Pressan - 18.06.1992, Qupperneq 35

MIÐVIKUDAGUR PRESSAN I7.JÚNÍ 1992
35
Á þessum tíma árs er það skylda fslend-
inga að hugsa þjóðlega og láta hugann
reika aftur til fornrar frægðar og hetju-
dáða landsins manna. íslendingum er
gjarnt að ýkja eigið ágæti en oft er það
gestsins auga sem dregur upp gleggri
mynd af raunveruleikanum. PRESSAN
hafði samband við valinn hóp erlendra
manna og kvenna sem búsett eru hér-
lendis og fékk þau til að spjalla um ís-
lenska tilveru.
En hvemig eru íslendingar?
„Það besta við íslendinga er að
þeir eru þægilegir, þokkalega fé-
lagslyndir og ekki síst eiginlegir
vinir.“ En þeir hafa sína galla
líka. „Þeir eru óáreiðanlegir með
endemum. Það er að segja að ís-
lendingar mæla áreiðanleika
sinn eftir annarri mælistiku en
Evrópubúar.“
Og svo hvílir ýmislegt á þeim
lfka. „íslendingar hafa lengi búið
út af fyrir sig og þess vegna telja
þeir að þeir þurfi að vera varir
um sig nálægt öllu sem údent er.
Samt vilja þeir ekki viðurkenna
að þeir séu smáþjóð og vilja helst
hljóta frægð og frama. Það er af-
ar óraunhæft og í raun hlægilegt
og engin ástæða fyrir þá að láta
svona. ísland er hins vegar sér-
stakt menningarfélag og ekki
undir sterkum erlendum áhrif-
um, heldur má fmna sitt lítið af
hveiju."
En mætti einhverju breyta?
„Ég mundi breyta hlutunum
þannig að laus sæti á Alþingi
yrðu í jöfhu hlutfalli við auða at-
kvæðaseðla. Þannig mundu
kosningar endurspegla vilja
þjóðarinnar. Ef ég ætti síðan að
velja dæmigerðan íslending gæú
ég valið um tvo menn. Annars
vegar væri það Halldór Blöndal
en hins vegar Guðmundur Áma-
son, hótelstjóri á Hótel Stefan-
íu.“
Nanette Nelms
DÆMIGERÐUR
ÍSLENDIIMGUR
EKKI TIL
Nanette Nelms er tuttugu og
sjö ára gamall danshöfundur og
kennari frá Bandaríkjunum og
hefur verið hér í um eitt og hálft
ár. Hún er ein af þeim sem ekki
hyggjast setjast hér að en hefur
fúndið ró og næði úl að hugsa í
okkar annars streitufulla þjóðfé-
lagi. Það var fyrir algera tilviljun
að hún kom til landsins og f raun
var það vinkona hennar sem
haíði hloúð það spennandi verk-
efni að kenna dans í Evrópu.
Hún forfallaðist og bað Nanette
að taka verkið að sér. Hún þáði
en spurði eftir á hvaða spennandi
stað væri um að ræða. ,Jsland,“
sagði vinkonan.
,íg vissi nú engan veginn við
hverju ég átti að búast, hélt í
fyrstu að þetta væri grín og gerði
mér engar sérstakar hugmyndir
um staðinn," segir Nanette. ,,En
þegar ég kom hingað varð ég
þægilega hissa og kom á þeim
tíma þegar ekki var enn farið að
kólna og dimma. Hér var mikið
um fallega karlmenn, háa og
myndarlega, og mér líkaði þess
vegna vistin vel alveg frá upp-
hafi!
Ég er frá New York, sem er
allt öðruvísi, og mér líður vel
héma því ég fæ næði til að
hugsa, en á þessari stundu er ég
orðin óróleg og farin að hugsa
mér til hreyfings. Þetta er ef til
vill ekki heppilegasti staðurinn
til að vera á ef maður ætlar að
vera í hringiðunni. Heima er erf-
itt að staldra við og hugsa en ís-
land gefur gott næði til þess.“
Hvemig líta íslendingar út í
augum Bandaríkjamannsins?
