alls kyns pönk í skúmaskot stór- borganna og stillti upp á svið í rifnum fötum lét það öskra í hljóðnema; við erum alþýðan, við viljum frið. Og bissnessinn sá þarna nýtt tækifæri og dreifði þessu um allan heim. Þann- ig tókst það ótrúlega, að gera komm- únismann að amrískri tískustefnu. Stríðinu lauk og fólkið sneri sér aftur að námi og vinnu og samþykkti loks á fundi að kommúnisminn væri bull og nú kæmi í staðinn pólitík árangurs- ins. Þá pólitík verðum við nú að þola. Ef árangursmenn eru spurðir um kommúnismann núna nefna þeir strax fataræflana og kalda stríðið. Lengra nær vitundin ekki. Ég kynntist Helga fyrst persónu- lega er ég flutti Leigjendasamtökin í Alþýðuhús Reykjavíkur árið 1991, en þar var hann húsvanur. Nú hafa ár- angursmenn selt auðvaldinu húsið undir hótel, húsið sem alþýðan byggði sjálf handa samtökum sínum. Helgi Sæmundsson fór út í lífið þjáð- ur af meðfæddum sjúkdómi og gat ekki unnið hvað sem var. Það setti örugglega mark sitt á störf hans og afstöðu. Það er dýrt að reka stórt heimili. Helgi kom víða við sögu, ekki síst í menningarmálum, og gaf sjálfur út margar ljóðabækur. Er ég tíndi saman einskonar úrval úr ljóðakver- um mínum og Jóhann í Skákprenti gaf út sá Helgi um útgáfuna. Líf Helga Sæm. var áreiðanlega ekki létt, en hann lét ekki baslið smækka sig og hélt sinni reisn hvað sem yfir gekk. Það er sjónarsviptir að Helga Sæmundssyni, hann var einn skemmtilegasti maður sem ég hef kynnst. Ég sendi fjölskyldu hans samúðar- kveðjur. Jón frá Pálmholti. Dauðann óttast ég ekki óðum þó birta dvíni að þegar feigð mín fer. Horfinna vina hendur handanvið myrkur grafar taka á móti mér. (Helgi Sæmundsson.) Um og eftir miðja öldina, sem leið, jafnvel fram á níunda áratuginn, var Helgi Sæmundsson þjóðkunnur sem snjall hagyrðingur, beinskeytur greinahöfundur og einn skemmtileg- asti og skopvísasti maður þjóðarinn- ar. Þegar honum tókst best upp gat hann verið heillar spaugstofu virði. Hitt var ekki á margra vitorði að hann var skáld gott, átti jafnvel til að yrkja betur en páfinn þegar þannig lá á honum. Gott var að eiga Helga Sæmunds- son að vini. Hann var ekki einungis heimamaður í íslenskum skáldskap allra alda heldur einnig vel heima í erlendum bókmenntum. Einkum voru honum kærir norrænir höfund- ar enda málvinur ýmissa bestu skálda Skandinava á tuttugustu öld. Og hann var kunnugur mörgu öðru en rithöfundum og bókmenntum. Fátt mannlegt var honum óviðkom- andi. Hann var hafsjór af fróðleik um menn og málefni, hann var gjörkunn- ugur sögu þjóðar okkar og minnið svo trútt að hann virtist ekki gleyma neinu sem hann hafði einhvers staðar og einhvern tímann heyrt eða lesið um menn og mannlíf annars staðar í heiminum. Hann var sem sé allra manna fjölfróðastur. Að því leyti var hann ef til vill líkari nítjándu aldar mönnum eins og Benedikt skáldi Gröndal en samtímamönnum sínum. Hvar sem Helgi kom fyllti hann andrúmsloftið gleði og fróðleik. Oft fannst okkur að andríki hans sæti eft- ir í stofum okkar löngu eftir að hann var horfinn á braut. Það var einnig gaman að fara í bílferð með honum og konu hans. Hann var bílglaður mað- ur, sparaði ekki spaugsyrðin, ræddi margt og fræddi um það sem fyrir augu bar. Síðustu ferð okkar með honum fórum við um Suðurnes í sum- ar sem leið. Þá kom hann meðal ann- ars í kirkjugarðinn á Stað í Grindavík þar sem ýmsir forfeður hans hvíla. Þar þótti honum gott að vera þótt næðingur blési af hafi. Nú hefur hann haldið á vit þeirra vonum fyrr. Í kvæðinu Að leiðarlokum segir Helgi Sæmundsson: Trúarinnar traust og styrkur tendrar von í döpru hjarta. Eilífðin er ekki myrkur; eilífðin er ljósið bjarta. Nú er hann sjálfur horfinn inn í ljósið bjarta. Við Björg minnumst góðs vinar með virðingu og þökk og vottum Valnýju og öðrum ástvinum hans dýpstu samúð. Ólafur Haukur Árnason. Á lífsleiðinni kynnist maður fólki sem