Pressan - 12.11.1992, Blaðsíða 16

16
FIMMTUDAGUR PRESSAN 12. NÓVEMBER 1992
Hversu mikið vissu íslensk stjórnvöld um mál Miksons?
Gyðingar báð
um framsal
eftir stríð
u
Bandaríski lögmaðurinn Maurice Bookstein
skrifaði íslenskum stjórnvöldum vegna
Miksons skömmu eftir stríð, að sögn
skyldmenna Rubin-fjölskyldunnar.
I
m
m
9 9
Ættingjar meintra fórnarlamba Miksons hófu
leit að honum strax eftir stríð og höfðu uppi á
honum á íslandi. Erindum til íslenskra stjórn-
valda um framsal var svarað neitandi, að sögn
ættingjanna.
Ýmislegt bendir til þess að ís-
lenskum stjórnvöldum hafi verið
vel kunnugt um ásakanir um
meinta þátttöku Evalds Miksons
skömmu eftir komu hans hingað
til lands árið 1946. Þá hafði
bandarískur lögmaður, Maurice
Bookstein, samband við dóms-
mála- og utanríkisráðuneyti og fór
fram á að íslensk stjórnvöld fram-
seldu Mikson eða gripu til ann-
arra viðeigandi ráðstafana í máli
hans. Ekki hafa fundist gögn um
svör íslenskra stjórnvalda, en
upplýsingar PRESSUNNAR
benda til þess að þau hafi verið
neikvæð.
RUBIN ENN OG AFTUR
Það voru ættingjar Alexanders
og Ruth Rubin sem héldu þessu
fram í nýlegum samtölum við
PRESSUNA. Þau Alexander og
Ruth voru feðgin og eru á meðal
þeirra sem Mikson er gefið að sök
að hafa drepið. Alexander var
fyrst handtekinn ásamt eiginkonu
sinni í september 1941, en dóttirin
Ruth, fjórtán ára, flúði á náðir
starfsmanns í skartgripaverslun
föður síns. Hún var handtekin
nokkrum dögum síðar eftir að
annar starfsmaður hafði bent lög-
reglunni á dvalarstað hennar.
Eins og PRESSAN hefur rakið
áður bendir allt til þess að eist-
nesku lögreglumennirnir hafi haft
megináhuga á að komast yfir
verðmæti úr skartgripaverslun Al-
exanders. Fyrir því liggja lýsingar
fyrrum samstarfsmanna Miksons
úr lögreglunni svo og afrit af yfir-
heyrslu yfir þeim starfsmanni Al-
exanders sem benti lögreglunni á
hvar Ruth væri að finna. Leit lög-
reglunnar virðist hafa borið ár-
angur á endanum og þegar Mik-
son kom til Svíþjóðar árið 1944
hafði hann meðferðis gull sem
sænsk yfirvöld gerðu upptækt.
Aðspurður kvaðst hann hafa
keypt það hjá áðurnefndum
starfsmanni.
Þegar mál Miksons kom upp í
febrúar á þessu ári sagðist hann
ekki hafa heyrt á þetta fólk minnst
nema í frásögn Þjóðviljans af mál-
inu árið 1961. Nú er komið á dag-
inn að Mikson þekkti Rubin-fjöl-
skylduna ágætlega, enda faðirinn
vel þekktur skartgripasali í mið-
borg Tallinn, og meðal annars
leitaði Mikson effir fjárstuðningi
hans við knattspyrnulið sitt.
Fyrir liggur handtökuskipun á
hendur hinni fjórtán ára gömlu
Ruth Rubin með undirskrift Mik-
sons. Þar er henni gefið að sök að
vera kommúnisti, en sjálf segist
hún í yfirlýsingu við handtökuna
hafa verið handtekin ásamt starfs-
manni föður síns sem hafi verið
sakaður um að „leyna verðmæt-
um“.
BANDARÍSKUR BLAÐA-
MAÐUR FLYTUR TÍÐINDIN
Þau Alexander og Ruth voru
tekin af lífi skömmu eftir að þau
voru handtekin. Það er Mikson
sakaður um að hafa gert, en ekki
er vitað til að vitni séu á lífi til að
bera um það. Systir Alexanders,
Sima Arlosoroff, bjó á þessum
tíma í Palestínu og var gift þekkt-
um síonista, einum frumkvöðl-
anna að stofnun Ísraelsríkis. Hún
fékk fregnir af örlögum bróður
síns að stríðinu loknu, þegar
bandarískur blaðamaður kom til
Palestínu í þeim tilgangi að leita
uppi ættingja Alexanders. Að
sögn Seul Arlosoroff, sonar henn-
ar, hafði þessi blaðamaður setið í
fangelsi í Tallinn á sama tíma og
Alexander og hafði heitið honum
því að finna fjölskyldu hans og
skýra henni frá afdrifum þeirra ef
hann slyppi lifandi úr prísund-
inni. Hann mun ekki hafa séð
með eigin augum að Mikson
myrti Alexander, en kvað það hafa
verið á allra vitorði í fangelsinu.
