Pressan - 12.12.1991, Blaðsíða 40

40
FIMMTUDAGUR PRESSAN 12. DESEMBER 1991
Ingólfur Margeirsson
Stærsti sigurinn
að viðurkenna
mistök sín
„Ég reyni að skrifa þannig, að lesandanum leiðist ekki, honum sé
skemmt, og haldi sig við lesturinn og leggi ekki bókina frá sér"
Fyrir áratug skrifaði hann
metsölubókina Lífsjátningu
— endurminningar Guð-
mundu Elíasdóttur söng-
konu. Nú tíu árum síðar er
Ingólfur Margeirsson kominn
með nýja ævisögu á markað-
inn sem hefur verið efst á
metsölulistum í tvær vikur í
röð; Lífróður Árna Tryggva-
sonar leikara og trillukarls.
En Ingólfur er þekktur fyrir
fleira en að vera metsöluhöf-
undur, hann á langan og á tíð-
um stormasaman iDlaða-
mannaferil að baki, þykir frá-
bær teiknari og nánir vinir
segja að hann sé góður gítar-
isti og skemmtilegur í part-
íum. Sjálfur segist Ingólfur
hafa áhuga á öllu mannlegu
og útskýrir velgengni bóka
sinna þannig að sér hafi lán-
ast að skilja viðmælendur
sína, ekki síst út frá eigin lífs-
reynslu.
Á menntaskólaárunum var
Ingólfur í Vesturbæjarklík-
unni sem réð lögum og lofum
í Menntaskólanum í Reykja:
vík á sjöunda áratugnum. I
klíkunni voru margir sem
þjóðin þekkir í dag: Hrafn
Gunnlaugsson, Vilmundur
Gylfason heitinn, Þórarinn
Eldjárn, Pétur Gunnarsson,
Magdalena Schram, Steinunn
Sigurðardóttir, Signý Páls-
dóttir og fleiri. Hópur þessi
var iðinn í menningar- og fé-
lagslífi skólans, gaf m.a. út
skáldrit og menningarblöð.
Þau stofnuðu klúbb sem var
svipaður klúbbnum sem marg-
ir muna eftir úr myndinni
Lost Poets Society, og kölluðu
Miðgarð. Krakkarnir hittust
einu sinni í viku uppi á lofti í
íþöku yfir kertaljósum og
lásu úr hugverkum sínum.
,,Það er svolítið sérstakt, að
þótt við færum í margskonar
nám enduðum við öll í því
sem við vorum að gera í
menntaskóla — að skrifa og
fást við þjóðlífsmál í ein-
hverri mynd. Ég hélt til
Stokkhólms ásamt Hrafni og
hóf nám í leiklistar- og kvik-
myndafræði við Stokkhólms-
háskóla en endaði síðar í Nor-
egi þar sem ég vann sem
blaðamaður og teiknari í
nokkur ár. Undir niðri lang-
aði mig alltaf að skrifa og
teikna og blaðamennskan
varð ákveðinn farvegur fyrir
þá þörf.“
Fljótlega gripu þó bóka-
skrif inn í blaðamennskuferil-
inn. Fyrsta bók Ingólfs, Lífs-
játning, kom út 1981, varð
metsölubók og tilnefnd til
Bókmenntaverðlauna Norð-
urlandaráðs, fyrst íslenskra
ævisagna. Bókin þótti
óvenjuleg og stinga í stúf við
hefðbundnar ævisögur og
skapaði að vissu leyti nýja
gerð íslenskra ævisagna, sem
stundum hafa verið kallaðar
játningabækur.
Ævisögurnar sem Ingólfur
hefur skrifað eru ekki um
glæsta sigra afreksfólks eða
málsvarnarbækur þar sem
viðkomandi notar ævisög-
una til að verja sjálfan sig eða
atburði sér tengda fyrir landi
og þjóð: ,,Ég held að fáir nái
þannig markmiðum sínum
og ég vil skrifa um fólk sem
hefur oröið undir í þjóðfélag-
inu en sigraði sjálft sig að lok-
um. Að mínu mati er það
stærsti sigur einstaklingsins
að viðurkenna mistök sín,
læra af þeim og sættast við
sjálfan sig. Ég hef áhuga á
fólki sem hefur tekist ærlega
á við sjálft sig, því mér finnst
það meiri sigur en sigrar í list-
um eða pólitík. Það er þetta
hvunndagslega drama sem
gerir ævina áhugaverða.