verður manni misminnisstætt og miskært. Ég kynntist Helga Sæmundssyni fyrst fyrir rúmum tuttugu árum, er ég gerðist félagi í félaginu Akoges í Reykjavík, en þar hafði Helgi verið félagi lengi. Í þessi tuttugu ár höfum við átt margar góðar stundir saman. Ég verð að viðurkenna að ég bar ótta- blandna virðingu fyrir þessum mikla menningarvita er ég hitti hann fyrst, en eftir því sem tíminn leið gleymdi ég því reyndar fljótt. Helgi Sæm. er einhver skemmti- legasti maður sem ég hef kynnst. Það var sama hvar borið var niður og um hvað var rætt, atvinnumál, stjórnmál, menningarmál eða hvað eina, alls staðar var hann heima. Hans ótrú- lega skarpa hugsun kom fram í hans stuttu hnitmiðuðu og skemmtilegu tilsvörum. Helgi var einn af aðal menningar- vitum þjóðarinnar á seinni hluta síð- ustu aldar og var aðkoma hans að menningarmálum okkar mikil á þessu tímabili. Eitt af því sem mér fannst þó skemmtilegast var að heyra hann með sína sérkennilegu rödd fara með kvæði, þar var meist- ari á ferð og öllum ógleymanlegur sem á hlýddu. Það eru forréttindi að hafa kynnst og umgengist mann eins og Helga. Ég kveð hann með virðingu og þökk. Við Edda sendum Valnýju konu hans og fjölskyldu allri okkar innileg- ustu samúðarkveðju. Blessuð sé minning Helga Sæ- mundssonar. Magnús Ólafsson. Einhvern veginn er eins og hans gæti hvergi sterkar en við suður- ströndina, þessa eilífðar útsjávar, sem Stephan G. orti um forðum tíð. Og óvíða er hann máttugri, en þar sem hann öldum saman hefur sorfið skerin rétt utan við fjöruna við hinn forna Eyrarbakka, þ.e.a.s. á svæðinu milli ósa stórfljótanna, Ölfusár og Þjórsár. Og kúra þar þorpin Stokkseyri og Eyrarbakki, eins og til að minna mannskepnuna á smæð hennar og for- gengileika gagnvart sköpunarverki al- mættisins, – móður náttúru. Það var einmitt í fjörunni á Stokks- eyri, að Helgi Sæm. skildi eftir spor í sandi og hélt með fjölskyldu sinni út til Eyja, hálf tvítugur maðurinn. En árin í Eyjum urðu ekki mörg. Nítján ára settist hann á skólabekk í Sam- vinnuskólanum í Reykjavík. Á samri stundu var hann orðinn eitt þessara fórsturbarna Reykjavíkur, sem henni hefur verið svo tamt að laða að sér, ýmist til ásta eða tómlætis. Helgi Sæm. setti jafnan svip á mannlífið, ekki aðeins í Reykjavík, heldur um land allt. Maðurinn var nokkuð sérkennilegur í háttum og út- liti og röddin án samjöfnunar við raddir annarra manna. Og hann hafði til að bera þá spaugsemi, sem aðeins fylgir alvörugefnum mönnum. En undir gamansömu yfirborðinu, ólgaði eldur heitra hugsjóna, sem víða gætir í ljóðum hans. Helgi Sæm. var nefni- lega manngildissinni í anda jafnaðar- stefnunnar. Enda þótt Helgi væri einlægur jafnaðarmaður, var hann ekkert að sýta það, þótt aðrir hefðu frábrugðn- ar stjórnmálaskoðanir, svo fremi þeir sýndu af sér þann manndóm, að gam- an væri að kljást við þá. „Pólitíkin á að vera skeiðvöllur gæðinga,“ sagði hann í Morgunblaðsviðtali, sem und- irritaður tók við hann árið 1997. Því Helgi Sæm. var bardagamaður og hafði sem slíkur dálæti á hraustum andstæðingum. En það var með hann eins og aðra, sem líta stjórnmálin augum hins listræna bardagamanns; honum leiddust framsóknarmenn. Og nú skal kvaddur Helgi Sæm. í Stokkseyrarfjörunni, þar sem eilífð- ar útsærinn minnist við sker og fjöru- sand. Það mun lengi móta fyrir spor- um unglingsins í fjörunni þeirri arna. Pjetur Hafstein Lárusson. Ég átti því láni að fagna að kynnast Helga Sæmundssyni. Leiðir okkar lágu saman fyrir tilstuðlan Ingvars Ásmundssonar sem þá var formaður Sambands iðnmenntaskóla. Um nokkurra ára skeið las Helgi fyrir okkur prófarkir margvíslegra bóka og rita sem unnið var að til útgáfu. Það má kannski orða það svo að ég hafi verið í hlutverki vinnuveitandans og er skemmst frá því að segja að það hlutverk varð mér einstaklega ánægjulegt. Helgi var afburða próf- arkalesari svo að