Þessi bandaríski blaðamaður er
nú látinn.
Að sögn Seul Arlosoroff hóf
móðir hans umsvifalaust leit að
Mikson þegar hún hafði fengið
fregnimar af afdrifiun bróður síns
og fjölskyldu hans. Hún leitaði
ásjár lögmannsins Maurice Book-
stein, sem hafði aðsetur í New
York og starfaði fyrir Gyðinga-
skrifstofuna (the Jewish Agency),
en sú stofnun var fyrirrennari
fsraelsríkis. Þau komust loks að
því að Mikson hefði flúið til Sví-
þjóðar, en þá hafði Mikson verið
vísað úr landi þar og litlar upplýs-
ingar var að fá um ferðir hans
þaðan. Eftir enn frekari eftir-
grennslan komust Bookstein og
Sima Arlosoroff að því að Mikson
væri á íslandi.
Að sögn Seul Arlosoroff skrif-
aði Bookstein íslenskum stjórn-
völdum, utanríkisráðuneyti og
dómsmálaráðuneyti árið 1947 eða
snemma árs 1948 og fór fram á
framsal Miksons eða að íslensk
stjórnvöld gripu til annarra að-
gerða til að hann yrði dreginn fyr-
ir dóm. Þetta gerði Bookstein sem
lögmaður Gyðingaskrifstofunnar,
fýrir hennar hönd („under the flag
of the Jewish Agency") og með að-
stoð bandaríska dómsmálaráðu-
neytisins, að sögn Arlosoroffs.
Hann bætti við að viðbrögð fs-
lendinga hefðu verið neikvæð.
LEIT STENDUR YFIR AÐ
BRÉFUNUM
Ekki hafa fundist afrit af þess-
um bréfaskriftum Booksteins til
íslenskra stjórnvalda, þrátt fyrir
töluverða leit bæði í Bandaríkjun-
um og ísrael. Þegar Bookstein lést
var hluti skjalasafns hans fluttur
til ísraels, en einhverjum hluta
þess var fleygt og er hugsanlegt að
bréfin hafi verið á meðal þess. Að
sögn Arlosoroffs er leitinni þó
ekki lokið. PRESSAN hefur farið
þess formlega á leit við ráðuneytin
tvö að fá aðgang að þeim gögnum
sem til kunna að vera í skjala-
geymslum þeirra. Við fyrstu yfir-
ferð hafa ekki fundist slík gögn í
Meint kynferðismisnotkun lögregluþjóns á stjúpdóttur sinni:
Doitismálayfinvöld
knafin um rannsókn
Lögreglumenn vilja rannsókn á hvort tilraun til kæru hafi verið
stungið undir stól. Yfirvöld telja ekkert hægt að gera þar sem kæra
var ekki lögð fram.
Mikil óánægja ríkir nú innan
lögreglunnar í kjölfar viðtals
PRESSUNNAR við konu sem
sakaði stjúpföður sinn, lögreglu-
þjón, um kynferðislega misnotk-
un. Jón Pétursson, formaður
Lögreglufélags Reykjavíkur, og
Hilrnar Þorbjörnsson lögreglu-
maður hafa báðir komið fram
opinberlega með kröfu til dóms-
málayfirvalda um rannsókn á
máli þessu.
„VIÐ VILJUM FÁ NIÐUR-
STÖÐURNAR BIRTAR“
Jón Pétursson sagði í samtali
við PRESSUNA að innan stéttar-
innar væru þessi mál litin mjög
alvarlegum augum. „Landssam-
band lögreglumanna hyggst beita
sér fyrir því að það verði upplýst
hvernig að máli konunnar sem
þið rædduð við var staðið á sín-
um tíma. f viðtali blaðsins kemur
fr am sú ásökun konunnar að lög-
reglan hafi verið að hygla félaga,
en við viljum fá um það úrskurð
hvort eðlilega og lögformlega hafi
verið að málinu staðið eða því
stungið undir stól. Þá hyggst Lög-
reglufélagið senda dómsmála-
ráðuneytinu bréflega fyrirspurn
um fjölda kæra í þessum mála-
flokki þar sem starfandi lögreglu-
þjónar koma við sögu. Við viljum
fá niðurstöðurnar birtar,“ sagði
Jón.
