Pressan - 12.12.1991, Blaðsíða 31

FIMMTUDAGUR PRESSAN 12. DESEMBER 1991
31
ækur &
'akkelsi
Sonur bílaviðgerðamannsins
aristókratinn og kolkrabbinn
— Eimskip fœr þungar ádrepur í bókaflóöinu
Hús Halldórs H. Jónssonar viö Ægisíðu; þar eru haldnar fínustu
veislur í bænum.
Ef einhver aðili er áberandi
í jólabókaflóðinu, án þess þó
að gefa út neina bók, hlýtur
það að vera Eimskipafélag ís-
lands. i bókinni Á slóð kol-
krabbans fjallar Örnólfur
Árnason um ættarveldið á ís-
landi og telur að allir þræðir
þess renni saman í húsi Eim-
skipafélagsins við Pósthús-
stræti. í endurminningabók
telur Sigurður Helgason,
fyrrum forstjóri Flugleiða, að
ásókn í völd sé það sem knýi
Eimskipafélagsmenn áfram
tjl síaukinna umsvifa. Og Jón
Óttar Ragnarsson skrifar lyk-
Halldór H. Jónsson; fágaður
aristókrati sem þó er ekki yfir
þaö hafinn aö maka krókinn.
ilróman um snillimenni sem á
í baráttu upp á líf og dauða
við ægivald peninga og ætta.
Pað koma ótal nöfn við
sögu í bók Örnólfs Arnason-
ar um veldi kolkrabbans
margumtalaða í íslensku við-
skipta- og stjórnmálalífi.
Tveir menn eru þó svo títt-
nefndir að þeir hljóta að geta
gert tilkall til þess að teljast
aðalpersónur bókarinnar.
Pað eru þeir Halldór H. Jóns-
son, stjórnarformaður Islands
svokallaður, og Hördur Sigur-
gestsson, forstjóri Eimskipa-
félagsins.
Þetta er svosem engin
furða, víða teygja þessir
menn anga sína. Við getum
af handahófi getið nokkurra
fyrirtækja þar sem Halldór H.
Jónsson hefur verið stjórnar-
formaður, fyrrum stjórnarfor-
maður eða stjórnarmaður:
Sameinaðir verktakar, Eim-
skipafélag íslands, Burðarás,
Skipaafgreiðsla Jes Ziemsen,
Garðar Gíslason, Skeljungur,
Bændahöllin, íslenskir aðal-
verktakar, Flugleiðir og Is-
lenska álfélagið. Og þá er að-
eins fátt eitt nefnt.
Og Hörður, þótt vita ætt-
laus sé, hálfgert fósturbarn
títtnefndra fjórtán fjöl-
skyldna; hann trónir eins og
kóngur yfir íslenskum sam-
göngu- og flutningaiðnaði —
forstjóri Eimskips, stjórnar-
formaður Flugleiða. Og þeg-
ar Hörður talar leggja menn
við hlustir.
FÍNASTA FÓLK
Á ÍSLANDI
Halldór H. Jónsson fær þá
einkunn hjá Örnólfi að hann
sé mjúkmáll yaristókrati, sið-
fágaður maður með góðan
smekk, en slyngur og fylginn
sér, kannski útsmoginn. Þótt
hann gegni virðingaremb-
ættum sé hann ekki yfir það
hafinn að maka krókinn, eins
og til dæmis þegar hann seldi
einhver reiðinnar býsn af
veggfóðri í stórhýsi sem hann
átti þátt í að reisa — og var
rekinn úr Arkitektafélagi ís-
lands fyrir vikið.
Það eru þó veislurnar í húsi
Halldórs við Ægisíðu 88,
flottræfilshátturinn og ,,há-
stéttarlífið" á Halldóri og
kumpánum hans sem virðist
Örnólfi einna hugstæðast;
„Þetta er alveg sérstakt
,,sósæétí“ hér í landinu. Þetta
er fólkið sem kaupir dýru
málverkin. Ekki á uppboðun-
um, heldur svona prívat.
