Pressan - 18.03.1993, Blaðsíða 23

EN HVAÐ SEGJA ÞAU SJALFl
Fimmtudagurinn 18. mars 1993
PRESSAN 21
í Síðumúla. Ef ég mundi hins
vegar hugsa stöðugt um allt það
sem ég hef brotið af mér væri ég
á bömmer alla ævi.“
Hvað getið þið gert íykkar
málum?
G: „Ég hef verið inni á öllum
deildum sem hugsast getur og
ekkert gengið. Nú hef ég farið í
meðferð og samið um að fá að
vera ffjáls. Ég fæ að búa hjá
mömmu og mér hefur sjaldan
liðið eins vel. Mig langar hins
vegar ekki til að fara að vinna og
því síður langar mig í skóla. Ég
vil bara vera frjáls. Erfiðast
verður þó að koma sér út úr fé-
lagsskapnum, þetta eru vinir
manns.“
S: „Ég veit að við spinnum öli
vef í kringum vandræðin
heimafyrir. Ég hef fengið fullt af
tækifærum til að redda mínum
málum en alltaf klúðrað þeim
því mér hefur fundist of miklar
kröfur gerðar til mín. f augna-
blikinu geri ég einfaldlega mitt
besta. Helst af öllu vildi ég þó
flytja til mömmu, því ég veit að
hún getur hjálpað mér. Sú leið
er hins vegar óhugsandi þar
sem ég næ ekki samkomulagi
við fósturpabba minn. Ég get
því ekki breytt ástandinu í það
sem ég helst óska eftir sjálf.“
J: „Ég mundi gefa mikið fyrir
að fá að semja um að búa hjá
mömmu. Allra síst vil ég vera á
sveitaheimili, þá get ég alveg
eins verið lokaður inni í kjallar-
anum í Efstasundi. Það vill eng-
inn taka mig í skóla og vinnu fæ
ég ekki, því ég er of ungur. Ég er
alveg til í að hætta þessu en
reyndar er það hægar sagt en
gert, því þegar maður er búinn
að vera í eiturlyfjum, afbrotum
og drykkju er ekki hægt að
ganga að manneskju sem aldrei
Víðir Kristinsson sál-
fræðingur
Óregla, van-
ræksla og til-
finningakuldi
í umhverfinu
„í reynd er ekki um marga
einstaklinga að ræða sem eiga
við svo djúpstæða erfiðleika að
etja en ýmislegt í umhverfl
þessara barna getur verið ófull-
nægjandi; óregla, vanræksla eða
tilfmningakuldi svo eitthvað sé
nefnt. Ef eitthvað angrar þessa
einstaklinga, hvort sem er í
skóla eða heimafyrir, getur það
komið út í óheppilegu athæfi. Ef
meiri mannafli og meiri tími
væri til að sinna þeim væri
minni hætta á að þau ræki upp
á sker. Helst er gripið til ein-
hverra ráðstafana þegar upp-
hlaup verða, eins og nú fyrir
skömmu, þegar hópur unglinga
gerir axarsköft. Hlaupa þá allir
upp til handa og fóta, bæði
stjórnmálamenn og fjölmiðlar,
og allt í einu eru til tugir millj-
óna fyrir lokaða deild þrátt fyrir
að lengi hafi verið vitað um
þessa einstaklinga. Vissulega
verður úrræði sem þetta að vera
fyrir hendi, en spurningin snýst
um það hvort ekki sé nærtæk-
ara að vinna fyrirbyggjandi
störf, svo loka þurfi færri inni.“
hefur komið nálægt þessu og
segja: Hæ, viltu vera vinur
minn?“
L: „Staða mín er sú að ég á
ekki krónu, það vill mig enginn
í vinnu og ég hef ekkert hús-
næði. Að brjóta af mér er það
eina sem ég kann og ég sé þjófn-
að þar af leiðandi sem ósköp
eðlilega sjálfsbjargarviðleitni. Ég
er hins vegar að reyna að bæta
mig og skrölti því áffam á betli.
Sérstaka lausn sé ég ekki fýrir
mér á mínum málum, en þang-
að til einhver finnst nægir það
mér að lifa dag ff á degi og hugsa
bara um hvenær ég fæ næst að
éta og hvar ég fæ að sofa.“
r.r.
lægð.“
J: „Það er með mig
eins og Lalla, nema að-
eins verra, því pabbi og
hans slekti vill ekkert af
mér vita. Ég skil nú ekk-
ert í því þar sem þau
sjálf eru ekkert nema
fíkniefnaneytendur og
alkóhólistar."
Þið eruð reið. Út í
hvern?