Jón vildi að það kæmi fram að
fyrr á árum hefði skilningur á
slíkum málum verið minni og
ekki verið tekið á þeim. „Sem bet-
ur fer hefur þetta breyst. í dag eru
mjög ströng skilyrði fyrir inn-
göngu í lögregluna og mikið gert
til að hreinsa út menn sem ekki
eru taldir heppilegir í starfið. f
dag er það í raun talsverður
gæðastimpill að komast í lögregl-
una.“
YFIRSTJÓRN LÖGREGL-
UNNAR VEIT UM HVAÐA
MANNERAÐRÆÐA
Samkvæmt heimildum
PRESSUNNAR eru engar fyrir-
ætlanir uppi um sérstaka rann-
sókn á máli því sem blaðið fjallaði
um í viðtalinu. Málið hefur mikið
verið rætt innan lögreglunnar, en
afstaða Böðvars Bragasonar Iög-
reglustjóra og dómsmálaráðu-
neytisins er skýr: Á meðan engin
kæra hefur borist hefur ekkert
saknæmt átt sér stað. Auk þessa
er bent á að meint kynferðisbrot
sé fyrnt. „Þetta er hið versta mál
og auðvitað hafa menn rætt það.
Ef þessar ásakanir eru réttar ætti
viðkomandi ekki að vera í þessari
vinnu. En það er ekki hægt að
hrófla við honum á meðan engin
kæra hefur borist og eins og í öðr-
um tilvikum eru menn saklausir
þar til sekt er sönnuð,“ sagði
heimildamaður í dómsmálaráðu-
neytinu.
Heimildamenn PRESSUNN-
AR innan lögreglunnar eru sam-
mála um að þótt málið sé erfitt
viðureignar og engin kæra liggi
fyrir sé því ekki lokið. „Menn eiga
eftir að ræða þessi mál næstu vik-
umar og þótt ekki verði meira úr
málinu eiga menn eftir að draga
sinn lærdóm af því,“ sagði einn
þeirra. „Hér hafa menn hugsað
sér að gera allt til að hreinsa sig af
þessu. Þessi mál eru ekki búin,“
sagði annar.
Þótt PRESSAN hafi ekki nafn-
greint viðkomandi lögregluþjón í
greininni getur blaðið fullyrt að
yfirmenn innan lögreglunnar vita
um hvern er að ræða.
TILRAUN TIL AÐ KÆRA
MISTÓKST OGNÚER MÁL-
IÐFYRNT
Böðvar Bragason lögreglustjóri
hefur ekki vfljað tjá sig um þetta
tiltekna mál. Hann sagði þó ný-
verið í útvarpsþætti:
„... ef menn telja sig hafa upp-
lýsingar um refsiverða háttsemi
eiga þeir ekki að hlaupa með þær
fyrst í blöð, heldur eiga þeir að
kæra það atferli til réttra aðila,
sem er lögreglan, og þá fá þau
mál sína réttu meðferð... Það er
ekki nóg að koma ffarn á völlinn
með ásakanir ef menn eru ekki
reiðubúnir að fylgja þeim eftir
með því að kæra málin til réttra
aðila. Mér er ekki kunnugt um að
ein einasta kæra hafi komið til
löggæslu á undanförnum árum
sem rennir stoðum undir þessar
ásakanir blaðsins og þar af leið-
andi vísa ég þeim á bug.“
I þessu sambandi er rétt að
utanríkisráðuneytinu, en Þor-
steinn Ingólfsson ráðuneytisstjóri
taldi líklegt að beiðnum um fram-
sal hefði verið vísað til dómsmála-
ráðuneytisins. Það ráðuneyti hef-
ur ekki sinnt fyrirspurnum
PRESSUNNAR.
Upplýsingar Arlosoroffs benda
til þess að íslenskum stjórnvöld-
um hafi verið kunnugt um ásak-
anir á hendur Mikson mjög fljót-
lega eftir að hann kom til íslands.
Bjami Benediktsson gegndi störf-
um bæði utanríkis- og dómsmála-
ráðherra á þessu tímabili. Bjarni
var einnig dómsmálaráðherra árið
1961 þegar Þjóðviljinn tók málið
upp og ákvað þá að engin rann-
sóloi skyldi fara ffam. Þá var mál-
ið afgreitt sem áróður upp úr sov-
ésku leyniþjónustunni, en bréfa-
skriftir Booksteins áttu sér stað
löngu áður en Sovétmenn hófu að
birta upplýsingar um stríðsglæpi í
Eystrasaltsríkjunum.