Þetta er fólkið sem byggir
þessar fínu og risastóru „vill-
ur“, býður hvert öðru í lokað-
ar smóking- og síðkjólaveisl-
ur á einkaheimilum, heldur
þessa gríðarlegu höfðingja-
sumarbústaði. Svona býr það
sér til sérstakan heim, sem
þetta áhrifafólk lifir í. Á sumr-
in er riðið á úrvalsgæðingum
milli laxveiðiánna og rætt um
málverkakaupin. En þetta er
lokaður selskapur og mottóið
er að láta ekki mikið á sér
bera út á við. Þegar yfirlits-
sýningar eru á verkum meist-
ara íslenskrar myndlistar og
við myndir stendur „í einka-
eign", þá eru eigendurnir yfir-
leitt úr þessum hópi.“
Og ennfremur:
„A heimili hans við Ægisíð-
una, gegnt Bessastöðum, eru
til dæmis einatt brúkaðir
undirdiskar úr gulli þegar
góða gesti ber að garði. Og
þegar stjórn Eimskips heldur
mannfagnað á Hótel Sögu
þykir formanninum ekki
sæmandi að bjóða einungis
upp á þann borðbúnað, sem
þar er notaður í veislum fyrir
þjóðhöfðingja ý opinberum
heimsóknum til íslands, held-
ur er náð í almennilega kerta-
stjaka og annað þvíumlíkt
heim til Halldórs. Og þegar
haldið var upp á 75 ára af-
mæli Eimskips árið 1989 með
Sigurður Helgason; baröist
viö Eimskipafélagiö, vann orr-
ustu en tapaði stríöinu.
200 manna veislu á Hótel
Sögu hlaut hver hofróða
skartgrip úr skíragulli í borð-
gjöf. Þarna svífur andi Hall-
dórs yfir öllu og nokkur ár í
návist hans geta vegið upp á
móti hversu sáru ættleysi sem
er.“
MOGGINN SEGIR STOPP
Ólíkt Halldóri og aðals-
mannstilburðum hans er
Hörður Sigurgestsson svolítill
töffari, harður nagli sem
hófst af eigin rammleik, son-
ur bílaviðgerðamanns sem
reis til hæstu metorða, bis-
nessmaður fram í fingur-
góma, sem veit mæta vel af
þeim völdum sem hann hefur
og nýtur þeirra. Örnólfur hef-
ur líka spurnir af því að hann
þyki ekki hafa ýkja mikla
kímnigáfu, en hins vegar sé
hann smátt og smátt að læra
hina aristókratísku fram-
komu í skóla Halldórs H.
Jónssonar.
Örnólfi Árnasyni verður
tíðrætt um samskipti Harðar
við Morgunblaðið, einkum þó
Styrmi Gunnarsson ritstjóra.
Lengstum hafa verið marg-
rómaðir kærleikar með
Mogganum og Eimskipafé-
laginu. Það gjörbreyttist þeg-
ar Styrmir skrifaði frægt
Reykjavíkurbréf 10. mars
1990. Þar leiddi Styrmir að
því getum að Eimskip væri að
breytast í „fjölskyldufyrir-
tæki“ og spurði áleitinna
spurninga um þá samþjöpp-
un sem orðið hefði í eignar-
aðild að fyrirtækinu. Að nafn-
inu til væru eigendur um 13
þúsund, en í raun ættu um 15
aðilar um 40 prósent í fyrir-
tækinu. Og Styrmir segir orð-
rétt:
„Af þessum sökum er ekki
ólíklegt, að samþjöppun á
eignaraðild að Eimskipafé-
laginu hafi orðið með þeim
hætti á löngum tíma, að eig-
endur hlutabréfa hafa komið
á skrifstofu félagsins og
óskað eftir því að félagið
keypti bréfin, sem hafa svo
verið seld aftur ýmsum af nú-
verandi forráðamönnum fyr-
irtækisins."
Og Styrmir bætir við að slík
viðskipti séu bönnuð með
lögum í flestum öðrum vest-
rænum ríkjum, þar séu í gildi
ákvæði sem banni stjórnend-
um fyrirtækja sem jafnframt
eru hluthafar að notfæra sér
vitneskju um innri málefni
fyrirtækjanna til að hagnast á
viðskiptum með hlutabréf í
þeim sömu fyrirtækjum!
HLUTABRÉFÁ
HLÆGILEGU VERÐI
Örnólfur leggur út af þess-
um viðskiptum, hvernig
gengu þau fyrir sig?
Jú, hann segir að áður en
hlutabréfamarkaðir hófu
störf hafi verið stöðugur
straumur af fólki inn á skrif-
stofu Eimskips; þetta hafi ver-
ið venjulegt fólk með lítið
viðskiptavit sem vildi losna
við hlutabréf í fyrirtækinu.
Það hafi verið auðsótt mál og
félagið hafi borgað þessu
fólki smánaraura fyrir bréfin,
nafnverð þeirra, sem var
hlægilega lágt. Ekki hafi ver-
ið til nein opinber skráning á
verðmæti þeirra til að styðj-
ast við.