L: „Ég er reiður yfir
því hvernig komið er
fram við mig. Mér eru
sett skilyrði fyrir öllu
sem ég tek mér fyrir
hendur og þegar ég
reyni að standa mig eru
kröfurnar hertar. Þrýst-
ingurinn er mér um
megn og ég ræð einfald-
lega ekki við hann. Ég
ræð aðeins við að taka á
einu í einu.“
J: „Að fara aftur í
skóla er til dæmis heil-
mikið mál fyrir mann
og það eitt nægir til að
hræða úr manni líftór-
una. Nú er svo komið
fyrir mér að enginn
skóli treystir sér til að
taka við mér, því ég er
fjórtán ára en þyrfti að
fara í tólf ára bekk.“
L: „Við erum líka reið
yfir því að vera læst inni,
reið út í fólkið sem læsir
mann inni. Það stoppar
okkur enginn í því sem
G: „Þetta héldu margir að
væru hefndaraðgerðir vegna
þess að tveir okkar höfðu verið
teknir þarna áður. Hefnd var
hins vegar ekki til í dæminu því
ég var á Tindum þegar sumar-
bústaðirnir voru lagðir í rúst og
reyndar í fullri vinnu við að
strjúka þaðan umrædda nótt.“
Hvaða augum lítið þið
fréttaflutning Stöðvar 2?
S: „Má sýna svona myndir,
spyr ég nú bara?“
L: „Brotist hefur verið inn í
fjölda sumarbústaða út um allt
land í langan tíma og aldrei
neitt verið gert. Þarna birtast
svo allt í einu menn með sjón-
varpsvélar, allt verður vitlaust
og manni er ekki lengur vært á
götum úti.“
„Veltum okkurekki
upp úr þessu"
Ekki stendurykkur á sama?
S: „Við sjáum vissulega eftir
þessu og þetta voru mistök sem
verða ekki endurtekin. Við fá-
um okkar refsingu fyrr eða síðar
og tökum því þegar þar að kem-
ur.“
L: „Við getum hins vegar
ekki verið að velta okkur upp úr
þessu endalaust, en ég verð að
viðurkenna að mér leið illa inni
Lalli, 17 ára
Hœtti ískóla 12 ára
Lalli er sautján ára og á að
baki lengstan brotaferil fjór-
menninganna sem rætt var
við. Hann hefur að eigin sögn
bakgrunn sem vart er eftir-
sóknarverður; hefur búið á
flestum meðferðar- og upp-
eldisstofnunum og gisti síðast
í Síðumúlafangelsinu eftir at-
burðina við Meðalfellsvatn.
Ferill hans hófst fyrir alvöru
við níu ára aldur og afbrotin
eru nú orðin svo mörg að
hann er löngu búinn að týna á
þeim tölunni.
Lalli ólst upp í sveit fyrstu
æviárin með móður sinni og
fósturföður. Við skilnað þeirra
flutti fjölskyldan til Akureyrar,
þar sem hún bjó í nokkur ár.
„Mig minnir að mamma hafi
verið full öll árin sem við
bjuggum þar, en sjálfur byrj-
aði ég að drekka níu ára til að
fýlgja vinum mínum eftir, sem
voru allir tólf og þrettán ára.“
Hann segist vissulega hafa
byrjað ungur en hafi ekki vitað
betur og álitið þetta einu leið-
ina til að skemmta sér og líða
vel. Að eigin sögn veit hann
ekki til þess að hægt sé að
njóta lífsins á annan hátt.
Skólaganga Lalla hófst þeg-
ar hann var sjö ára og lauk
þegar hann hafði náð tólfta ár-
inu. Þá fór hann að reykja
hass, lenti í vandræðum og
strauk skömmu síðar að
heiman. Honum var komið
fyrir á unglingageðdeild við
Dalbraut, en eftir veruna þar
komst hann í kynni við amfet-
amín í fyrsta sinn og hóf að
sprauta sig. „Líf mitt snerist
við um leið og ég var settur
inn á stofnun, en þar komst ég
í kynni við mun sterkari efni
og nýtt fólk, sem gat sýnt mér
eitt og annað. Ég var hins veg-
ar ekkert englabarn og fer ekki
dult með hegðunarvandamál
__ ' «
min.
Hann er nú á götunni og
segir að sér sé ekki vært hjá
móður sinni í þorpi úti á landi;
þar sé hrópað á eftir sér og
hrækt á sig. Lalli segist í mörg
ár hafa reynt að halda sam-
bandi við kynföður, sem bú-
settur er í Reykjavík, en telur
að hann vilji ekkert af sér vita.
Jonni,14ára
Sautján brotamálfrá áramótum
Jonni er hressilegur fjórtán
ára unglingur. Við fyrstu sýn
virðist sem hér fari drengur
sem má ekki vamm sitt vita en
við nánari kynni kemur annað
í Ijós. Hann hefur neytt fíkni-
efna, stundað bílastuld og inn-
brot í stórum stíl. Hann hefur
stungið af ffá öllum heimilum
og stofiiunum sem hafa vistað
hann. Vandræði hans hófust
strax við skólagöngu, en skóla-
yfirvöld áttu fljótlega erfitt með
að taka á máli hans og náms-
ferli hans lauk þegar hann var
rekinn úr skóla tólf ára gamall.
