Pressan - 05.12.1991, Blaðsíða 40

40
FIMMTUDAGUR PRESSAN 5. DESEMBER 1991
Hlýt ao minnsta
kostiaðvera efni-
legur segir Illugi
Jökulsson, sem
segist lengi hafa
reynt að leyna því
fyrir sjálfum sér og
öðrum að hann
væri verðandi rit-
höfundur.
,,Ég hlýt aö minnsta kosti
ad vera efnilegur, en ég œtla
ekki aö lýsa því yfir ad þessi
bók sé tímamótaverk og þad
hefur enginn ennþá beöiö um
aö fá aö gera kvikmynd eftir
sögunni." Þaö er fllugi Jökuls-
son rithöfundur sem hefur
oröiö.
Hanner svo hógvœr og lítil-
látur aö erfitt reynist aö draga
upp úr honum nokkuö krass-
andi; ööruvísi mönnum áöur
brá, segja sjálfsagt einhverjir.
Hann segist fá svo mörg tœki-
færi til aö láta Ijós sitt skína. i
,,Éger ekki íþessum útvarps-
þáttum uö reyna aö segja
mönnum hvernig þeir eigi aö
Itaga sér, heldur hvernig þeir
eigi ekki aö aö haga sér, þaö
er svo auövelt. Aftur á móti er
mjög erfitt aö segja mönnurn
hvernig þeir eigi aö haga sér,
enda reyni ég þaö ekki."
Þaö er ekki aö ástæöu-
lausu sem hann fœr aö hufa
frjálsar hendur í útvarpinu
þar sem hann hefur flutt
landsmörmum hugleiöingar
sínar undanfarin misseri.
Hann kemur jafnan á óvart í
pistlum sínum, hefur hæfi-
leikann til aö sjá menn og
málefni frú annarri hliö en
gengur og gerist, og er auk
þess oftar en ekki skemmti-
legur, nokkuö sem menning-
arpostulunum þykir svo áfínt
nú til dags.
Þrátt fyrir ungan aldur á
liann aö baki langan feril
sem blaöa- og útvurpsmaöur.
Hann þótti strax sem blaöu-
maöur óvenjuliötœkur penni
og haföi ýmislegt aö segja;
hann ritstýröi menningarsíö-
um dagblaöa, brá sér í hlut-
verk bókmenntagagnrýn-
andans og var sjaldnast langt
undan þegar eitthvaö mark-
vert var aö gerast í hinu svo-
kallaöa menningarlífi. Hann
hefur tekiö saman bœkur um
sagnfrœöileg efni, kýs aö
kalla þaö blaöamannabœk-
ur, óg skrifaö barnasögu, og
er þá kannski bara fátt eitt
taliö.
Að minnsta kosti einhverjir
hafa beðið, fullir eftirvænt-
ingar, eftir því að hann sendi
frá sér skáldskap fyrir full-
orðna og nú er hún komin:
skáldsagan „Fógetavald",
„nútímasaga um ástir og ör-
lög“, segir höfundurinn bros-
andi.
En er skáldsagan Fógeta-
vald búin að vera lengi í smíð-
um?
„Nei, bara siðasta árið eða
svo. Að vísu skrifaði ég í mikl-
um fljótheitum drög að fyrstu
blaðsíðunum fyrir einum tíu
árum, en það voru bara þrjár
fjórar síður. Ég rakst á þessi
slitur fyrir um ári og fann þar
einhvern tón sem gerði það
að verkum að ég byrjaði á
þessu aftur."
Þar sem þú byrjaðir að fást
við þetta fyrir tíu árum er
þetta þá efni sem hefur stöð-
ugt sótt á þig?
„Nei, nei, þessi bók er ekki
skrifuð út frá neinu sérstöku
viðfangsefni. Ég byrjaði bara
að skrifa, svo fæddist hún um
leið og ég skrifaði. I upphafi
hafði ég ekki hugmynd um
hvernig þetta mundi þróast
og hvað ætti að gerast í sög-
unni. Ég leiddi ekkert hug-
ann að þessu efni í þessi tíu
ár. Þegar ég byrjaði að skrifa
fór verkið aö fæðast smátt og
smátt, ég var með þetta í hug-
anum flestum stundum og
smám saman fóru að fæðast
aðstæður og drög að sögu-
þræði. En aðallega varð þetta
til svona spontant, að
minnsta kosti bestu kaflarn-
ir.“
NÓG KOMIÐ AF
UPPVAXTARSÖGUM
Um hvað fjallar sagan í
grófum dráttum?