Afdrif þessara bréfa hafi
verið dálítið einkennileg. Þau
hafi keypt sjálfur forstjórinn,
Hörður, stjórnarformaður-
inn, Halldór H. Jónsson, og
varaformaðurinn, Indridi
Ftílsson í Skeljungi.
Með þessu móti hafi hluta-
fjáreign þeirra aukist til muna
og Hörður, sem kominn er af
alþýðufólki, eignast hlutabréf
fyrir hátt í hundrað milljónir.
Það er ekki furða þótt Matt-
híasi og Styrmi hafi blöskrað
skrifar Örnólfur.
Vinátta hefur náttúrlega
orðið að engu út af minna til-
efni og Örnólfur hefur heyrt á
skotspónum að Hörður sé
svo hatrammur út í Styrmi að
hann nefni þennan fyrrum
vin sinn ekki lengur með
nafni, heldur heiti hann nú
einfaldlega „Morgunblaðið".
En þegar mikið liggi við að
greina á milli Styrmis og
Matthíasar, þá sé hann í
munni Harðar „tengdasonur
Finnboga Rúts“. Morgunblað-
ið sjálft sé hins vegar hætt að
heita Morgunblaðið í máli
Harðar; það heiti núorðið
„blað alþýðunnar".
OFMETNAÐIST HÖRÐUR?
Eimskipafélag íslands hlýt-
ur þungar ákúrur í jólabóka-
flóðinu fyrir útþenslu og
valdabrölt, ekki bara í bók-
inni Á slóð kolkrabbans eftir
Örnólf Árnason, heldur líka í
æviminningum Sigurdar
Helgasonar, fyrrum forstjóra
og stjórnarformanns Flug-
leiðaj sem birtast undir heit-
inu / sviptivindum. Sigurður
skýrir frá þvi, og þarf engum
að koma á óvart, að lengi hafi
andað köldu milli hans og
Eimskipafélagsmanna, sem
hafa átt mikinn og vaxandi
hlut í Flugleiðum. Fyrsti
ásteytingarsteinninn sem Sig-
urður nefnir er þegar Eim-
skipafélagsmenn reyndu að
koma Sigurgeir Jónssyni,
þeim er síðar varð ráðuneyt-
isstjóri í fjármálaráðuneyti, í
stól forstjóra Flugleiða. Til
þess segir Sigurður að þeir
hafi notið stuðnings sterkra
aðila í Sjálfstæðisflokki, til
dæmis Alberts Gudmunds-
sonar og Þorsteins Pálssonar.
Þarna hafði Sigurður Helga-
son þó betur og fékk því
framgengt að Siguröur
Helgason yngri, nafni hans,
tók við forstjórastólnum.
Þetta eru náttúrlega gaml-
ar ávirðingar. Miklu nýlegri
og stórvægilegri eru átökin
sem urðu vegna vaxandi
eignarhlutar Eimskipafélags-
ins í Flugleiðum og urðu ekki
síst merkjanleg fyrir aðal-
fund 1990 þegar Eimskipafé-
lagsmenn vildu koma Sigurði
úr stjórnarformannsembætti,
„kasta mér út“, eins og hann
orðar það sjálfur. Sú tilraun
mistókst og telur Sigurður að
það hafi meðal annars verið
vegna þess að Morgunblaðið
varaði sterklega við útþenslu
Eimskips.
Það er svo auðvitað al-
kunna að á síðasta aðalfundi
höfðu Eimskipafélagsmenn
sitt fram í skjóli hlutabréfa-
eignar og atkvæðamagns;
Hörður Sigurgestsson, for-
stjóri Eimskips, varð stjórnar-
formaður Flugleiða, Sigurður
Helgason fór á eftirlaun.
Sigurður fer ekki dult með
þá skoðun sína að þar hafi
ásókn í völd ekki síður ráðið
gerðum Eimskipafélags-
manna en hagsmunir.
Annars minnist Sigurður
þess og þykir dálítið kyndugt
að Hörður Sigurgestsson
skuli einmitt vera gamall
starfsmaður Flugleiða. Hann
var framkvæmdastjóri fjár-
málasviðs félagsins frá 1974
tll 1979, þegar hann réðst til
Eimskipafélagsins. Sigurð
virðist hins vegar gruna að
Hörður hafi af fremsta megni
reynt að gleyma þessum
hluta starfsævi sinnar. Og
hann telur líka að Hörður sé
nokkuð annar maður en þeg-
ar hann vann hjá Flugleiðum:
„Stundum hvarflar að mér
hvort það kunni ekki að vera
að Hörður hafi hreinlega of-
metnast af því að klifra svo
hratt upp metorðastigann
sem raun ber vitni.“
ÆTTARVELDIÐ í
DALLAS-BÚNINGI
Jón Óttar Ragnarsson er
líka heltekinn af ættarveld-
inu í lykilskáldsögu sinni
„Fimmtánda fjölskyldan".