Ég vil að lesandinn geti
sagt við sjálfan sig þegar
hann les bókina: ,,Já, þetta
kannast ég við, þetta hef ég
upplifað, svona hefur mér lið-
ið, í sigrum, í ósigrum ...“ Ég
vona, að ég sé að skrifa tíma-
lausar bækur. Bækur sem eru
ekki bara lesnar ein jól, held-
ur lifi til lengri tíma.“
Ingólfur segir, að hann
skrifi bækur fyrir venjulegt
fólk á máli sem almenningur
skilur: „Textinn má ekki
þvælast fyrir lestrinum. Ég
reyni að forðast skrúð eða til-
gerð í texta. Ég vil að sem
flestir lesendur sjái sjálfa sig í
bókinni að hluta til. Ég vil
forðast umfram allt að skrifa
fyrir ofan hausinn á fólki eða
fyrir neðan það. Ég reyni að
skrifa þannig, að lesandanum
leiðist ekki, honum sé
skemmt, og haldi sig við lest-
urinn og leggi ekki bókina frá
sér.“
TRAUST OG SKILNINGUR
Þeir sem lesa bækur Ingólfs
fá heilsteypta mynd af við-
mælendum hans, hugrenn-
ingum þeirra og tilfinning-
um.
„Vinna við svona bók bygg-
ist mikið upp á trausti og ég
ver stundum mörgum vikum
í samræður við fólkið til að
vera fullviss um að það sé til-
búið í þessa vinnu og það
mikla álag sem henni fylgir."
Árni og Ingólfur eyddu 5
mánuðum saman í Hrísey til
að vinna að þessari bók.
„Ég hef oft lýst þessari
vinnu þannig, að þetta sé eins
og sálfræðistarf að hluta til.
Stundum þarf að ýfa upp
gömul og gróin sár, bitrar og
sárar minningar. Það er erfitt
að horfast í augu við sjálfan
sig og viðurkenna að maður
hafi gert alvarleg mistök á
ævinni. Til þess að geta skrif-
að um þessa hluti þarf maður
líka að hafa lent í ýmsu sjálf-
ur.
Það má segja að sálir okkar
Árna og Guðmundu hafi oft
snerst. Ég hef líka upplifað
sigra og ósigra í lífinu, likt og
viðmælendur mínir. Ég hef
upplifað sárindi og gert stór
mistök í lífi mínu. En ég hef
lika gert margt rétt. Ég hef
óneitanlega endurmetið
margt í mínu eigin lífi eftir að
hafa verið með þessum
manneskjum og það hefur
verið mjög þroskandi fyrir
mig að hafa unnið með þess-
um vinum mínum."
SKÁLDSAGNA- OG
BLAÐAMANNASTÍLLINN
Ingólfur segir að þörf fyrir
mikla efnissöfnun sé arfur frá
blaðamennskunni. Hann er
líka mjög hrifinn af rithöfund-
um sem hafa komið úr blaða-
mannastétt, eins og Mark
Twain og Ernest Hemingway.
Ingólfur notar skáldsagnastíl-
inn til að gera viðtalsbók að
skemmtilegri lesningu og
glæða hana innra lífi.
„Skrásetjarinn verður að
hafa frelsi og þor til að setja
suma hluti í orð þegar við-
mælandinn getur það ekki.
Ég tek mér þetta frelsi til að
skrifa líflegri texta."
Stundum kemur textinn úr
lífsreynslu skrásetjarans.
„Þegar ég skrifaði bókina
um Guðmundu Elíasdóttur
bjó ég úti í Noregi og hafði
óskaplega heimþrá. í einum
kafla bókarinnar lýsir Guð-
munda heimþrá. Allur innri
tónn textans kom úr mínu
eigin brjósti, úr minni sáru
heimþrá. í öðrum kafla lýsir
Guðmunda því er hún elur
sitt fyrsta barn. Ég hefði aldr-
ei getað skrifað þann texta
nema af því ég hafði sjálfur
verið viðstaddur fæðingu
míns fyrsta barns.
Stundum í viðtölum okkar
Árna sagði hann að sér hefði
sárnað eitthvað í lífinu eða
eitthvað gert hann dapran,
en hann kom kannski ekki
orðum að þessari tilfinningu.
Þá gat ég stundum nýtt mér
eigin lífsreynslu og sett mig í
spor Árna og skrifað þannig
tilfinninguna út frá eigin
brjósti. Þegar Árni las text-
ann yfir sagði hann stundum:
„Hverning í fjáranum veistu
að mér leið akkúrat svona?“
Skrásetjarinn verður líka
að upplifa hluti sem hann hef-
ur ekki gert áður til að vera
fullfær um að skilja viðmæl-
anda sinn til hlítar.