„Sagan fjallar um ókunn-
ugan mann sem kemur í lítið
þorp og enginn veit hvað
þessi maður er að vilja þarna.
Þetta gerist á stað þar sem lít-
iö er viö að vera og allt ástand
svona heldur nöturlegt og
fólki þykir einkennilegt að
þarna skuli allt i einu vera
kominn maður sem enginn
veit hvaöa erindi á. Sögu-
maðurinn, sem er fógetinn á
staðnum, fer að grafast fyrir
um hvað sé á seyöi og kemst
smátt og smátt aö því hvað
maðurinn er aö vilja. Nú í
leiðinni segir hann alls konar
sögur sem koma málinu mis-
jafnlega mikiö viö.“
Því hefur verið haldið fram
að þú sért þarna að skrifa um
tiltekna persónu og atburði,
sem átt hafa sér stað í veru-
leikanum, er eitthvað hæft i
því?
„Nei í rauninni ekki, það
má vera að menn geti kann-
ast við einhver smáatriði i
persónulýsingum sem maður
hefur hirt upp hér og þar. En
það er alveg af og frá að ég sé
að skrifa um einhvern tiltek-
inn einstakling. Það kom mér
reyndar á óvart hvað ég
þurfti lítið á slíkum veruleika-
fyrirmyndum að halda. Ég
hélt fyrirfram að ég mundi sí-
fellt þurfa að vera að lýsa ein-
hverjum sem ég þekkti til, en
það varð miklu minna en ég
hafði búist við."
Illugi segir að þessi sögulýs-
ing hljómi ekki ókunnuglega.
Ókunnur, dularfullur maður
kemur í hrörlega afkjálka-
byggð og einkennilegir hlutir
fara að gerast.
„Jú vissulega er þetta orðið
þrautpínt söguefni, en það
má lengi finna nýja fleti til að
skrifa um."
Nú hafa jafnaldrar þínir
verið einstaklega duglegir
við að skrifa um uppvaxtarár
sín í Reykjavík. Hvað ert þú,
borgarbarniö, þá aö reyna
með því að skrifa um lífið í
litlu þorpi úti á landi?
„Ætli sé ekki komið meira
en nóg af þessum uppvaxtar-
sögum af mölinni, það sýnist
mér nú eiginlega. Margar
þessara uppvaxtarsagna eru
ágætisbækur, en ég fann bara
ekki hjá mér neina þörf til að
skrifa slíka sögu. Mér finnst
að minnsta kosti ennþá
ástæðulaust að skrifa endur-
minningar mínar."
FREKAR UPPELDI
EN MEÐFÆDDIR
HÆFILEIKAR
Eftir að hafa haft að at-
vinnu að skrifa í mörg ár er
þá ekki skemmtileg tilbreyt-
ing að skrifa skáldsögu?
„Jú, þetta var óskaplega
skemmtilegt og skemmti-
legra en allt annað sem ég
hef fengist við. Þegar manni
finnst maður vera að gera
eitthvað sem smávitglóra er í,
þá er það vissulega skemmti-
legt."
Ymsir hafa hent að því
gaman að það sé að verða
með rithöfundastéttina hér á
landi eins og svo margar aðr-
ar stéttir, að störfin gangi í
ættir og erfitt sé að komast að
— eigi menn ekki skyld-
menni eða forfeður í grein-
inni. Þeir listamenn sem feta
í slóð feðranna eða mæðr-
anna hljóta stöðugt að búa
viö það ástand að verk þeirra
séu borin saman við verk for-
eldranna. Er það ekkert
þreytandi tilfinning?
„Ég hef nú engar sérstakar
áhyggjur af því. Mér finnst ég
í gegnum tíðina hafa unnið
fyrir því að vera metinn á eig-
in forsendum. Ég ætla þó
ekkert að draga úr þeim
áhrifum sem foreldrar mínir
hafa haft á t.d. atvinnuval
mitt og svo framvegis. Mér
fannst mjög ungum ekkert
eðlilegra en að ég yrði blaða-
maður og færi að skrifa."
Svo við höldum okkur við
rithöfundana er þetta þá bara
tilviljun að svo margir af
yngstu rithöfundum þjóðar-
innar eiga foreldra sem einn-
ig voru rithöfundar?
