Pressan - 03.09.1992, Blaðsíða 23

FIMMTUDAGUR PRESSAN 3. SEPTEMBER 1992
23
E R L E N T
iVíflður
vikunnar
Bobby
Fischer
Sá dásamlegi karakter Bobby
Fischer ætlar ekki að valda að-
dáendum sínum vonbrigðum.
Flann er ennþá sami maður-
inn, eða svona hérumbil, og
hann var fyrir svosem tuttugu
og fimm árum, ungur skák-
meistari afgyðingaættum, sem
varð tíðrætt um það í viðtölum
að konur gætu ekki teflt, að
skákmenn væru illa klæddir og
að gyðingar væru versta fólk.
Hann hvarf sjónum í tuttugu
ár; flestir héldu að hann væri
horfinn fyrir fullt og allt inn í
lokaðan heim ofsóknarbrjál-
æðis, en nú er hann semsagt
kominn aftur — varla mjög
breyttur maður frá því í
Reykjavík fyrir tuttugu árum.
Eða eru hinar ólíklegustu kröf-
ur skákmeistarans ekki kunn-
uglegar þeim sem fylgdust með
í Laugardalshöll sumarið 1972?
Tólf sérsaumaðar skyrtur, al-
veg eins og hann klæddist í
Reykjavík. Sérstakir speglar á
sviðið til að hann geti fylgst
grannt með öllu. Áhorfendur í
hæfilegri fjarlægð og vandlega
valið taflborð. Klósettskál á
keppnisstaðnum sem varð að
hækka um nokkra sentímetra.
Jakka, svipaðan þeim og hann
keypti eftir skákmót í Júgóslav-
íu stuttu fyrir 1970, fær Fischer
hins vegar ekki. Hann var
ffamleiddur í sundursprengdri
verksmiðju þar sem nú heitir
Króatía. Fischer er nefnilega
snúinn aft ur með einkennileg-
um hætti, hann hefði varla get-
að valið meira æsandi augna-
blik, því að vissu leyti er hann
orðinn aðili að skæðustu
striðsátökum í Evrópu síðan
1945. Embættismenn í Banda-
ríkjunum hafa hringt í hann og
faxað og hótað fésektum og tíu
ára fangelsisvist ef hann tefli í
Svartfjallalandi. Fischer, sem er
umkringdur 200 öryggisvörð-
um í villu sem sjálfúr Tító bjó í,
þráast við og ætlar að tefla um
allar milljónimar sem hann á
vísar. Hann segist vera tilbúinn
að taka þá áhættu að verða
ff amvegis landflótta í Balkan-
löndum eða þá heima hjá kær-
ustunni, ungversku smá-
píunni, í Búdapest. Ogkannski
sýnir Fischer að hann er best-
ur, þrátt fyrir állt; að minnsta
kosti álítur hann að skákirnar í
einvígjum þeirra Kasparovs og
Karpovs hafi verið skrifaðar
fyrirffam, það hafi verið samið
um úrslitin. Svoleiðis myndi
Fischer ekki gera.
Er engum
treystandl?
Það er ekki nóg með að allt sé
að verða vitlaust á Englandi vegna
vergirni innan konungsfjölskyld-
unnar. Á Spáni velta menn nú
vöngum yfir meintu ffamhjáhaldi
Jóhanns Karls Spánarkonungs
með Mörtu Gaya, sem er 43 ára
gamall innanhússarkitekt. Felipe
Gonzales hefúr orðið konungi sín-
um til varnar og gefið í skyn að
sögusagnirnar séu liður í alþjóð-
legu samsæri til að veikja Spán á
alþjóðavettvangi.
Á morgun kemur út í Danmörku bók sem ber heit-
ið „Frá þinginu í klefa 290w. Höfundur hennar heit-
ir Ole Sohn og er fyrrum formaður danska komm-
únistaflokksins, DKP. Sohn hefur lagt sig í líma við
að grafast fyrir um örlög danska kommúnistafor-
ingjans Arne Munch-Petersen sem hvarf sporlaust í
Moskvu sumarið 1937. Nú er hulunni endanlega
létt af þessu máli.
í 55 ár, frá 29. júh' 1937, hefúr
það verið Dönum ráðgáta hvað
varð um kommúnistaforingjann
Arne Munch-Petersen, sem hafði
í rúmt ár verið fulltrúi danskra
kommúnista hjá Komintern, al-
þjóðasambandi kommúnista.
Þennan dag var hann væntanleg-
ur aftur tÖ Kaupmannahafnar.
Hann kom aldrei. Eftirgrennslan
Ole Sohn, fyrrum formanns
danska kommúnistaflokksins,
hefúr leitt í ljós að Munch-Peter-
sen andaðist úr veikindum í sov-
ésku fangelsi í nóvember 1940.
Þangað hafði hann verið settur
rnn vegna gruns um hryðjuverka-
starfsemi, trotskíisma og andsov-
éskt atferli.