Ég gat ekki skrifað um
trilluróðra Árna fyrr en ég fór
nokkra túra með honum í
sumar frá Hrísey. Upplifði sjó-
inn sjálfur. Eins varð ég að
heimsækja þá staði sem hann
lýsti en ég hafði ekki séð áð-
ur, eins og t.d. Borgarfjörð
eystra.
Þá getur lík lífsreynsla ver-
ið þýðingarmikil fyrir skrán-
ingu ævisagna.
Þegar Árni sagði mér frá
því þegar hann fékk slæman
leikdóm í fyrsta skipti, sem
varð hreint áfall fyrir hann,
þá skildi ég hann mjög vel. Ég
hafði verið blaðamaður í
mörg ár og alltaf verið á bak
við öruggan skerm þegar ég
lenti sjálfur í fjölmiðlafári og
fékk að kynnast blaða-
mennskunni hinum megin
frá. í tilfelli okkar beggja varð
þetta vendipunktur á ferlin-
um til meiri þroska og skiln-
ings á því sem við vorum eig-
inlega að gera; ég sem blaða-
maður og hann sem leikari.
Maður þarf oft kjaftshögg til
að meta sjálfan sig upp á
nýtt.“
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Undanfarin fjögur ár hefur
Ingólfur verið ritstjóri Al-
þýðublaðsins.
„Þegar Jón Baldvin bauð
mér ritstjórastarfið í ársbyrj-
un 1987 varð ég hissa. Ég
hafði aldrei verið í neinum
pólitískum flokki en Alþýðu-
flokkurinn féll mér í geð. Ég
hafði verið hallur undir skoð-
anir míns gamla vinar Vil-
mundar Gylfasonar og hreyf-
ingar hans, Bandalags jafnað-
armanna. BJ hafði nýverið
gengið í Alþýðuflokkinn í
heilu lagi og ég ákvað að slá
til og prófa. Það var líka
spennandi viðfangsefni að
reyna að reisa við þetta hálf-
dauða Alþýðublað. Nógu
geggjað til að ég fékk áhuga.
Mig hafði einnig alltaf vant-
að reynslu af blaðamennsku
stjórnmálanna. Ég vildi
kynnast störfum Alþingis,
stjórnkerfi landsins og póli-
tíkinni að innan.
Ég held því fram að okkur
hafi tekist að gera djöfulli
gott átta síðna blað, stofnuð-
um PRESSUNA sem sjálfstætt
og óháð vikublað og PRESS-
AN fékk að gera það sem hún
vildi óháð flokknum.
Það gekk hins vegar ekki
að gera Alþýðublaðið að stór-
blaði. Eigendur blaðsins,
þ.e.a.s. Alþýðuflokkurinn,
voru afskiptalausir um hag
blaðsins og ritstjórnin varð
að reka blaðið með auglýs-
inga- og áskrifendatekjum.
Ríkisstyrkurinn fór að öllu
leyti í flokkinn. í dag er stað-
an þannig að öllu starfsfólki
hefur verið sagt upp og
PRESSAN hefur verið seld
sjálfstæðum aðila. Ég er opin-
berlega í starfsleyfi frá Al-
þýðublaðinu frá og með ára-
mótunum. En reynslan á Al-
þýðublaðinu var ómetanleg-
ur skóli. Ég hef aldrei lært
eins mikið um valdakerfi ís-
lands og völundarhús pólitík-
urinnar. Eftir störf mín við Al-
þýðublaðið fór ég fyrst að
skilja hverjir eiga og stjórna
íslandi."
FRAMTÍÐIN
Ingólfur er á tímamótum í
lífi sínu. „Ætli það sé ekki eðli
blaðamannsins að vera oft á
tímamótum. Það sem mig
langar mest til að gera er að
haldr áfram að skrifa og
teikna, hvíla mig á blaða-
mennskunni. Ég er búinn að
vera að þessu meira eða
minna á annan áratug." —
Ingólfur er með tvær bækur í
huganum: „Annað er pantað
verk og hitt er verk sem verð-
ur á nótum skáldsögunnar en
samt úr ákveðnu skeiði í lífi
mínu, unglingsárunum. Engu
verður breytt um nöfn eða
staðreyndir og ég blanda
saman blaðamannastílnum
og skáldsagnaforminu."
Þórunn Bjamadóttir