„Eg held að skriftaráráttan
geti alveg eins lagst í ættir og
t.d. trésmíði. Ég veit svo sem
ekki hvort það liggur í ein-
hverjum hæfileikum eða í
uppeldinu að maður lítur á
það sem eðlilegan hlut að fást
við eitthvað af þessu tagi. Ég
hef ekki velt því mikið fyrir
mér, heldur alltaf fundist það
eðlilegasti hlutur í heimi að
skrifa eitthvað. Ég hef ekki
farið út í að skrifa til þess að
apa eftir neinum eða til að
reyna að slá einhvern út.
Annars hallast ég frekar að
þvi að þetta liggi í uppeldinu
fremur en meðfæddum hæfi-
leikum."
EIN ÓFULLKOMIN
SETNING í
ÍSLANDSKLUKKUNNI
Á árum áður fékkst Illugi
nokkuð við bókmenntagagn-
rýni og lét þá ýmislegt flakka
sem menn voru misjafnlega
sáttir við. Hvernig finnst hon-
um skáldsagnahöfundar í
dag standa sig, eru ungir höf-
undar að skrifa framsæknar
og góðar sögur?
„Ekkert óskaplega, en það
koma alltaf út fáeinar góðar
skáldsögur á hverju ári. Ég
held að það sé ekki hægt að
gera kröfu um meira. Við er-
um ekki það fjölmenn þjóð
að við getum gert ráð fyrir að
hér séu óteljandi stórkostleg-
ir skáldsagnahöfundar. Þeir
duga mér alveg þessir fáu
sem gera góða hluti. Svo get-
ur maður bara alltaf lesið
Halldór Laxness ef manni
leiðist."
En hvað er það sem rekur
llluga til að skrifa? Er það
kannski heimsfrelsunarárátt-
an sem svo margir listamenn
eru ofurseldir?
„Nei, Guð forði mér frá þvi
að sú árátta reki mig áfram,
enda á ég ekki von á að kom-
ast í þá aðstöðu. Ég held ekki
að þaö sé neitt sérstakt sem
rekur mig áfram til að skrifa,
enda hneigist ég til að svara
fáu þegar menn spyrja um
bókmenntirnar með stórum
staf, svo ekki sé taiað um list-
ina með enn stærri staf. í mín-
um huga eru þeir sem kallast
geta alvörulistamenn ákaf-
lega fáir í öllum listgreinum
og ég ætla ekki að kalla sjálf-
an mig listamann i bili, og
veit ekki hvort ég geri það
nokkurn tímann. Eg ætla
bara að reyna að halda áfram
að skrifa mínar sögur, og þá
fyrst og fremst af því ég hef
gaman af því sjálfur. Það er
ekkert utanaðkomandi sem
rekur mig áfram."
Illugi segist ekki hafa
áhyggjur af því að skáldsagan
sé að líða undir lok vegna til-
komu alls annars les- og af-
þreyingarefnis.
„Ég held að eitthvað verði
að breytast í eðli manneskj-
unnar ef skáldsagan stendur
ekki af sér öll veður. Það er
ekkert sem kemur í staðinn
fyrir að liggja uppi í rúmi með
góða bók. í hverju galdur
skáldsögunnar og annarra
bókmennta liggur er það lík-
lega fyrst og fremst að sá sem
les verður að taka þátt í því
sem er að gerast, miklu meira
en þegar maður situr fyrir
framan sjónvarp þar sem allt
hefur verið matreitt ofan í
mann. Auk þess má segja að
hluti af því sem gerir mann-
eskjuna að manneskju sé ein-
hvers konar málvitund og
það er alltaf gaman að lesa
góðar setningar. Ég get nefnt
það til gamans að einu sinni
las ég Islandsklukkuna sér-
staklega með tilliti til þess að
reyna að finna beinlínis, þótt
skömm sé frá að segja, mis-
heppnaða setningu. Eg fann
eina sem kannski má telja
ófullkomna."
Ertu farinn að fást við nýja
skáldsögu?
„Nei, ekkert sérstaklega.
En ég sé nú fram á að halda
áfram á þessari braut á næst-
unni. Þetta hefur alltaf staðið
til þótt ég hafi lengi reynt að
komast hjá því. Vissulega
gæti orðið skemmtilegt að
skrifa leikrit. en ég hef alltaf,
frá því ég man eftir mér, litið
á mig sem verðandi skáld-
sagnahöfund fyrst og fremst
þó að ég hafi reynt að halda
því leyndu fyrir sjálfum mér
og öðrum. Og ég ætla að
halda áfram að líta á mig sem
verðandi skáldsagnahöfund."
Björn E Hafberg