Danska utanríkisráðuneytið
grennslaðist hvað eftir annað fyrir
um afdrif Munch-Petersen, en
alltaf fékkst sama svarið frá Sovét-
ríkjunum: Að örlög hans væru
ókunn, hann hefði farið úr landi
einhvers staðar á suð-vestur-
landamærum ríkisins, enga per-
sónu með þessu nafni væri að
finna í Sovétríkjunum. Vitað er að
Gromyko, sem var utanríkisráð-
herra Sovétríkjanna 1957 til 1985,
hafði sjálfúr áhyggjur af því
hvemig hann gæti logið sig út úr
máli Munch-Petersens þegar
hann tók á móti danska utanríkis-
ráðherranum H.C. Hansen árið
1957. .
Ole Sohn hefur fengist við að
rannsaka þetta mál síðan 1987. f
fyrstu var honum tjáð að hann
færi villur vegar. Það var loks í
desember í fyrra að hillti undir
endanlega lausn gátunnar. Effir
mikið þref fékk hann aðgang að
skjalasafni leynilögreglunnar KGB
þar sem var að finna skýrslur um
yfirheyrslur yfir Munch-Petersen
og um það bil tuttugu bréf sem
hann skrifaði Stalín og Beria.
FLOKKSFORMAÐURINN
VISSIALLT
Ole Sohn telur næsta víst að
Aksel Larsen, sem var formaður
danska kommúnistaflokksins frá
1932 til 1958, hafi verið kunnugt
um afdrif Munch-Petersens allt
frá janúar 1938. Formaðurinn hafi
hins vegar kosið að þegja. Öraggt
sé að Larsen hafi þekkt söguna að
afstöðnu 20. flokksþingi sovéskra
kommúnista, þegar Krútsjov hóf
uppgjör við Stalínstímann.
Arne Munch-Petersen fæddist
1904 og gekk í æskulýðshreyfingu
kommúnista 1924. Þar varð hann
fljótt formaður og fékk þar með
inngöngu í innsta valdahring
Danmerkurdeildar Kommtem, en
á þefrn tíma var ekki enn búið að
stofna danska kommúnistaflokk-
inn. Meðal kommúnista um allan
heim geisaði uppgjör milli fylgis-
manna Stalíns og Trotskís;
Munch-Petersen snerist á sveif
með Stalín, fékk lagsbræður sína
til að samþykkja stuðningsyfirlýs-
ingu við hann, hann var ákafúr og
trúfastur stalínisti allt þar til hann
var handtekinn. Árið 1936 dvaldi
hann í Sovétríkjunum ásamt konu
sinni, fúlltrúi hjá Komintern.
Hann kom heim í janúar 1937 og
hélt meðal annars ræður þar sem
Ole Sohn.
Kommún-
istaforingi
sem fór að
leita að kommúnistaforingja
sem hvarf sporlaust.
hann dásamaði sovéska réttar-
kerfið. En flokknum hafði ekki
tekist að finna neinn til að leysa
hann af hólmi í Moskvu og í mars
fór Munch-Petersen aftur austur,
nú einn síns liðs.
Þetta ár var enginn óhultur í
Sovét, allra síst vopnabræður
harðstjórans; Munch-Petersen
áleit það samt misskilning þegar
hann var handtekinn, hann sendi
Stalín og Bería bréf þar sem hann
æskti þess að mistökin yrðu leið-
rétt. f bréfúnum, sem aldrei kom-
ust lengra en í hendur fangavarða
og þaðan í skjalasafn, má sjá
hvernig reiði og hneykslan
Munch-Petersens vex með tíman-
Ljósmynd úr möppu númer
11.888 í höfuðstöðvum KGB.
Arne Munch-Petersen stuttu
eftir handtökuna 1937.
um.
En allt kom fyrir ekki. f nóvem-
ber 1940 andast hann úr berklum
í fangelsi. Bókarhöfundurinn Ole
Sohn telur fullvíst að ef sú hefði
ekki orðið raunin hefði Munch-
Petersen verið skotinn fyrir glæpi
sína. Þeir voru náttúrlega ímynd-
aðir, en þau vora örlög flestra út-
lendra kommúnista sem Stalín lét
handtaka á þessum blóðuga tíma.
Smáóheppni
Philip van Niekerk, sem er
fréttastjóri suður-afbíska blaðs-
ins Weekly Mail, er ekki maður
heppinn. Fyrir nokkrum vikum
var hann rændur og skotinn í
höfuðið með þeim afleiðingum
að kjálkinn fór í mél. Þegar hann
var á heimleið eftir að hafa verið
útskrifaður af sjúkrahúsinu lenti
hann í árekstri við slökkviliðs-
stjóra Jóhannesarborgar og ger-
eyðilagði bílinn sinn. Slökkvi-
liðsstjórinn var hins vegar
svo reiður að hann réðst á
van Niekerk, kýldi hann
og kjálkabraut aftur. Van Nie-
kerk var að vonum fremur nið-
urdreginn og ákvað að taka sér
þriggja mánaða frí í Bandaríkj-
unum meðan hann hugsaði sinn
gang. Viku eftir að hann fór
vestur um haf var hús hans rifið
fyrir misskilning. Van Niekerk
segist nú hugleiða að sækja um
dvalarleyfi í Bandaríkjunum.