„Það er ómögulegt að segja til
um heila þjóð því hér er aús kon-
ar fólk, alveg eins og á öllum
öðmm stöðum. Ég hef fengið
hlýjar móttökur og eignast vini
og kunningja. Fjölskyldan sem
ég bjó hjá þegar ég kom þekkti
mikið af fólki úr menningarlíf-
inu og ég var því mjög heppin að
kynnast þeim. Margir útlending-
ar sem ég hef hitt tala um hversu
lokaðir íslendingar em og hversu
erfitt er að kynnast þeim. Ég hef
hins vegar þá skoðun að það hafi
allt að segja hvemig maður er
sjálfur. Ég get heldur ekki til-
nefnt hinn dæmigerða íslending
því ég hef ekki hugmynd um
hvernig hann ætú að h'ta út. Vin-
kona mín er trúlofuð strák og
mér er sagt að hann sé hinn
dæmigerði íslendingur. Ég horfi
hins vegar á hann og hugsa með
mér:, Jahá, þetta er þá hinn týp-
íski íslenski karlmaður!" En ég
verð að segja að ég er engu nær.“
Kúrigej Alexandra
OF MIKLIR
DRAUMÓRA-
MEI\II\I
Kúrigej Alexandra Júktja-
Sasha er ífá Jakúdía Saka í Sov-
étlýðveldinu fyrrverandi. Hún
hefur verið búsett á Vesturlönd-
um í 26 ár, þar af 23 ár á íslandi.
íslenskan ríkisborgararétt fékk
hún fyrir um 18 ámm.
Þegar hún er spurð af hveiju
hún kjósi að búa á íslandi segist
hún nú alls ekkert hafa verið að
hugsa um neitt ákveðið land.
,JÉg varð ástfangin og gifúst ís-
lendingi."
Hún segir að það fyrsta
sem hún hafi tekið eftir
var hvað landið var fal-
legt og fyrstu áhrifin hafi
verið góð. „Svo liðu
nokkrir mánuðir og þá fór
söknuðurinn heim að
gera vart við sig. Fyrstu
fjögur úl fimm árin vom
erfið. Ég var alveg mál-
laus og þá er maður alvar-
lega fadaður."
Bestu kosti íslendinga
segir hún þá hvað þeir séu
mannlegt og gott fólk.
„En þeir em líka miklir
draumóramenn. Þá
dreymir of stóra drauma.
Það sést best á öllum
þeim gjaldþrotum sem
hér hafa orðið, aðallega
síðasta árið. Mannveran á
að vera í rneiri raunvem-
leikatengslum en hér tíðkast."
Hvað varðar samskipti íslend-
inga við útlendinga almennt seg-
ir Kúrigej: „Eins og alls staðar þá
heyrast hér raddir útlendingahat-
ara eða rasista, sem taka norræna
kynstofninn framyfir aðra. Mér
finnst það sýna þröngsýni. Hún
bætir aðeins á erfiðleika fólks
sem hingað kemur, sérstaklega
flóttafólksins frá Víetnam.
Svona raddir geta gefið þeim
óöryggi, en ógna mér vonandi
ekki persónulega því ég er búin
að vera hér svo lengi. Ég á mikið
af góðum vinum og hef þrifist
með þjóðinni í gegnum súrt og
sætt.“
Kúrigej segir að þar sem hún
sé frá Sovétríkjunum fylgi því
svo margir kostir að búa á ís-
landi, að hún eigi erfitt með að
telja þá alla upp. „Stærsú kostur-
inn er þó að hér er enginn her,
sem getur kúgað þjóðina."
Geturðu nefnt einhvem sem
að þínu maú er dæmigerður Is-
lendingur?
.Jóhanna Sigurðardóttir. Hún
er góð kona og góð fyrirmynd."
Hany Hanya
FÓLK TRÚÐI
EKKI AÐ ÉG
GÆTI LÆRT ÍS-
LEIUSKU
Hany Hanya dansari kom
hingað fyrir fjómm ámm þegar
honum bauðst samningur hjá ís-
lenska dansflokknum. Síðan
varð hann ástfanginn af íslenskri
konu og er það ástæðan fyrir því
að hann er hér enn. Þau ætla
reyndar að gifta sig í næsta mán-
uði.
Hanya er Austurríkismaður,
er fæddur og uppalinn í Vínar-
borg. Fyrir Mið-Evrópubúa var
ýmislegt erfitt á Islandi.
, Jfyrstu tvö árin var það hrein-
lega veðurfarið sem var erfitt.
Og ennþá sakna ég vorsins í Evr-
ópu þótt mér finnist veðurfarið
hér ævintýri líkast.
En mér finnst erfitt að búa á
eyju af því maður er svo aðskil-
inn frá öllu sem er að gerast í
lista- og leikhúslífi. Leikhúsfólk
þarf á endumæringu í listinni að
halda. í Evrópu er þetta svo lítið
mál.“
Hanya er ánægður með ís-
lendinga yfirleitt, en finnst
drykkjuskapurinn leiðinlegur.