Þessar bréfaskriftir Booksteins
varðandi Mikson áttu sér stað á
svipuðum tíma og íslenska ríkis-
stjórnin beitti sér fyrir því að fá
Ólaf Pétursson lausan úr haldi í
Noregi. Hann var kallaður „ís-
lenski böðullinn“ og hafði fengið
tuttugu ára fangelsisdóm fyrir
hlutdeild í stríðsglæpum nasista.
Því máli lyktaði þannig að norski
konungurinn náðaði Ólaf fyrir
beiðni Islendinga, sem vildu ekki
að íslenskur ríkisborgari afþlánaði
dóm sinn.
Seul Arlosoroff hefur að und-
anförnu ráðfært sig við systkini
sín og lögffæðinga um hvort þau
grípi til frekari ráðstafana í máli
Miksons eftir afgreiðslu íslensku
ríkisstjórnarinnar á því. Arloso-
roff starfar nú hjá Alþjóðabankan-
um í Washington, en snýr brátt
aftur til fsraels þar sem hann mun
taka við stöðu yfirmanns vatn-
sveitumála í landinu. Samkvæmt
upplýsingum blaðsins leikur ein-
hver vafi á um hvort svo hátt settir
embættismenn geti hafið mála-
rekstur á hendur erlendu ríki, í
þessu tilfelli fslandi.__________
Kacl Th. Birgisson
Böðvar Bragason lögreglustjóri:
„Mér er ekki kunnugt um að ein
einasta kæra hafi komið til lög-
gæslu á undanförnum árum
sem rennir stoðum undir þessar
ásakanir blaðsins og þar af leið-
andi vísa ég þeim á bug."
rifja upp kafla úr viðtali PRESS-
UNNAR við konuna. „Þegar ég
var fjórtán ára var ég búin að fá
ógeð á þeirri tilhugsun að hann
væri þama heima eins og ekkert
hefði í skorist og því að hann ynni
í lögreglunni. Ég fór á stöðina við
Hlemm og hafði systur mína með
mér, mér til halds og trausts. Ég
ræddi við varðstjóra og hann
sýndi málinu áhuga, hripaði allt
niður. En þegar ég nefndi nafn
Halldórs og starf hans lagði hann
ffá sér pennann. Ég man vel hvað
hann sagði: „Sjaldan launar kálf-
urinn ofeldið,“ og átti sjálfsagt við
hversu góður Halldór hefði verið
að taka að sér tveggja bama ólétta
móður. Ég veit að hann sagði
Halldóri ffá heimsókninni...“
LÖGREGLUÞJÓNN REKINN
ÞEGAR ÞRIÐJA TILFELLIÐ
KOMSTUPP
Þær systur gerðu því sam-
kvæmt þessu tilraun til að kæra
stjúpföður sinn, en viðkomandi
varðstjóri stöðvaði málið. Sjálf-
sagt hefur engin skýrsla iitið
dagsins ljós. Eins kom fram sú
staðhæfmg konunnar að hún
hefði leitað til Svölu Thorlacius
lögfræðings, sem þá hafði mikil
afskipti af slíkum málum. En
Jón Pétursson, formaður Lög-
reglufélags Reykjavíkur: „Við
viljum fá um það úrskurð hvort
eðlilega og lögformlega hafi
verið að málinu staðið eða því
stungiðundirstól."
samkvæmt frásögninni vísaði
Svala málinu frá sér þar eð hún
var lögmaður Lögreglufélagsins.
Aðrir lögmenn, sem konan leitaði
til, töldu að málið væri fyrnt og
þar með var þessi önnur tilraun
til að kæra lögreglumanninn fyrir
bí.
Það hefur á hinn bóginn ekki
vafist fyrir lögreglunni að víkja
lögreglumönnum úr starfi vegna
afbrigðilegrar kynhneigðar. Fyrir
um fjórum árum var lögreglu-
þjónn rekinn úr starfi, þegar upp
komst að hann hefði verið að
„sýna sig“ í Öskjuhlíðinni. Maður
sá hvar hann ók burt, náði skrán-
ingarnúmeri bflsLns og kærði at-
hæfið til lögreglunnar. Reyndist
um lögregluþjón að ræða og hafði
sá áður komið við sögu vegna af-
brigðilegrar kynhegðunar. Sam-
kvæmt heimildum blaðsins hafði
lögregluþjónninn tvisvar áður
verið sakaður um þukl á ungum
drengjum og fengið viðvörun eða
áminningu fyrir hjá yfirmönnum
sínum ásamt skipun um að leita
sér aðstoðar, en að öðru leyti var
hann afgreiddur með dómsátt án
þess að missa vinnuna. Hann var
loks látinn fjúka eftir Öskjuhh'ð-
arsýninguna.___________________
FriOrik Þór Guðmundsson