„Við virðum
einkalíf kon-
ungsfjöl
skyldunnar..."
Leiðari dagblaðsins The Sun
eftir að blaðið greindi frá því að
það hefði komist yfir hljóðritun af
símtali Söra Ferguson og Andrés-
ar Jórvíkurhertoga, sem blaðið
vildi þó ekki birta.
Voff!
Bæjaryfirvöld í Hamm í Þýska-
landi hafa að undanförnu fengið
margar kvartanir vegna hunda-
halds í bænum, sér í lagi vegna
gelts og spangóls, sem því fylgir.
Bæjarstjórnin féllst á að ómögu-
legt væri að koma í veg fyrir þetta
eðli hunda, en setti þess í stað
reglugerð, sem bannar hundum
að gelta í meira en hálftíma á dag,
ekki lengur en 10 mínútur í senn
og aðeins milli klukkan
8.00-13.00 og 15.00-19.00. Nú
bíða menn þess í ofvæni hver ætli
að útskýra reglurnar fyrir hund-
Díana í
stofufangelsi?
Dagblöð á Bretlandi telja sig
hafa heimildir fyrir því að Elísabet
II. Englandsdrottning hafi fengið
sig fúllsadda af fjölmiðlafárinu í
kringum tengdadætur sínar og
hyggist tryggja það að annað eins
bomsaraboms geti ekki hent aftur.
ur sé óumflýjanlegur. Hins vegar
telur hún ekki allt tapað í málefú-
um Díönu og Karls ríkisarfa og
fursta af Wales. Hún ku reyndar
hafa misst allt álit á Díönu og þyk-
ir hún vera „vanþakldát vélráða-
norn“ eins og The Mail komst að
orði.
Að sögn The Mail on Sunday
telur drottningin sig ekki hafa
neitt frekar að ræða við Söru
Ferguson og lítur svo á að skilnað-
Til þess að verja fjölskyldu sína
er drottningin sögð hafa ákveðið
að draga verulega úr opinberum
heimsóknum einstakra meðlima
Kurteisi kostar
Frakkar hafa löngum þótt fremur merkilegir með sig,
ekki síst ígarð útlendinga sem sækja þá heim, en Frakkar
neita alla jafna að tala önnur tungumál en frönsku heima
fyrir jafnvel þó svo að tungumálakunnátta þeirra sé ágæt.
Nú kann þetta að breytast, því í könnun franskra ferða-
málayfirvalda kom í Ijós að ótrúlegur fjöldi erlendra ferða-
manna kvaðst ekki geta hugsað sér að koma aftur til
Frakklands, fyrst og fremst vegna þess hvað þeim fannst
Frakkar vera óvingjarnlegir. Til að ráða bót á þessu hefur
verið hafin mikil herferð jhnan ferðamálageirans, þar sem
hjálpsemi, brosmildi og nærgætni eru brýnd fyrir fólki og
minnt áaðþað séú þrátt fyrir allt útlendingar, sem borgi
kaupið þeirra. \ *
konungsfjölskyldunnar og reyna
að takmarka aðgang fjölmiðla að
slíkum tækifærum. Sérstaklega
mun þetta eiga við um Díönu,
sem Elísabet er sögð vilja hafa sem
mest í felum.
Díana er á hinn bóginn sögð
hafa allt aðrar skoðanir á málun-
um og ætla að gera það að skilyrði
fyrir því að hún leggi rækt við
hjónaband sitt að hún fái meira
frelsi til að sinna eigin hugðarefn-
um. Svo nú reynir á hvor þeirra er
ákveðnari, Díana eða Elísabet
drottning. Kunnugir veðja á
drottninguna.
f bliðu og stríðu
Bill Boner, fýrrverandi borgar-
stjóri í Nashville í Tennessee, og
(fjórða) eiginkona hans, kántrí-
söngkonan Tracy Peel Boner, leita
nú skilnaðar fyrir dómi. Það veld-
ur nokkrum vandræðum að dóm-
arinn er fyrrverandi kærasta Bills
og gömul vinkona Tracy Lee að
auki. Tracy Lee segir að Bill hafi
haldið framhjá sér með fyrrver-
andi eiginkonu sinni númer þrjú.
Hann bendir hins vegar á að sjálf
hafi hún farið í skíðaferð með
gömlum elskhuga. Þá er komið á
daginn að Bill er farinn að sofa hjá
lögfræðingi sínum, sem Tracy Lee
nefnir aldrei annað en „ljóshærðu
glyðruna" í réttarsalnum. Nú hef-
ur dómarinn vikið úr sæti sínu, en
vestra spá menn löngum og safa-
ríkum réttarhöldum áður en sætt-
ir nást.
Ekkert heilagt
Bókaforlagið Random House
mun á næstunni gefa út 23. skáld-
sögu Gore Vidals, sem talin er
munu valda nokkrum titringi.
Bókin nefnist „Bein útsending frá
Golgata: Guðspjöll Gore Vidals“.
Blaðamaður tímaritsins Vanity
Fair fékk að glugga í gripinn á
dögunum og segir bókina vera
allsherjarárás á Nýja testamentið.