„Drykkjuskapur er minna fé-
lagslegt vandamál í Austurríki
og Þýskalandi. Annars em ís-
lendingar mjög gott fólk. Þeir
em hlýir og gefandi og það var
gott að finna það í byrjun að ég
var alltaf velkominn alls staðar.
Kannski var ég heppinn. Ég
kynntist strax fólki, sérstaklega
leikhúsfólki, og kannski er það
opnara gagnvart útlendingum.
Það sem aftur á móti pirraði
mig mest var að þegar ég byrjaði
að læra íslensku trúði fólk því
ekki að ég gæti það. Það talaði
alltaf við mig á ensku. Ég svar-
aði alltaf á íslensku og á endan-
um varð það að skilja að ég gat
það.“
Það sem honum finnst helsti
ókostur landans er hvemig hann
elur upp bömin sín. „Mér finnst
það mætti ala böm hér upp við
fleiri siðvenjur. Kenna þeim ein-
falda hluti eins og borðsiði. En
lfka að bera meiri virðingu fyrir
samfélaginu og kenna þeim að
taka ekki allt sem sjálfsagðan
hlut. Foreldrar ættu heldur ekki
að staglast á því við bömin sín að
þeir vinni svona mikið fyrir þau,
það byggir upp minnimáttar
kennd. Þeir ættu heldur að segja
þeim hvað þeir em að gera og út-
skýra fyrir þeim gmnnatriðin.“
Hanya segir að íslendingar
megi trúa meira á sjálfa sig. ,J>eir
em allt of háðir erlendum
straumum. Það er mikið af fæm
fólki á íslandi, sem getur gert
meira en það heldur og mætti
hafa meira sjálfstraust. Kannski
er þetta ekki bara íslenskt vanda-
mál, heldur vandamál eyjabúa
almennt.
En eins og íslendingar em
háðir erlendum straumum, þá
óttast þeir um leið að tapa sér-
kennum sínum. Það sýnir meðal
annars umræðan um EB og EES.
íslendingar þurfa að opna
landið miklu meira. En ef þeir
vilja halda hér uppi sterku menn-
ingarlífi mega þeir heldur ekki
draga úr fjárveitingum til menn-
ingarinnar eins og nú er verið að
gera. Ég tel það mjög slæmt. Þar
liggur mesta hættan á því að sér-
kennin tapist."
Það sem Hanya er ánægðastur
með á íslandi er hvað hér er lítið
snobb og engar þéringar. ,J3f ég
hitú Vigdísi forseta úti á götu má
ég tala við hana. Frægt fólk hér
er líka fólk. Mér finnst það stór-
kostlegt. Ég hata stéttaskipting-
una í Austumki og Þýskalandi."
Geturðu neínt einhvem sem er
að þínu mati dæmigerður íslend-
ingur?
„Konan mín og fjölskyldan
hennar. Mér finnst ég koma inn í
alveg dæmigerða íslenska fjöl-
skyldu.“
K Y N L í F
JÓNA INGIBJÖRG JÓNSDÓTTIR
Kemur kynlífs-
könnun að
gagni?
Nýlega hleyptu Landsnefnd
um alnæmisvamir og Land-
læknisembættið af stokkunum
póstkönnun á kynhegðun og
þekkingu á smitleiðum al-
næmis. Félagsvísindastofnun
Háskóla íslands aðstoðar við
framkvæmd og úrvinnslu
könnunarinnar. Valið var af
handahófi 1.500 manna úrtak
fólks á aldrinum 16-60 ára úr
þjóðskrá. I könnuninni er spurt
um ferðavenjur, kynhegðun.
mótefnamælingu, kynsjúk-
dóma, þekkingu á hættuminni
kynhegðun og áfengis- og
vímuefnanotkun. Spuminga-
fræðslustarfs má mæla á ýmsa
vegu, til dæmis með því
hversu margir þekkja smitleið-
ir alnæmisveirunnar. Raun-
verulegur árangur hlýtur þó að
vera árangur sem leiðir til
breyttrar eða áhættuminni kyn-
hegðunar. Komið hefur í ljós
að allflestir íslendingar þekkja
vel srnitleiðir alnæmisveirunn-
ar þótt enn séu nokkrir sem
ranglega halda að hægt sé að
smitast af alnæmisveirunni við
daglega umgengni.