Þar er aðalpersóna Óskar, ná-
ungi sem getur varla talist
svo giska ólíkur Jóni Óttari
sjálfum; ungur snillingur, rétt-
sýnn og frjór. Hann á í eilífri
baráttu við fjölskyldurnar
fjórtán, og þær eru skipaðar
mörgum persónum sem flest-
ar bera keim af Herði Sigur-
gestssyni (meira að segja
sumar konurnar). Aðalátökin
eru þó á milli snillingsins
Óskars og ómennisins Ragn-
ars. Ragnar minnir meira en
lítið á persónu Jóns Ólafsson-
ar í Skífunni, að minnsta kosti
eins og hún lítur út í mýmörg-
um kjallaragreinum Jóns Ótt-
ars. Ragnar er ekkert annað
en fé- og valdagráðugur
þrjótur, undirförull, snobbað-
ur, ófyrirleitinn og vandar
ekki meðulin.
Þannig notar Jón Óttar
skáldsöguformið til að færa
íslenska ættarveldið í eins
konar Dallas-búning. At-
burðarásin verður smátt og
smátt lygileg, melódramat-
ísk: Aðalskúrkurinn fremur
morð til að komast yfir arf og
kennir öðrum um. Snillingur-
inn Óskar sviðsetur sjálfs-
morð en birtist síðan sprelllif-
andi á grískri eyju. Og náttúr-
lega er það eiginkonan sem
finnur hann, hver önnur?
Hörður Sigurgestsson; sonur
bílaviðgeröamannsins sem
hófst af eigin rammleik til
mikillar hlutafjáreignar.
Þau hittast, þetta eru end-
urfundir við eiginmann sem
hún taldi dáinn, grafinn. Bak-
sviðið er Eyjahafið, sólarlag-
ið þar, veðurbarin andlit,
djúpsæ augu. Samt líða ekki
nema svona átján línur frá
því þau hittast á nýjan leik og
þangað til snillingurinn Ósk-
ar tekur að messa yfir kon-
unni um kolkrabbann heima
á íslandi, samþjöppun auðs
og valda.
Jón Óttar er semsagt með
kolkrabbann á heilanum, rétt
eins og þeir Örnólfur og Sig-
urður Helgason. Við látum
aðra dæma um hvort hann er
heilaspuni eða hættulegur
óvinur...
HÖRÐUR GEGN
ALMENNINGSÁLITI
Þess er svo að geta, svona í
lokin, að Hörður Sigurgests-
son svarar á vissan hátt fyrir
sig í ritinu Lífsviðhorf mitt,
viðtalsbók við átta nafn-
kunna íslendinga sem Iðunn
gefur út.
Athugum hvernig Hörður
svarar þessum klögumálum:
„Völd? Ég hugsa ekki í völd-
um. Ég bý ekki til samsæri og
spinn valdavef mér til fram-
dráttar. Slíkt er mjög fjarri
mér. Það fer hins vegar ekki
hjá því í þessu þjóðfélagi, eins
og öðrum, að einhverjir fái
völd. Spurningin er hvernig
með þau er farið.
Auðvitað hefur forstjóri
Eimskips völd. Þau eru tæki
til að ná ákveðnum markmið-
um út á við og stjórna fyrir-
tækinu inn á við. Fyrir mig
persónulega hafa völd þýð-
ingu sem tæki til að ná ár-
angri og skila málum þannig
áfram að ástandið sé betra en
það var þegar ég kom að því.
Ég held að umhverfi eins
og hér á íslandi, þar sem
menn eru undir margföldu
eftirliti, gefi ekki tilefni til að
hræðast misnotkun eða sam-
þjöppun valds ...
Aftur á móti má segja að
fjölmiðlar hafi mikil völd, því
þar er ákveðið hvað telst mik-
ilvægt og hvað ekki. Það sem
er kallað almenningsálit er
ekki til sem mikill vísdómur
að mínu mati og almenning-
ur á kannski minnstan þátt í
að búa það til þótt hann beri
það áfram. Ég tek umtal ekki
nærri mér nú orðið og hef
kannski aldrei verið eins til-
búinn til þess og núna að
ganga gegn því sem kallað er
almenningsálit."