„Á þeim aldri var ég lfka farinn
að nota fíkniefni; amfetamín,
hass og pillur.“
Jonni ólst upp hjá báðum
kynforeldrum sínum fyrstu ár
ævi sinnar og segir hann heim-
ilislífið hafa verið í meðallagi
gott. Ofbeldi er honum ókunn-
ugt, en foreldrar hans áttu þó
við áfengisvanda að stríða. Þau
skildu að skiptum þegar Jonni
var á níunda aldursári og á
fjórtán ára afmælisdegi sínum
var hann sendur í sveit. Suður
var hann kominn nokkrum
mánuðum síðar og byrjaði þá
fýrst að stunda afbrot fyrir al-
vöru. „Nú er svo komið að ég
telst síbrotaunglingur og ræni
öllu sem ég get rænt.“
Mál á hendur honum hafa
hlaðist hratt upp. Hann hefur
fengið á sig sautján mál frá ára-
mótum, verið lokaður inni í
Efstasundi, skammtímavist
fyrir afbrotaunglinga, og verið
komið fyrir á öðrum stofnun-
um. Jonna er ekki leyft að vera
hjá móður sinni og er nú vist-
aður á Unglingaheimili ríkisins
eftir að hafa strokið frá vist-
heimili norður í landi.
Lögreglan fylgist grannt með
Ungmennin fjögur hurfu út í kvöldmyrkrið að viðtali
loknu en vildu ekkisegja hvert ferðinni væri heitið. Blaðið
hefur heimildir fyrir því að tveimur dögum síðar hafi þau
verið handtekin, en aðeins einum drengjanna haldið eftir
þar sem hann reyndist hafa strokið frá vistunarheimili
norður í landi. Hin þrjú höfðu ekki brotið annað afsér en
að vera með honum á ferð.
Lögreglan fylgist að öllu jöfnu grannt með ferðum þess-
ara unglinga og vareinn þeirra tekinn til yfirheyrslu um
miðjan dag vegna gruns um aðild að bílastuldi á lands-
byggðinni. Grunsemdir reyndust rangar og var drengnum
fljótlega sleppt. Að kvöldi sama dags ræddi PRESSAN við
unglingana i miðbæ Reykjavíkur vegna væntanlegrar
myndatöku. Sam talið var rofið þegar tvo menn barað
garði og reyndust þeir vera frá Fikniefnalögreglunni.
Höfðu þeir hina ungu viðmælendur á brott með sér i bíl
sinum en skömmu síðar voru unglingarnir frjálsir á ný,
enda hafði grunur lögreglunnar um að þeir væru með
fíkniefni á sér ekki verið á rökum reistur.
Gnmsi, 15 ara
Flakkað á milli
stofnana
Grímsi er að verða sextán ára en á
sinni stuttu ævi hefur hann flakkað á
milli meðferðarstofnana; Unglinga-
heimilis ríkisins, meðferðarheimilisins
á Tindum, unglingageðdeildar við Dal-
braut og ýmissa heimavistarskóla og
sveitaheimila. Hann hefur engin tengsl
við kynföður sinn, en er nýlega fluttur
til móður sinnar eftir margra ára fjar-
veru. „Þegar ég var smákrakki var ég
laminn nær daglega og foreldrar mínir
skildu þegar ég var aðeins nokkurra
ára gamall,“ segir hann.
í uppvextinum var hann sendur á
sveitaheimili og í heimavistarskóla en
hélst þó hvergi; strauk í sífellu og var
rekinn úr skóla. „Ég fór alltaf á götuna
á ný. Þetta líf er svosem ekkert eftir-
sóknarvert þó að vísu geti verið gaman
stundum.“ Fjórtán ára fór Grímsi að
stela bílum og stunda innbrot. Nú er
hann á skilorði, er frjáls ferða sinna og
vika síðan hann kom úr meðferð.
Hann er hættur allri neyslu og er að
eigin sögn ákveðinn í að standa sig.
við erum að gera.“
S: „Innilokun er nefnilega
engin lausn á vandamálum
okkar. Maður verður vondur,
vill hefna sín og reynir að sýna
hvers maður er megnugur.“
Ekki vært úti á götu
Þið fóruð heldur betur yfir
línuna upp við Meðalfellsvatn.
Hvað gerðist?
J: „Þetta byrjaði á því að við
vorum saman að fíflast í bílnum
en ýmislegt var búiö að ganga á
áður og við vorum því orðin
mjög spennt. í einhverju bríaríi
keyrðum við upp að þessum
bústöðum og byrjuðum á að
rústa bílnum. Það var þó aldrei
ætlunin.“
S: „Fyrst við vorum á annað
borð komin ákváðum við að
hafa það notalegt, hituðum
okkur kakó og kveiktum á
kertaljósum. Við drukkum
mikið en það var alls ekki mein-
ingin að eyðileggja neitt.
Snemma morguns, þegar þrjú
okkar lágu í áfengisdái uppi í
rúmi, byrjuðu svo lætin, þó ekki
vegna þess að einhver væri í af-
brýðisemikasti, eins og sagt var
annars staðar.“
J: „Þetta snerist í raun um
það að við höfðum ekkert að
gera og eiginlega vorum við að
bíða eftir því að löggan kæmi.
Allt í einu rukum við þrír til og
brutum alla glugga. Svo leiddi
eitt af öðru og á endanum stóð
ekki steinn yfir steini.“