aldrei skeikaði hon- um. Það er ekki ætlunin hér að fara mörgum orðum um færni hans á þessu sviði, því þegar við kynntumst var hann löngu þjóðkunnur fyrir margra hluta sakir, m.a. snilld sína í meðferð tungumálsins. Það vakti fljótt athygli mína hversu víðsýnn og frjálslyndur hann var, ekki aðeins í viðhorfi til máls og stíls, þar sem hann á hinn bóginn var mjög kröfu- harður, heldur til allra mögulegra hluta annarra; – og svo var hann ekki aðeins einstaklega skemmtilegur þegar hann lét gamminn geisa heldur og ekki síður fyrir það hversu gífur- lega fróður hann var og átti auðvelt með að koma fróðleiknum á fram- færi. Við settumst oft á eintal og ræddum þá ýmislegt, langmest þó að ég hygg um tungumálið, bókmenntir og margan snillinginn á því sviði; sumum hverjum þeirra höfðum við reyndar báðir kynnst á lífsleiðinni. Eftir að Helgi hætti að vinna fyrir okkur kom fyrir að hann heimsótti mig í vinnuna eða að ég hitti hann á förnum vegi. Það urðu mér a.m.k. ævinlega fagnaðarfundir og nokkurs virði. Þar kom oftast, að í samræðum okkar rak hann mig á gat á sinn ljúfa hátt og svo þegar við skildum og gengum til annarra verka þá strauk hann mér gjarnan um vangann um leið og hann horfði í augun á mér. Mér fannst vissulega auðvelt að skynja það sem hvorttveggja uppörv- un og einlæga vináttu. Einu sinni ákváðum við að fara að Apavatni, þar sem ég á mér afdrep, og rifja upp liðna atburði sem vörðuðu á sínum tíma örlög Íslands. Tillaga Helga var m.a. sú að við mættum í þeirri ferð ekki láta undir höfuð leggjast að finna okkur einhvern góðan hól til þess að setjast upp á með viskípela í hendi og líta þaðan sögusviðið. Þessi Apavatnsför var því miður aldrei far- in. Mikið óskaplega hefði það nú verið gaman. – Í mennta- og menningar- legu tilliti var Helgi Sæmundsson einn af stórhöfðingjum okkar á tutt- ugustu öld. – Aðstandendum hans votta ég innilega samúð mína. Atli Rafn Kristinsson. HELGI SÆMUNDSSON Elskulegur fósturfaðir minn, bróðir og frændi, KRISTINN GESTUR KRISTJÁNSSON frá Bárðarbúð, verður jarðsunginn frá Hellnakirkju laugar- daginn 28. febrúar kl. 14.00. Rútuferð frá BSÍ kl. 10.00 sama dag. Ólafur Magnússon, Sigurbjörg Farrell, Elín Guðrún Gunnlaugsdóttir, Ólína Gunnlaugsdóttir, Kristjana Leifsdóttir, Kristján Leifsson, Þorvarður Gunnlaugsson, Kristján Gunnlaugsson. Ástkær dóttir okkar, systir og barnabarn, LINDA GUÐJÓNSDÓTTIR, Dunhaga 11, Reykjavík, er lést af slysförum föstudaginn 20. febrúar, verður jarðsungin frá Neskirkju við Hagatorg mánudaginn 1. mars kl. 15.00. Þeim, sem vilja minnast hennar, er bent á líknarfélög. Ellen Ólafsdóttir, Guðjón Kárason, Ólöf Ása Guðjónsdóttir, Hulda Ólafsdóttir, Ólafur Sveinsson, Lillý Ása Kjartansdóttir. Hjartkær eiginkona mín, móðir mín og amma okkar, SVAVA JAKOBSDÓTTIR, verður jarðsungin frá Hallgrímskirkju mánu- daginn 1. mars kl. 13.30. Jón Hnefill Aðalsteinsson, Jakob S. Jónsson, Jón Hnefill Jakobsson, Svava Jakobsdóttir, Anton Freyr Jakobsson, Ásta María Jakobsdóttir. Eiginmaður minn, faðir, bróðir, tengdafaðir og afi, ANTON PROPPÉ frá Þingeyri við Dýrafjörð, lést laugardaginn 21. febrúar. Jarðarförin fer fram frá Mýrakirkju við Dýra- fjörð laugardaginn 28. febrúar kl. 14.00. Gréta Gunnlaugsdóttir, börn, systir, tengdabörn og barnabörn. Elskulegur faðir okkar, tengdafaðir, afi og langafi, GESTUR KRISTJÁN JÓNSSON, Vesturbraut 2, Grindavík, lést á heimili sínu mánudaginn 16. febrúar. Jarðarförin hefur farið fram í kyrrþey að ósk hins látna. Aðstandendur þakka öllum þeim er auðsýndu samúð og vinarhug. Guð blessi ykkur öll. Elín H. Hafdal, Pétur Sigurbjörnsson, Sólrún Ó. Gestsdóttir, Sigurður Árnason, Steinunn J. Gestsdóttir, Henrik Pedersen, Jón A. Gestsson, Jóna Ó. Vignisdóttir, Friðrún H. Gestsdóttir, Guðmundur H. Sigvaldason, barnabörn og barnabarnabörn.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.