Hveming á að meta árangur
forvamarstarfs? Eftir því
hversu margir þekkja smitleið-
listinn er nafhlaus og ónúmer-
aður. Útilokað er að rekja til
þátttakenda upplýsingar sem
þeir láta í té. Notuð er svoköll-
uð „öryggiskortaðferð" sem
tryggir nafnleynd. Með notkun
sérstakra öryggiskorta er hægt
að merkja við hverjir hafa skil-
að inn spumingalistum án þess
að vita hver á hvaða Iista.
Ástæða þess hve mikil áhersla
hefur verið lögð á að sem flest-
ir í úrtakinu svari er að góð
svömn eykur líkur á að niður-
stöður endurspegli íslenskt
samfélag og veiú því áreiðan-
legar upplýsingar. Jafnmikil-
vægt er að fá svör frá fólki sem
telur alnæmi órafjarri lífi sínu
og hinum sem telja að alnæmi
komi sér við. í könnun sem
þessari er mjög mikilvægt að
sem flestir svari, því ekki er
hægt að útvega aðra í þeirra
stað. Hver einstaklingur í úr-
takinu er í raun fulltrúi fyrir
stóran hluta þjóðarinnar. í
þessu sambandi má geta þess
að við forprófun á listanum
kom í ljós að 97,5% þátttak-
enda töldu réttlætanlegt að
kanna kynhegðun fólks, sami
fjöldi sagðist svara með því
hugarfari að það væri samfé-
lagsleg skylda. Einnig hefur
verið ánægjulegt að taka efúr
að þeir sem þegar hafa svarað
em áberandi nákvæmir í svör-
um.
Þetta mun vera í fyrsta sinn
sem svona könnun er gerð hér
á landi. Sú sögulega staðreynd
hvetur vonandi þá sem lentu í
úrtakinu til að svara spuming-
unum á listanum. Aðrar og
meiri ástæður liggja þó þama
að baki. Niðurstöður munu
veita ýmsar upplýsingar um
þekkingu, kynhegðun og ýmsa
lífshætti. Einnig munu niður-
stöður leiða í ljós annmarka á
forvamarstarfinu. Árangur
ir? Þá höfum við staðið okkur
vel. Eftir því hversu ntargir
breyta hegðun sinni? Erlendar
rannsóknir hafa ítrekað sýnt að
aukin þekking skilar sér ekki í
breyttri hegðun. Þetta atriði og
margt fleira leiðir íslenska
könnunin í ljós. Spyrja má
hvort raunhæfara sé að meta
árangur forvamarstarfs af hve
mikið „sparast" líkamlega, til-
finningalega, félagslega og
fjárhagslega fyrir einstaklinga,
pör, fjölskyldur og þjóðarbúið
sé einum einstaklingi forðað
frá smiti. Hvemig mælum við
slíkan árangur?
Sálfræði kynhegðunar er
flókin og mun tengdari tilfinn-
ingum en skynsemi. Þó svo að
margir skilji hættuna sem teng-
ist sjúkdómnum alnæmi eru
þeir færri sem álíta að þeir séu
sjálfir í hættu þrátt fyrir kyn-
hegðun. Það þarf meira en vilja
og þekkingu til að breyta kyn-
hegðun. Til dæmis þarf samfé-
lagið að viðurkenna enn frekar
kynlífsþarfir fólks, það þarf
aukna viðurkenningu jafn-
ingjahóps á hættuminni kyn-
hegðun, góða sjálfsmynd og
hæfni í félagslegum samskipt-
um. Af þessu má sjá að allt
sem stuðlar að jákvæðari
mannlegum samskiptum getur
dregið úr útbreiðslu alnæmis.
Samfélag sem tekur ekki tilHt
til áðumefndra þátta flokkast
undir „áhættusamfélag". Það
að tala um áhættuhegðun legg-
ur ábyrgðina alfarið á herðar
einstaklingnum. Hefur fólk í
raun og veru fullkomlega
„fijálst val“ íkynferðismálum?
Með þessari tímamótakönn-
un gefst gott tækifæri til að
taka virkan þátt í forvamar-
starfinu. Einungis með góðu
samstarfi við fólkið í landinu
eru auknar líkur á að takist að
hefta útbreiðslu alnæmis.
SpyrJiO Jónu um kynlífiö. Utanáskrift:
Kynlífc/o PRESSAN, Hverfisgötu 8-10, 101 Reykjavik.